هرمزگان؛ پیوندگاه اقتصاد، فرهنگ و دیپلماسی ایران در خلیج‌فارس
اسماعیل خاشعی – بندرعباس: در گفت‌وگویی مشروح با سعید شعبان، کارشناس ارشد وزارت امور خارجه و رئیس اسبق نمایندگی وزارت امور خارجه در بندرعباس، ابعاد کمتر دیده‌شده نقش هرمزگان در دیپلماسی اقتصادی و عمومی ایران بررسی شد؛ استانی که ترکیب موقعیت ژئوپلیتیک بی‌نظیر، بنادر راهبردی و فرهنگ غنی آن، می‌تواند از آن یک بازیگر محوری در معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بسازد.
هرمزگان کجاست و چرا اهمیت دارد؟
استان هرمزگان در جنوب ایران، با بیش از هزار کیلومتر مرز آبی، در سواحل شمالی خلیج‌فارس و دریای عمان قرار دارد. این استان به واسطه هم‌جواری با تنگه هرمز - گذرگاهی که نزدیک به یک‌سوم نفت خام جهان از آن عبور می‌کند - موقعیتی دارد که در ادبیات ژئوپلیتیک، «حساس و بی‌بدیل» توصیف می‌شود. بندرعباس به‌عنوان مرکز استان، از دیرباز محل تلاقی مسیرهای تجاری، فرهنگی و نظامی بوده و از دوران صفویه تا امروز، نقش مهمی در ارتباط ایران با جهان ایفا کرده است.
هرمزگان نه‌تنها از نظر جغرافیایی در نقطه‌ای حیاتی قرار دارد، بلکه از نظر اقتصادی نیز ستون فقرات حمل‌ونقل دریایی کشور محسوب می‌شود. بندر شهید رجایی - بزرگ‌ترین بندر کانتینری ایران - سالانه میلیون‌ها تن کالا را جابه‌جا می‌کند و به‌تنهایی بیش از ۵۵ درصد مبادلات دریایی کشور را پوشش می‌دهد.
دیپلماسی از بندر آغاز می‌شود
سعید شعبان، کارشناس ارشد وزارت امور خارجه، در گفت‌وگو با خبرنگار ما توضیح می‌دهد که تحولات اخیر در اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل، نقش استان‌هایی مانند هرمزگان را پررنگ‌تر کرده است. او می‌گوید: درگذشته، دیپلماسی اقتصادی بیشتر در سطح پایتخت‌ها و وزارتخانه‌ها اتفاق می‌افتاد. امروز اما رقابت اقتصادی و فرهنگی به سطح استان‌ها و حتی شهرها کشیده شده است. هرمزگان، با موقعیت ژئوپلیتیک و زیرساخت‌های بندری‌اش، باید از همین امروز بازیگری فعال در این میدان باشد.
شعبان بر این باور است که ایجاد «میز کشورهای هدف» در نمایندگی وزارت امور خارجه در هرمزگان، می‌تواند گامی عملی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه صادرات باشد. او کشورهای عمان، قطر، هند، چین و روسیه را به‌عنوان اولویت‌های بالقوه نام می‌برد و معتقد است روابط مستقیم و مستمر با این بازارها، علاوه بر رشد اقتصادی، امنیت مسیرهای تجاری ایران را تضمین خواهد کرد.
نیروی نرم دیپلماسی
به اعتقاد شعبان، دیپلماسی تنها در حوزه اقتصاد و سیاست خلاصه نمی‌شود. او می‌گوید: فرهنگ بومی هرمزگان - از موسیقی و اواهای محلی تا صنایع‌دستی و غذاهای دریایی - می‌تواند همان نقشی را ایفا کند که نفت و بنادر در اقتصاد دارند. این ابزارها، تصویر مثبتی از ایران در ذهن ملت‌ها می‌سازد و زمینه همکاری‌های گسترده‌تری را فراهم می‌کند.
او بر تجربه موفق برخی کشورهای حوزه خلیج‌فارس تأکید می‌کند که با بهره‌گیری از جشنواره‌های فرهنگی و نمایشگاه‌های بین‌المللی، توانسته‌اند برند ملی خود را تقویت کنند. شعبان پیشنهاد می‌دهد هرمزگان نیز با میزبانی رویدادهای فرهنگی بین‌المللی، خود را به کانون تعاملات فرهنگی و گردشگری منطقه بدل کند.
فرصت‌هایی که به تهدید بدل می‌شوند
باوجود ظرفیت‌های چشمگیر، موانعی نیز بر سر راه ایفای نقش جهانی هرمزگان وجود دارد. شعبان در این باره هشدار می‌دهد: کمبود نیروی انسانی مسلط به زبان‌های بین‌المللی، ضعف زیرساخت‌های اطلاعاتی و ناهماهنگی میان نهادهای اقتصادی و فرهنگی، از مهم‌ترین چالش‌هاست. بدون رفع این مشکلات، فرصت‌ها به‌سرعت از دست می‌روند.
او همچنین به‌ضرورت هماهنگی سریع میان ترجمان‌های مختلف - از گمرک و اداره بندر گرفته تا سازمان گردشگری - اشاره می‌کند و می‌گوید در رقابت منطقه‌ای، سرعت عمل به‌اندازه ظرفیت‌ها اهمیت دارد.
جایگاه هرمزگان در برابر رقبای منطقه‌ای
در منطقه خلیج‌فارس، بنادر و مناطق آزاد تجاری در کشورهای امارات، عمان و قطر با سرعت زیادی درحال‌توسعه هستند. بندر جبل‌علی در دبی به یک هاب جهانی لجستیک تبدیل شده و منطقه دقم عمان نیز با سرمایه‌گذاری‌های چندمیلیارددلاری به رقیبی جدی برای بنادر ایران بدل شده است.
بر اساس آمارهای رسمی، ظرفیت جابه‌جایی کانتینری بندر جبل‌علی بیش از ۱۰برابر بندر شهید رجایی است. این اختلاف، به گفته کارشناسان، نه به دلیل موقعیت جغرافیایی بلکه به‌خاطر سیاست‌گذاری منسجم، تسهیل تجارت و جذب سرمایه‌گذاران خارجی است.
شعبان تأکید می‌کند که ایران می‌تواند با اصلاح فرایندها، ارائه مشوق‌های مالیاتی و کاهش دیوان‌سالاری، بخشی از این شکاف را جبران کند. او همچنین به اهمیت اتصال ریلی و جاده‌ای بنادر به شبکه‌های حمل‌ونقل داخلی و بین‌المللی اشاره می‌کند.
هرمزگان، نقطه تلاقی سه جریان کلیدی
هرمزگان اکنون در نقطه تلاقی سه جریان کلیدی قرار دارد؛ منافع ملی ایران در خلیج‌فارس، نیازهای توسعه‌ای یک استان ساحلی و فشار رقابتی روزافزون در منطقه برای جذب سرمایه و اعتبار. اگر سیاست‌گذاران بتوانند این سه جریان را همسو کنند، هرمزگان می‌تواند از یک بندر صرفاً تجاری به مرکز تبادل ایده، سرمایه و فرهنگ در سطح منطقه‌ای ارتقا یابد که این مسیر، نیازمند عزم ملی، هماهنگی نهادی و بهره‌گیری هوشمندانه از سرمایه‌های انسانی و فرهنگی استان است.
