عدم‌شفافیت در روند افزایش سهمیه آرد نانوایی‌ها

محمدرضا خواجه، کارشناس و فعال حوزه آرد و نان، در گفت‌وگو با صمت، بااشاره به مشکلات و معضلات بهره‌مندی از سامانه نانینو گفت: براساس علم مدیریتی باید هر تصمیمی که اخذ می‌شود، بتواند رضایت حداقل ۷۰ درصد ذی‌نفعان خود را کسب کند. سامانه هوشمندی که در سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی شده، با مشورت کارشناسان و فعالان این صنعت نبوده است. در ظاهر راه‌اندازی این سامانه براساس مدیریت و سازمان‌دهی به سهمیه نانوا و شناورسازی آرد بنا شد، اما این شناورسازی دروغی بیش نبود. براساس اصل شناورسازی، نانوا براساس نانی که پخت می‌کند، آرد دریافت خواهد کرد، در حالی که پس از مدتی زیر این حرف و شعار زده شد.

وی گفت: اصولا در مناسبت‌های مذهبی و ملی، پخت و فروش نان افزایش می‌یابد، اما در سامانه نانینو اصلا چنین چیزی قید نشده است. همچنین در این سامانه، آردهای مختلف با گلوتن و سبوس متفاوت که می‌تواند نان با نرمی و تعداد چانه متفاوت را ارائه بدهد، در نظر گرفته نشده است. نانینو به هیچ‌کدام از شعارها و وعده‌هایی که داده بود، عمل نکرد و نه خواص و نه عوام، از این تصمیم دولت راضی نیستند و تنها رضایت کسانی را داراست که می‌توانند تراکنش‌های صوری انجام دهند، زیرا این افراد به گپ‌ها و شکاف‌های این سامانه وارد بوده و با گرفتن چند کارت بانکی افراد مختلف و استفاده از این سامانه، صرفا آرد آن را از دولت دریافت کرده و به‌فروش می‌رسانند. بنابراین این افراد در بهره‌گیری از این سامانه، رضایت کامل دارند. البته گروه دیگری که از این سامانه راضی هستند، کسانی هستند که به الگوریتم این سامانه دسترسی یافته و با رعایت آن، به سودجویی و بهره‌مندی از آن می‌پردازند.

این کارشناس و فعال حوزه نان افزود: ۸۰ درصد نانوایان ما سواد ابتدایی دارند، بنابراین نه می‌توانند شیطنت‌های مهندسان آی‌تی و نه راه‌های متخلفان را بروند. بنابراین نانینو گرچه با شعار درستی وارد عمل شد، اما نتوانست به شعار خود عمل کرده و رضایت فعالان را کسب کند. این در حالی است که سیستم کار با این سامانه به‌منظور افزایش سهمیه برای نانواها نیز شفاف نیست. به‌ادعای سامانه نانینو ۷۰ درصد نانوایان کشور دارای افزایش سهمیه شده‌اند ـ افزایش سهمیه ۵ تا ۱۰ کیسه و در مقابل سقوط سهمیه نیز ۱۰۰ کیسه آرد است ـ به‌معنای دیگر، نانینو ابتدا ۱۰۰ کیسه از آرد نانوا را کم کرده و ۵ تا ۱۰ کیسه به آن اضافه می‌کند.

به‌گفته وی؛ جریمه نانوا در صورت سفت یا نرم شدن خمیر، نوسان تعداد چانه‌ها (به‌دلیل ضعف در گندم توزیعی یا تازه بودن آرد) و حتی اگر گندم مرغوب و قوی باشد و یک کیسه ۴۰ کیلویی چانه بیشتری دهد، افزایش خرید توسط مشتریان در شب عید یا ایام محرم، خرید 2بار در یک روز توسط یک مشتری با یک کارت، پرداخت پول نقد از سوی مشتری، تاخیر در تخلیه ماشین حمل‌ونقل، کسر سهمیه به‌دلیل فروش کمتر و به‌علت قطع برق و آب و اینترنت مغازه، شروع به کار نانوا زودتر از ۵ بامداد یا دیرتر از ۱۰ شب، غیرقابل بازگشت بودن هزینه در صورت خطا در درج تعداد نان، عدم‌دریافت سهمیه در صورت عدم‌دریافت به‌موقع یا عدم‌پخت در مدت معین، جابه‌جایی مغازه یا فوت نانوا و در نتیجه عدم‌دریافت و پخت نان در مدت معین و... از جمله ایرادهای این سامانه است.

بهره‌مندی صادقانه، کلید اثربخشی سامانه‌ها

کریم سبزیان، کارشناس حوزه آرد و نان در گفت‌وگو با صمت در این زمینه گفت: سامانه‌ها به‌خوبی می‌توانند کار کنند و اثربخش باشند، مشروط بر اینکه دوطرفی که با آن سروکاردارند؛ چه آنهایی که خدمات می‌دهند و چه آنهایی که خدمات دریافت می‌کنند، صادقانه کار کنند. در کشور ما تجربه کارت سوخت را در زمان وزارت نفت بیژن زنگنه داشتیم که کنار گذاشته شد، اما پس از مدتی به‌دلیل به‌هم‌ریختن مدیریت این سیستم، نیاز به آن دوباره احساس شد و در مدار قرار گرفت. حال سامانه نانینو نیز، شاید لازم است مدتی کنار گذاشته شود و با احساس نیازمندی به آن، دوباره در مدار قرار گیرد.

وی ادامه داد: معتقدم نانینو رانت‌های موجود در این بخش را تغییر داده است و دیگر مالکان سنتی اتحادیه ذی‌نفع در توزیع آرد نیستند و نانوا شخصا برای تقاضای افزایش سهمیه به‌سراغ آنها نمی‌رود، بلکه اگر در سامانه به‌درستی فعالیت داشته باشد، سهمیه آرد نانوایی‌اش افزوده خواهد شد، بنابراین طراحی نانینو از ابتدا خوب بوده، اما کسانی که با آن سروکار دارند، (نانوا، مشتری و دولتی که نقش ناظر دارد) به‌درستی از آن استفاده نمی‌کنند. در مقابل نیز به‌دلیل اینکه این سامانه برای مبارزه با رانت و فساد حوزه آرد و نان کشور طراحی شده و به‌علت اینکه همواره قدرت صاحبان رانت بیشتر است، تا می‌توانند بر شیپور این نارضایتی می‌دمند.

سبزیان با بیان اینکه اطلاع‌رسانی درباره این سامانه شفاف نیست، گفت: مردم نمی‌دانند که سامانه‌ای به‌عنوان ناظر وجود دارد که می‌توانند نظرات خود را درباره سامانه نانینو در آن ارائه دهند و مشتری نیز از حقوق خود آگاه نیست و از آن دفاع نمی‌کند ـ گاه نانوا هزینه 2 نان را از مشتری دریافت می‌کند، اما یک نان به مشتری می‌دهد ـ بنابراین نانوا با دریافت آرد نانی که تحویل نداده، قاچاق آرد و تخلف در مقوله آرد انجام می‌دهد، بنابراین سامانه می‌تواند خوب و شفاف باشد، اما به‌دلیل اینکه از همان ابتدا سود صاحبان رانت و مافیا را هدف گرفت، همان‌ها نیز با آن مخالف هستند. حال باید پرسید که آیا کل ۸۵ هزار نانوایی که در سطح کشور از این سامانه استفاده می‌کنند، از آن ناراضی هستند؟ پاسخ این است؛ نه چه‌بسا فعالیت بسیاری از آنها بیشتر و کیفیت نان این واحدها هم بهتر شده است.

وی در ادامه تاکید کرد: باید پرسید، دلیل اینکه سامانه نانینو در ماه‌های اول توانست حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن مصرف آرد را کاهش دهد، چه بود که پس از مدتی دوباره روند افزایشی یافت؟ زیرا نانوا پس از مدتی کار با آن، روش دور زدن این سامانه را یاد گرفت و با ثبت تعداد نان بیشتر، نان کمتری را به مشتری تحویل داد.

این کارشناس حوزه آرد و نان افزود: نه دولت و نه اتحادیه و نه حتی نانوا، در حال حاضر تکلیف خود را نمی‌دانند و در این آشوب، برخی به سودجویی می‌پردازند، بنابراین اگر وزارتخانه‌های اقتصاد و کشاورزی، اطلاع‌رسانی کافی نداشته باشند، باید این ضعف را که موجب شده، این سامانه نتواند به‌صورت ۱۰۰ درصدی موفق عمل کند، بپذیرند.

وی در پاسخ به ادعای محدودیت‌های سامانه مبنی بر نبود گزینه مشخص برای افزایش مصرف آرد به‌ویژه در برخی زمان‌های بحرانی مانند مناسبت‌های مذهبی نیز گفت: برخی از صحبت‌ها در این زمینه ناشی از اشتباه و عدم‌آگاهی است. چراکه در این سامانه گزینه‌ای برای نان نذری در نظر گرفته شده است که افراد پس از اعلام درخواست نان نذری، می‌توانند نان به تعداد موردنیازشان دریافت کنند. سامانه به‌صورت هوشمند افراد را شناسایی کرده و نان را تحویل می‌دهد، اما این خرید بازه مشخصی برای سال دارد تا از سوءاستفاده افراد برای اخذ نان بیشتر و فروشندگان نان ضایعاتی جلوگیری کند.

به‌ادعای سبزیان؛ در گذشته شغل نانوایی بسیار قداست داشته، اما اکنون برخی با سوءاستفاده از آن، اقدام به سودجویی در این راه می‌کنند. کاهش سهمیه آرد نانوایی‌ها به‌دلیل تخلف در آنها رخ می‌دهد، اما اینکه چرا برخی از این متخلفان دفاع می‌کنند، مشخص نیست. در برخی از مواقع نیز، به‌دلیل اینکه نانوایان ما عمدتا کم‌سواد بوده یا به‌صورت سنتی عمل می‌کنند، با این سودجویان همراه می‌شوند. در مقابل نیز هستند افرادی که با بهره‌گیری از این سامانه، کیفیت بهتری ارائه می‌دهند.

وی گفت: معتقدم اگر روش بکارگیری آرد و پخت و توزیع نان در کشور اصلاح شود، میزان آرد مصرفی موردنیاز کشور، بیش از ۶.۵ میلیون تن نخواهد بود، زیرا این مازاد بر مصرف ۴ تا ۵.۵ میلیون تنی آرد، در فرآیند ضایعات و فاکتورسازی‌های صوری استفاده می‌شود.

این کارشناس حوزه آرد و نان افزود: متاسفانه در سلسله‌مراتبی که گندم از مزرعه تا سفره‌های مردم طی می‌کند، فساد نیز بیداد می‌کند؛ گندم از مزرعه تا سیلو (دستکاری باسکول‌ها، فضولات دامی یا شن به گندم و...) و نهایتا نیز در نانینو. بنابراین اگر همین امروز نیز دولت اعلام کند که سامانه نانینو کنار گذاشته شده و کارتخوان‌های شخصی استفاده شود بازهم، برخی صاحبان رانت که توزیع آرد در دستان آنهاست، به رانت و فساد خود ادامه خواهند داد. بنابراین اگر این سامانه به‌طورسلامت کار کند، تعداد زیادی از نانوایی‌ها که صرفا سهمیه‌فروشی می‌کنند، حذف خواهند شد. در صورتی که واقعا در این سامانه مشکل خاصی وجود داشت، قطعا نانوایان آزادپز نیز، معترض می‌شدند، در حالی که این اتفاق برای این بخش رخ نمی‌دهد، زیرا راهکار آنها برای رقابت با یکدیگر، افزایش کیفیت است.

سخن پایانی

در حالی که نان به‌عنوان قوت غالب جامعه، نیازمند توجه و حمایت بیشتری است، بر همین اساس ضروری است تا مسئولان این حوزه با درک مشکلات این قشر، اقداماتی جدی برای بهبود شرایط نانوایان و در نتیجه آن، بهبود و حفظ کیفیت نان در کشور انجام دهند، زیرا این حمایت‌ها می‌توانند به حفظ امنیت غذایی و ارتقای کیفیت زندگی مردم کمک کنند.