تابستان برق نداریم، زمستان گاز
در سال‌های اخیر، همزمان با تشدید تحریم‌ها و همچنین دامنه‌دارتر شدن موج گرما در خاورمیانه شاهد برهم خوردن تعادل بین تولید و مصرف انرژی در ایران هستیم؛ به‌گونه‌ای که در فصل گرم سال شاهد قطعی مکرر و گسترده برق بوده‌ایم و گاز نیز در برخی مقاطع زمستان و حتی پاییز دچار کمبود و متعاقبا قطعی می‌شود، این در حالی است که در برخی موارد تبعات افزایش میزان مصرف گاز یا برق تنها به صورت قطعی، گریبان مشترکین را نمی‌گیرد، بلکه در مقاطعی مانند آنچه در زمستان ۹۹ شاهد بودیم این بحران با تغییر شکلی دهشتناک در قالب آلودگی‌های ناشی از سوزاندن سوخت‌های جایگزین گاز در نیروگاه‌های برق بروز یافته و زندگی شهروندان را دچار مخاطرات زیستی بسیار جدی و خطرناک کرد.
در حال حاضر نیز کارشناسان معتقدند به احتمال بسیار زیاد شهروندان تهرانی و سایر کلانشهرهای کشور در زمستان ۱۴۰۰ هم بار دیگر شاهد تکرار اتفاقاتی که سال گذشته شاهد بودیم، خواهند بود و با هوایی فوق‌العاده آلوده و ناسالم ناشی از سوزاندن مازوت به‌دلیل کمبود گاز، مواجه می‌شوند.
احتمال مواجه شدن کشور با کمبود گاز طبیعی در صنایع مختلف توسط برخی از مقامات دولتی در برخی از استان‌ها مطرح شد اما پس از انتشار این موضوع در رسانه‌ها شاهد موضع‌گیری سایر مسئولان ارشد اجرایی کشور نیز بوده‌ایم که خبر از احتمال سوزاندن مازوت به‌جای گاز طبیعی در نیروگاه‌های برق می‌داد.
صمت در همین راستا اقدام به پیگیری موضوع کرده و با طرح پرسشی از اعضای فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی جدی بودن این خطر در روزها و هفته‌های آینده را گوشزد کرده است.
البته برخی مسئولان فعلا این موضوع را شایعه‌ای بیش نمی‌دانند اما زمزمه‌هایی که از درون مجلس به گوش می‌رسد حاکی از تعطیل شدن زودهنگام برخی از واحدهای صنعتی گازسوز است که می‌تواند مهر تاییدی بر اخبار منتشر شده مبنی بر جایگزین کردن مازوت به‌جای گاز طبیعی محسوب شود.
استفاده بی‌رویه و بیش از اندازه صنایعی که برای تولید به سوزاندن گاز نیاز دارند (از جمله نیروگاه‌های برق) در زمستان ۹۹ باعث رخ دادن فاجعه‌ای زیست‌محیطی در تهران شد؛ به‌گونه‌ای که در برخی مناطق پایتخت غلظت ذرات آلاینده معلق در هوا به ۲ برابر حد مجاز رسید که باتوجه به استانداردهای جهانی برای استنشاق همه سنین فوق‌العاده خطرناک ارزیابی شد.
حال باتوجه به اظهارات مقامات دولتی و برخی نمایندگان به‌نظر می‌رسد احتمال وقوع فجایع سال گذشته در ماه‌های پیش‌رو کم نخواهد بود و شهروندان تهرانی و سایر کلانشهرهای ایران باید خود را از هم‌اکنون برای مواجهه با این بحران خطرناک آماده سازند.
آیا از دست مازوت خلاص می‌شویم؟
اسماعیل کهرم، استاد بوم‌شناسی و فعال باسابقه محیط‌زیست با یادآوری وقوع پدیده وارونگی دما در سال۹۹ به گفت: مسئله جایگزین کردن سوخت‌های دارای آلایندگی بالا به‌جای سوخت‌های معمول یکی از معضلاتی است که ما در شرایط بحرانی همواره با آن دست به گریبان بوده‌ایم و متاسفانه در نهایت ختم به یک بحران زیست محیطی جدی شده است.
وی در ادامه افزود: سال گذشته نیز شاهد بروز فجایعی در کلانشهرهای سراسر کشور بودیم که باعث ایجاد مشکلات و بیماری‌های حاد تنفسی برای شهروندان شد.
تغییرات اقلیمی
کهرم ضمن اشاره به مسئله جهانی بودن افزایش دمای هوا عنوان کرد: در پی ایجاد تغییرات اقلیمی در سراسر جهان، خاورمیانه و به‌ویژه کشور ما در سال‌های اخیر با افزایش معنادار و جدی دمای هوا مواجه شده که همین امر افزایش میزان مصرف برق در ماه‌های گرم سال را به‌دنبال داشته است. البته نباید فراموش کرد که واحدهای صنعتی بیشترین میزان مصرف برق را در کشور به‌خود اختصاص داده و سهم بیشتری در مقایسه با برق خانگی دارند، اما افزایش مصرف ناشی از تشدید گرما در شهرهای مختلف نیز این وضعیت را تشدید کرده است.
رشد جمعیت
این استاد بوم‌شناس به مسئله رشد نامتوازن جمعیت در مقایسه با زیرساخت‌های تولید انرژی نیز اشاره کرد و به گفت: افزایش جمعیت در ۱۰ سال اخیر باعث شده به زیرساخت‌های گسترده‌تری در جهت تولید و توزیع انرژی نیاز داشته باشیم اما به گواه کارشناسان اقتصادی این موضوع نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی‌ها دارد که به‌دلیل تحریم‌ها این اتفاق رخ نداده و ما از ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید انرژی همگام با رشد جمعیت ناکام بوده‌ایم.
این فعال باسابقه محیط‌زیست بر لزوم جایگزینی سوخت‌های تجدیدپذیر به‌جای سوخت‌های فسیلی تاکید کرد و یادآور شد: ایجاد نشدن زیرساخت‌های انرژی متناسب با رشد جمعیت، باعث شکل گیری شکافی بین مصرف و تولید شده که از سال‌ها قبل نیز به آن اشاره می‌شد و تاکید فعالان محیط‌زیست بر جایگزین کردن انرژی‌های تجدیدپذیر به‌جای سوخت‌های فسیلی دقیقا به همین دلیل بود اما متاسفانه در این زمینه نیز با بی‌توجهی مقامات روبه‌رو شدیم تا اینکه کار به اینجا کشیده و حالا باید بنشینیم و منتظر آلودگی شدید و گسترده هوای پایتخت در زمستان باشیم.
چه باید کرد؟
این استاد محیط‌زیست در ارائه راهکاری برای حل مشکل آلودگی هوا در فصول سرد سال بیان کرد: در حال حاضر باتوجه به شرایطی که در کشور حاکم شده و همچنین وجود تحریم‌ها به‌نظر می‌رسد کار خاصی غیر از اصلاح بلافاصله و بی‌درنگ الگوی مصرف ازسوی اقشار مختلف جامعه اعم از مشترکان خانگی و همچنین تولیدکنندگان خرد و کلان صنایع از دست‌مان برنمی‌آید.
کهرم در پایان خاطرنشان کرد: البته سهم واحدهای صنعتی بسیار بیشتر از شهروندان معمولی و برق خانگی است اما نمی‌توان این مسئله را توجیهی برای بی‌توجهی به مصرف کمتر و بهینه برق و سایر حامل‌های انرژی در مصارف خانگی تلقی کرد، زیرا هر شهروند به اندازه خود می‌تواند در جلوگیری از وقوع بحران‌های زیست‌محیطی اثرگذار باشد. وظیفه ملی ما نیز حکم می‌کند بدون تامل در این راستا اقدام کنیم تا هموطنان و اعضای خانواده خود ما نیز در معرض خطرات کمتری قرار گیرند.
تولید مهم است، اما سلامت مردم ضروری است
دبیر اول کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی با اشاره به خبر استفاده از سوخت مازوت در صنایع در فصل سرما به صمت گفت: قطعا یکی از دغدغه‌های حوزه انرژی کشور قطعی برق تابستان و گاز زمستان است و این معضلی واقعی در کشور
ماست. حسن حسین‌زاده افزود: کمبود گاز را نمی‌توان از ۶ ماه قبل پیگیر شد و حل کرد. ما باید این مسئله را طوری مدیریت می‌کردیم که با کمترین هزینه و سوزاندن کمترین مازوت ممکن تولید عملی
می‌شد. وی با اشاره به میزان مصرف گاز در سال گذشته گفت: براساس آمار نیاز صنایع در سال گذشته ۱۹۰ میلیون مترمکعب گاز بود، اما حدود ۹۰ میلیون مترمکعب گاز به صنایع اختصاص یافت. امسال تمهیداتی در حوزه تامین سوخت اندیشیده شده که براساس آن در صورت لزوم از مازوت باکیفیت‌تر استفاده می‌شود.
صنایع مازوت‌سوز
همچنین باید در نظر داشته باشیم برخی صنایع کشور ما مانند سیمان، مازوت‌سوز هستند. یعنی مصرف مازوت به‌هر حال غیرقابل اجتناب است؛ با این حال برای کاهش تبعات آن باید برنامه‌ریزی شود.
این نماینده مجلس شورای اسلامی افزود: مسئله ما بهینه‌سازی مصرف سوخت است. هم در حوزه صنعت و هم مصرف خانگی نیاز به کار بیشتر داریم. در هر حال امسال هم شاهد قطعی گسترده گاز و به‌تبع آن برق صنایع خواهیم بود.
به‌گفته حسینی حتی نمی‌توانیم تصور کنیم در کوتاه‌مدت این مشکلات قابل رفع هستند، زیرا کمبود گاز یا خطوط انتقال آن را تنها با برنامه‌های زیرساختی توسعه‌ای می‌توان رفع کرد و با اعمال برنامه‌های آنی ممکن نخواهد بود.
دبیر اول کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی افزود: نکته دیگر این است که ۷۰ درصد گاز کشور از محل تولیدات میدان پارس جنوبی تامین می‌شود. این میدان با قطر مشترک است و باتوجه به افت فشار گاز در سنوات اخیر به‌تدریج از فشار گاز استخراجی ایران کاسته شده است؛ بنابراین گاهی نیاز به واردات گاز به‌منظور تامین نیاز صنایع مناطق شمال و مرکزی کشور ایجاد می‌شود. به‌هر حال باید مسئله کمبود گاز را به‌گونه‌ای مدیریت کرد.
راه‌حل مشکل رفع کمبود گاز
همچنین با افزایش فشار گاز پارس جنوبی و برخی میادین مهم جنوب می‌توانیم تا حدی از مشکل کمبود گاز در زمستان بکاهیم. آنچه مسلم است بدون تولید بیشتر امکان مقابله با کمبود گاز در زمستان را نخواهیم داشت.
وی با اشاره به زمان احتمالی مصرف مازوت در صنایع کشور به گفت: معمولا در آبان این مسئله آغاز می‌شود. واقعیت این است که شاید لازم باشد تولید برخی کارخانه‌ها در زمستان‌ها متوقف شود.
البته این مهم هم باید با کار تحقیقی انجام شود؛ یعنی همان‌گونه که در تابستان برخی صنایع به‌دلیل بی‌برقی تعطیل می‌شوند، باید صنایع خود را موظف کنیم در زمستان هم اگر لازم باشد تولید را متوقف کنند.
گرچه مهم است که چرخ تولید بچرخد اما مسئله آلودگی‌ها نیز جدی است و باید به این موضوع هم توجه کافی شود تا مردم کمترین زیان را از این مشکلات ببینند. حسینی با تاکید بر لزوم تامین سلامت شهروندان گفت: در حوزه‌های مختلف اقدامات جدیدی آغاز شده است. امیدواریم باتوجه به تمهیدات اندیشیده شده، لااقل برای امسال از سوخت بدون مازوت استفاده شود.
سخن پایانی...
کارشناسان معتقدند اگر دخل و خرج کشور در زمینه انرژی به‌گونه‌ای باشد که از اظهارات برخی مسئولان دریافت می‌شود، شکی برای روی دادن پدیده اینورژن با غلظتی به‌مراتب بیشتر از حد میانگین هر سال نخواهد بود، این در حالی است که بسیاری معتقدند دولت در کوتاه‌مدت اقدام چندان اثرگذاری را نمی‌تواند سامان بخشیده و در راستای جلوگیری از وقوع این فاجعه زیستی عمل کند.
تنها اقدامی که می‌توان از نهادهای حاکمیتی و حتی اقشار مختلف مردم برای جلوگیری از تکرار اتفاقات زمستان ۹۹ در تهران و شهرهای پرجمعیت کشور انتظار داشت، تغییر ضربتی و هرچه زودتر الگوی مصرف انرژی است؛ برای مثال در زمینه برق اگر تنها در بخش صنایع کاهشی ۵ درصدی را در میزان مصرف واحدهای تولیدی داشته باشیم قطعا بار فشاری که بر دوش اقلیم کشور وارد خواهد شد، به‌مراتب کمتر از آنچه که در سال گذشته تجربه کردیم خواهد بود.
تخمین زده می‌شود اگر در پایتخت میزان مصرف برق صنعتی و خانگی حدود ۵ درصد کمتر از سال ۹۹ باشد غلظت ذرات پی.ام ۲.۵ کاهشی بیش از ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل خواهد
داشت. شاید وقت آن رسیده باشد که مردم و دستگاه‌های حاکمیتی در راستای جلوگیری از وقوع یک بحران قابل پیش‌بینی دیگر، اقداماتی هماهنگ و همدلانه را ترتیب داده و در راستای تغییر الگوی مصرف انرژی تلاش کنند. البته سهم واحدهای صنعتی در زمینه مصرف برق به‌مراتب بیشتر از مشترکان حقیقی یا همان انشعابات خانگی است اما این موضوع نمی‌تواند به‌عنوان توجیهی برای بی‌توجهی نسبت به اصلاح الگوی مصرف به‌شمار آید.
