بشر به زمین و حیوانات بدهکار است!
امروزه بحران زیست‌محیطی از جمله بحران‌های حیاتی در جهان است و هر کشوری برای حفاظت از محیط‌زیست خود برنامه‌ها و راهکارهایی دارد؛ در این میان گرچه کشور ایران در زمره کشورهای خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته و با بحران بی‌آبی و تغییر اقلیم و مشکلات محیط زیستی روبه‌رو است، اما برنامه اساسی برای حفاظت از محیط‌زیست آن‌گونه که باید ندارد.
آن طور که کارشناسان می گویند با نگاهی به وضعیت محیط زیست ایران متوجه می شویم که همه فاکتورهای زیست محیطی در این کشور در بحران و آشفتگی به سر می برند. جمعیت ایران بدون توجه به ظرفیت ها و منابع آن افزایش یافته و به تبع آن ردپای اکولوژی هم افزایش چشمگیری داشته است. تغییر کاربری مراتع، توسعه نامتوازن و ناپایدار کشاورزی، تولید گازهای گلخانه ای و تجاوز به حریم و زندگی حیوانات، زمین و موجودات زنده را در معرض جدی خطر قرار داده است. ایران سال ۱۴۰۱ را درحالی به پایان می رساند که دوستداران محیط زیست ایران با داغ از دست دادن «پیروز» روزهای ناخوشی را می گذرانند.
پیش بینی های زیست محیطی می گویند روند رشد منفی طبیعت تا سال ۲۰۵۰ و پس از آن ادامه خواهدداشت و تنها درصورتی می شود از فاجعه اکولوژیک جلوگیری کرد که تغییرات بنیادین رخ بدهد. ایران سال هاست جزء ۱۰ کشور اول دنیا در تولید گازهای گلخانه ای است؛ مدیریت سرزمینی در ایران چنان ناپایدار و ناکارآمد بوده که نه تنها به جغرافیای ایران آسیب جدی وارد کرده، بلکه در گرمایش جهانی هم سهم قابل توجهی دارد. در واقع کاهش و حل معضلات محیط زیستی در ایران ضمن آنکه نیاز به بازنگری در برنامه های توسعه به سمت توسعه پایدار دارد، نیازمند همراهی و همفکری با جامعه جهانی و متخصصان اهل فن است تا با کمک فناوری های جدید و همکاری کشورهای منطقه بتوان مشکلات زیست محیطی را کاهش داد.
داغ پیروز بر دل ایران
توله یوز معروف ایرانی، سه شنبه ۹ اسفند بر اثر بیماری تلف شد. پیروز ۱۰ ماهه از پنجم اسفند به دلیل نارسایی کلیه تحت درمان قرار داشت و بستری بود. این توله یوز ۸ اسفند به علت شرایط نامساعد کلیوی برای دیالیز به اتاق عمل منتقل شده بود. این اتفاق تلخ وقتی ناقوس نابودی این گونه را بلندتر می کند که به یاد بیاوریم روزگاری «شیر ایرانی» و «ببر مازندران» در این سرزمین می زیسته اند که اکنون نسل شان منقرض شده و «گوزن زرد ایرانی»، گربه پلاس، پلنگ ایرانی، سیاه گوش ایرانی و چندگونه دیگر نیز در خطر انقراض قرار دارند.
با نگاهی به تاریخچه یوزپلنگ در دنیا می توان دید که اکنون ۲ زیرگونه یکی در آفریقا و یکی در آسیا باقی مانده اند که گونه آسیایی آن بین ۳۲ تا ۶۷ هزار سال پیش از خانواده آفریقایی خود جدا شد، بر اساس گزارش ها شرایط یوزپلنگ آفریقایی چندان بد نیست اما یوزپلنگ آسیایی در فهرست گونه های در خطر انقراض قرار دارد. گفته می شود تا اوایل دهه ۲۰ حدود ۴۰۰ قلاده یوزپلنگ آسیایی در مناطق استپی و بیابانی نیمه شرقی ایران و بخش هایی از نواحی غربی کشور می زیسته اند که امروز به حدود ۲۰ قلاده رسیده اند. همراه با تولد پیروز در اردیبهشت ۱۴۰۱ در پارک ملی توران در سمنان، دو توله یوز دیگر هم متولد شدند. کمتر از یک هفته پس از تولد، دو توله یوز تلف شدند و پیروز تنها بازمانده بود که مانند دو توله یوز دیگر، شرایط مناسبی نداشت و به دلیل امکانات و رسیدگی بهتر، به تهران منتقل شد. تخریب زیستگاه ها به علت پیشروی بیابان ها و تبدیل شدن بخشی از زمین های زیستگاهی به زمین های کشاورزی، مسکونی شدن بخشی دیگر و همچنین از بین رفتن مراتع توسط دام های اهلی و در نتیجه کاهش تعداد علفخوارانی که از منابع غذایی یوزها هستند از جمله عوامل این کاهش جمعیت است، البته در این میان نباید تلفات جاده ای را هم فراموش کرد که سالانه جان تعدادی از یوزها را در کشور تهدید می کند.سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری برنامه عمران ملل متحد بعضی از این زیستگاه ها را تحت نظارت قرار داده و با متخلفان برخورد می کند اما به نظر می رسد این اقدامات کافی نیست چون هر چند وقت یکبار خبری مبنی کشف توله یوزی از قاچاقچیان و یا پیدا شدن آنها در طبیعت به گوش می رسد. حدود 4سال پیش، تیمی از دانشمندان در گزارشی که برای سازمان ملل متحد تهیه شده بود، هشدار دادند که یک میلیون گونه جانوری و گیاهی درمعرض انقراض قرار دارند. این تیم که متشکل از ۱۴۵ کارشناس از ۵۰ کشور جهان بود، اعلام کرد که از هر ۸ گونه جانوری و گیاهی جهان، یکی درخطر نابودی است. با این حال این دانشمندان معتقدند برای مقابله با تاثیر مخرب فعالیت های بشر بر محیط زیست دیر نشده است و هنوز می توان از تهدید زیست بوم کره زمین جلوگیری کرد.
از خاموشی تالاب ها تا هوای ناسالم
تالاب ها و دریاچه های ایران نیز در یک سال گذشته همچنان با تهدیدات گوناگونی رو به رو بودند که نگرانی های بسیاری را برانگیخت. بروز توفان های شن، ظهور بیماری های تنفسی و بینایی و همچنین از بین رفتن اقتصاد بومی وابسته به این دریاچه از جمله عوارض خشکی این دریاچه هستند. آلودگی هوا نیز همچنان یکی از مهم ترین مسائلی بود که سال گذشته زندگی سالم را برای بسیاری از شهروندان در شهرهای بزرگ ایران با دشواری رو به رو کرد. تهران و اصفهان همچنان جزو آلوده ترین شهرها از این نظر بودند. همچنین سال گذشته گرد و غبار شدید در بسیاری از استان های کشور بارها زندگی شهروندان را از حالت عادی خارج کرد. کارشناسان میزان غلظت گرد و خاک در هوا و آلودگی را گاه بین ۵ تا ۲۰ برابر میزان مجاز اعلام کردند. علت بروز این پدیده انتقال گرد و غبار از مناطق بیابانی و کشورهای مجاور به دلیل نابودی پوشش گیاهی و همچنین پایداری وضعیت هوا عنوان شده است.
آمارهای باورنکردنی و نگران کننده
محققان می گویند گرچه بشر همواره درطول تاریخ به کره زمین آسیب زده اما آنچه در ۵۰ سال گذشته اتفاق افتاده، خراش ها را به زخم های عمیق تبدیل کرده است. از سال ۱۹۷۰ ، جمعیت جهان دو برابر، اقتصاد جهانی چهار برابر و تجارت جهانی بیش از ۱۰ برابر افزایش یافته است. بشر در این جهان رو به رشد برای تولید غذا و پوشاک و تامین انرژی اش، جنگل ها را به ویژه در مناطق استوایی نابود کرده است. بین سال های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ ، ۱۰۰ میلیون هکتار جنگل استوایی به دنبال دامپروری در امریکای جنوبی و تولید روغن پالم در آسیا ناپدید شدند. در سال ۲۰۰۰ ، از تالاب هایی که ۳۰۰ سال پیش وجود داشتند، تنها ۱۳ درصد آنها باقی مانده بودند. از سال ۱۹۸۰ آلودگی محیط زیست با پلاستیک ۱۰ برابر شده و هرسال بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تن فلزات سنگین، انواع حلال و فاضلاب وارد آب ها می شود. در سال ۲۰۱۴ ، فقط ۳ درصد اقیانوس ها زیرفشار فعالیت های انسانی نبوده، ماهی گیری به بالاترین حد رسیده و در سال ۲۰۱۵ ، یک سوم صیدهای ماهی به شیوه های ناپایدار (صید با سرعت بالا و تکرار صید در یک منطقه که باعث کاهش جمعیت ماهیان می شود) بوده است. نتایج یک تحقیق جدید که ازسوی یک تیم تحقیقاتی سازمان ملل انجام شده است، می گوید ادامه روند فعلی گونه های بیشتری را به سوی پرتگاه انقراض روانه خواهدکرد و امنیت غذایی انسان را بیشتر به خطر می اندازد.
