برخی کلانشهرها فاقد گرمخانه هستند
گرمخانه‌ها به افراد بی‌خانمان، کارتن‌خواب و آسیب‌دیدگان اجتماعی، پناهگاه و غذای رایگان می‌دهند که هزینه آن را دولت یا گروه‌های اجتماعی تامین می‌کنند.
گرمخانه ها به افراد بی خانمان، کارتن خواب و آسیب دیدگان اجتماعی، پناهگاه و غذای رایگان می دهند که هزینه آن را دولت یا گروه های اجتماعی تامین می کنند. گرمخانه مکانی است که حالت اردوگاهی دارد و تعداد زیادی از افراد بی سرپناه را پذیرش می کند. در بسیاری از کلانشهرها، گرمخانه هایی وجود دارند که خدمات بسیاری به بی خانمان ها ارائه می دهند. اگرچه وجود بی خانمان ها در سطح شهرهای کشور، مشکل آفرین و نیازمند برنامه های مدون برای حل ریشه ای این معضل است، با این حال، وجود گرمخانه ها می تواند مقداری از مشکلات این افراد را حل کند. در این گرمخانه ها، غذای گرم، حمام، سرویس های بهداشتی و جای خواب برای بی خانمان ها فراهم است و شهرداری ها مسئول شناسایی و جمع آوری آنها هستند. در این فرآیند، پس از شناسایی، افرادی که دارای بیماری هستند، تحت درمان قرار می گیرند که البته این موضوع در بیشتر گرمخانه های شهرها رعایت نمی شود. 10 اکتبر (18 مهر) در تقویم جهان با عنوان روز جهانی بی خانمان ها نام گذاری شده است. با توجه به ضرورت حمایت از این بخش از جامعه، صمت در این گزارش به مناسبت روز جهانی بی خانمان ها، به بررسی وضعیت گرمخانه های کشور پرداخته است.
وظیفه شهرداری در احداث گرمخانه
پدیده بی خانمانی که بین مردم به کارتن خواب ها معروف هستند را بیشتر معتادان متجاهر تشکیل می دهند. این افراد تمایل دارند زیراندازهای خواب شان را که در اصل ورقه های چندلای کارتن است، در گوشه وکنار معابر شهرهای بزرگ پهن کنند. توسعه این روند چند سالی است شهرداری های شهرهای بزرگ را بر آن داشته تا به عنوان مسئول امور شهری دست به کار شوند و برای در امان ماندن این بخش از جامعه از سرمای شب های سرد زمستان اقدام به ایجاد محیط هایی به نام گرمخانه کنند؛ اقدامی که طی آن افراد بی خانمان سرپناهی برای گذران شب دارند تا شب را به صبح برسانند. برخی کارشناسان و فعالان اجتماعی معتقدند به دلیل افزایش بی خانمانی در شهرهای کشور، باید هرچه سریع تر نسبت به ساخت گرمخانه ها در شهرهای فاقد گرمخانه، اقدامات لازم انجام شده و تعداد گرمخانه ها افزایش یابد. براساس آمار در کلانشهرهایی مانند خوزستان و مشهد، نیاز به وجود گرمخانه ها به شدت احساس می شود. به گفته مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خوزستان، با وجود تصویب ایجاد گرمخانه و پذیرفتن این موضوع توسط شهرداری اهواز، هنوز احداث گرمخانه اجرایی نشده است. به گفته مهرداد موسوی براساس مصوبه شورای عالی اداری کشور، شهرداری ها در کلانشهرها و شهرهای با بیش از ۵۰۰ هزار نفر جمعیت، موظف به راه اندازی مکان هایی برای اسکان موقت و حتی بلند مدت بی خانمان ها یا افراد بی سرپرست هستند. از سوی دیگر، حضور زنان بی سرپرست و فاقد سرپناه و همچنین نوجوانان در گرمخانه ها مسئله ای است که باید توجه ویژه ای به آن کرد و توسط مددکاران و روانشناسان اجتماعی آسیب شناسی شود. مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران می گوید؛ براساس اطلاعات موجود فقط ۶۰ تا ۸۰ درصد زنان و مردان مراجعه کننده به گرمخانه های شهرداری تهران اعتیاد دارند و مابقی آنها تنها به علت بی سرپناهی به آنجا مراجعه می کنند. این در حالی است که پایش سلامتی هم در گرمخانه ها انجام نمی شود و اطلاعات فقط براساس خوداظهاری است.
ضرورت ایجاد گرمخانه در تبریز
تبریز به عنوان یکی از شهرهای سرد کشور، هیچ گرمخانه ای ندارد و گویا مسئولان شهری تبریز تاکنون تصمیمی برای احداث گرمخانه در این شهر نگرفته اند. حضور بی خانمان ها در کلانشهرها و نبود گرمخانه در زمره مهم ترین آسیب های اجتماعی است که اگر چاره ای اندیشده نشود، بازتولید مکرر آسیب های اجتماعی را به همراه خواهد داشت. رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تبریز در گفت وگو با صمت اظهار کرد: درباره راه اندازی گرمخانه ها، امسال نیز هیچ اقدامی از سوی هیچ نهادی انجام نشده است. حکیمه غفوری ادامه داد: این در حالی است که در چندین کلانشهر کشور، سالانه شاهد شرایط بهتری برای اسکان در گرمخانه ها هستیم که با همکاری نهادهای غیردولتی و دولتی مانند شهرداری ها و فرمانداری ها شکل گرفته است و توسعه پیدا می کند. وی افزود: در کل موضوع حمایت های اجتماعی، جایگاهی در حوزه اجرایی نهادها در کلانشهر تبریز نداشته و استمرار چنین وضعیتی، سبب بازتولید مکرر آسیب های اجتماعی خواهد شد. از این رو نیاز است نهاد های مرتبط با کاهش آسیب های اجتماعی، اقداماتی در راستای اسکان های موقت (گرمخانه ها) اقداماتی را انجام دهند تا افراد بی خانمان و همچنین معتادان متجاهر در سطح شهر شناسایی و به این مراکز آورده شوند.
باید برای ساخت گرمخانه اقدام شود
غفوری ادامه داد: اگر همین امسال به راه اندازی گرمخانه های عمومی اقدام نکنیم، سال آینده تقاضاها افزایش یافته و مشکلات و چالش ها پیچیده تر خواهند شد؛ بنابراین منطق مدیریت حکم می کند مدیریت شهری سریعا نسبت به رفع چنین نیازهایی در شهر اقدام کند. این فعال اجتماعی با تاکید بر اینکه نباید واقعیت ها را انکار کرد و همچنان به دنبال سرپوشی برای ضعف های اجتماعی شهر گشت، گفت: براساس آمار و شواهد، امروز در تبریز افراد بی خانمان و بی سرپناه کم نبوده و نهاد های مسئول وظیفه دارند هرچه سریع تر اقداماتی درباره اسکان چنین افرادی به انجام برسانند. رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تبریز ادامه داد: با وجود تمام موارد یادشده ظاهرا شهرداری تبریز ۲ محل را ویژه اسکان و با عنوان گرمخانه برای فصل سرد سال درنظر گرفته، اما گفته می شود این محل ها نیز نقص ها و محدودیت هایی دارند. غفوری افزود: با توجه به نبود گرمخانه و مراجعه افراد بی خانمان و همچنین نیاز به اسکان امن، جلساتی با معاونت عمرانی استانداری انجام شده؛ از این رو شهرداری موظف است مکانی به عنوان گرمخانه مشخص و تجهیز کند. براساس ماده ۵۵ قانون شهرداری، تعیین محل گرمخانه از وظایف شهرداری است. وی گفت: نبود گرمخانه، چندین بار در کارگروه ها و جلسات مطرح شده، اما راه به جایی نبرده است. امید است با جلسات برگزار شده و یک تصمیم نهایی برای ایجاد و تجهیز گرمخانه اتفاقات خوبی رخ دهد. غفوری در پایان گفت: شورای شهر تبریز آماده هرگونه همکاری و تصویب دستورالعمل و مصوبه ای درباره احداث گرمخانه هاست و امیدواریم طرح های جدید که حوزه ساماندهی آسیب های اجتماعی شهرداری تبریز در این زمینه آغاز کرده به سرانجام برسد.
لزوم رعایت پروتکل های بهداشتی
معاون حمایت های اجتماعی سازمان رفاه، خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران در گفت وگو با صمت اظهار کرد: در فصل سرد سال در گرمخانه های پایتخت به صورت میانگین بین ۱۸۰۰ تا ۲ هزار مددجو پذیرش شده اند. سعید شرف دوست از تمهیدات اندیشیده شده در گرمخانه ها با توجه به تداوم ویروس کرونا گفت: از ابتدای شیوع ویروس کرونا تا کنون تلاش شده تمام پروتکل های بهداشتی در گرمخانه ها رعایت شود و تا کنون حتی یک مورد ابتلا به کرونا در میان مددجویان گرمخانه نداشته ایم.
شرف دوست با بیان اینکه مددجویان در ابتدای ورود به گرمخانه های کوچک تر توسط پزشکان آنالیز جسمانی خواهند شد، اظهار کرد: اگر مددجویان علائم مشهودی نداشته باشند، براساس خود اظهاری پذیرش می شوند و اگر هم علائم خاصی داشته باشند و عنوان کنند، به مرکز سامانسرای خاورشهر منتقل و در آن مرکز قرنطینه می شوند تا بهبود پیدا کرده و ترخیص شوند. وی ادامه داد: در تهران ۲۰ گرمخانه شامل ۱۶ مرکز ویژه مردان و ۴ مرکز ویژه بانوان داریم. در حال حاضر، این گرمخانه ها ۲ هزار و ۴۰ تخت دارند و از این آمار حدود ۳۰۰ تخت مخصوص بانوان و بقیه تخت ها مخصوص آقایان است. شرف دوست در پاسخ به این سوال که آیا گرمخانه ها مقررات خاصی دارند، گفت: خروج از گرمخانه ها از ۱۲ شب تا ۶ صبح ممنوع است و افراد تا قبل از ۱۲ شب اجازه دارند از گرمخانه ها خارج شوند، اما برای ورود باید دوباره پروتکل های گرمخانه مانند استحمام و تعویض لباس را بگذرانند؛ بنابراین به دلیل اینکه انجام این مراحل برای آنها سخت بود، دیگر به گرمخانه ها مراجعه نمی کنند. وی ادامه داد: اگر افراد پروتکل ها را رعایت نکنند، ممکن است بیماری در گرمخانه ها اپیدمی شود؛ بنابراین دلیل آنکه تاکنون یک مورد ابتلا به بیماری را در گرمخانه ها نداشته ایم، فقط به دلیل رعایت بهداشت است. شرف دوست عنوان کرد: ریشه های بی سرپناهی و بی خانمانی در اختیار نهادهای شهری نیست، اما شهرداری سعی کرده با ظرفیت هایی که در اختیار دارد و در راستای مسئولیت مدنی، خدمات ارائه کرده و مسیر بهبود زندگی بی خانمان ها را فراهم کند.
او ادامه داد: تعداد قابل توجهی از مددجویان که به گرمخانه ها مراجعه می کنند با استفاده از مهارت آموزی ها توانسته اند زندگی سالمی در پیش گرفته و دوباره روی پای خودشان بایستند. برخی از این مددجویان، خانواده تشکیل داده و برخی دیگر به آغوش خانواده های خود بازگشته اند.
برخی مراجعه کنندگان درگیر اعتیاد نیستند
شرف دوست اظهار کرد: تعدادی از مراجعه کنندگان به گرمخانه ها نه دچار اعتیاد هستند و نه خلافکارند. گاهی آنها به واسطه اتفاقاتی که در زندگی شان رخ داده، بی سرپناه شده اند. گرمخانه ها با خدمات چندجانبه، از ایجاد خطر یا آسیب های جدید برای این افراد پیشگیری می کنند. طبق بررسی های انجام شده، حدود ۴۰ درصد افرادی که به گرمخانه ها مراجعه می کنند، اعتیاد ندارند. باید نگاه جامعه، مدیریت ملی و محلی نسبت به افراد بی خانمان تغییر کند، زیرا این افراد معتاد نیستند و فقط بی سرپناه شده اند. وی در پاسخ به این سوال که آیا اتوبوس خوابی از سطح شهر جمع خواهد شد، گفت: شب ها اتوبوس ها در نقاطی از شهر مستقر هستند و مددکاران ما با مشاوره به مددجویان مستقر در اتوبوس، افراد را به واسطه گشت های مربوطه به گرمخانه ها ارجاع می دهند. این اتوبوس ها برای زمان کوتاهی مستقر هستند و در حال برنامه ریزی هستیم که شرایط مناسبی برقرار و اتوبوس خوابی برای همیشه جمع آوری شود.
ضرورت احداث مسکن اجتماعی
مدیر عامل سابق سازمان رفاه، خدمات اجتماعی و مشارکت های شهرداری تهران گفت: افرادی را داریم که بیش از یک دهه است در گرمخانه های تهران زندگی می کنند و خروج آنها از این چرخه جزو چالش های جدی ما است، چراکه منابع آن وجود ندارد. سیدمالک حسینی که پیش از این، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات اجتماعی و مشارکت های شهرداری تهران بود در گفت وگو با ایلنا درباره درخواست تامین مسکن اجتماعی برای بی خانمان ها گفت: اگر موضوع مسکن اجتماعی را برای این افراد به نتیجه برسانیم، اقدام بسیار خوبی خواهد بود. ما افرادی را داریم که بیش از یک دهه است در گرمخانه های تهران زندگی می کنند، اما اینکه بتوان این افراد را از این چرخه خارج و برای آنها زندگی باثبات تری ایجاد کرد، چالش جدی است که منابع آن وجود ندارد و افزایش بیش از اندازه هزینه ها، کار ما را روز به روز سخت تر می کند.
علت بی نتیجه ماندن احداث گرمخانه های عمومی
حسینی در پاسخ به این سوال که چرا وعده تاسیس گرمخانه های عمومی به نتیجه نمی رسد، اظهار کرد: گرمخانه های عمومی ۳ سال پیاپی است که برای آنها ردیف بودجه در نظر گرفته شده و موردتوجه قرار گرفتند و طراحی های لازم نیز برای آنها انجام شده، اما باوجود اینکه حتی در یک منطقه مناقصه برگزار و برنده مشخص شد یا در منطقه ۴ کلنگ زنی انجام شد، اما عملیات عمرانی شروع نشد.
حسینی افزود: دلایل متعددی وجود داشت که در حال بررسی است. به عنوان مثال در یک منطقه به دلیل اختلاف یکی از پیمانکاران سابق با شهرداری منطقه، تحویل زمین با مشکل روبه رو شد. در یکی از مناطق با اعتراضات محلی مواجه شدیم و به همین دلایل تا امروز موضوع احداث گرمخانه عمومی پیش نرفته است. او در پایان اظهار کرد: معاون فرهنگی و اجتماعی در بازدیدی که در نخستین روز کاری خود از گرمخانه خاوران داشت، تاکید کرد که به سرعت موانع را برطرف و در سال جاری کار عمرانی را آغاز کنیم.
زمین هایی که مهیا شده اند ویژگی های لازم را دارند، اما با وجود مهیا بودن شرایط، دوره گذار مدیریت شهری کار را مقداری متوقف کرده، اما اراده جدی در این زمینه وجود دارد و امیدواریم کار به خوبی پیش رود.
سخن پایانی
گرمخانه هایی که از سوی شهرداری ها احداث می شوند باید حداقل امکانات رفاهی را داشته باشند تا بی خانمان ها بتوانند با خیال راحت به گرمخانه ها مراجعه کنند. متاسفانه شاهد آن هستیم که بیشتر کلانشهرها به دلیل کوتاهی شهرداری ها فاقد گرمخانه هستند که مشابه آن را در این گزارش بررسی کردیم. شهرداری ها باید همواره در تلاش باشند تا محیطی امن برای افراد بی خانمان احداث کنند. نبود فضای مناسب، کمبود امکانات بهداشتی و... می تواند یکی از مهم ترین دلایلی باشد که افراد حاضر نیستند به گرمخانه ها مراجعه کنند یا پس از مدتی که در گرمخانه حضور دارند، از آنجا بیرون آمده و دیگر حاضر به مراجعه مجدد نیستند. امید است، سیستم مدیریت شهری در تمام کلانشهر ها، وظیفه خود را به درستی انجام دهند و دولت هم به کمک نهادهای مسئول در ساخت و تجهیز گرمخانه ها بیاید.
