در بسیاری از کشورها به‌طورگسترده از سامانه‌های حمل‌ونقل هوشمند استفاده می‌شود. استفاده فقط به کنترل و تراکم ترافیک محدود نمی‌شود بلکه برای ایمنی جاده‌ها و استفاده کارآمد از زیرساخت‌ها نیز کاربرد دارد. یک سامانه حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند اطلاعات منظمی را به‌صورت روزانه درباره اتوبوس‌های عمومی، زمان‌بندی، در دسترس بودن صندلی، مکان فعلی اتوبوس، زمان لازم برای رسیدن به یک مقصد خاص، محل بعدی اتوبوس و تراکم مسافران داخل آن به مسافران اطلاع بدهد.

صمت در این شماره به گفت‌وگو با یکی از کارشناسان و فعالان این عرصه درباره اهمیت بهره‌گیری از توان دانش‌بنیان‌ها برای فراگیرتر کردن حمل‌ونقل پیشرفته در راستای کاهش فرسودگی و پیشگیری از آن پرداخته است.

رقابت در سرعت است

سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند ITS ، سیستم‌هایی متشکل از فناوری‌های نوین الکترونیک، کامپیوتر، IT ، الکترو مکانیک و... هستند که در برنامه‌ریزی سیستم‌های حمل‌ونقل زمینی، امروزه نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند، اینگونه بود که عبارت حمل‌ونقل هوشمند زاده شد و به‌تناسب آن زندگی بشر رنگ تحول عجین با فناوری به خود گرفت. در حقیقت رونمایی از خودروهای خودران فوق‌پیشرفته یا مسیریابی‌های هوشمند تنها نمونه‌هایی از فرآیند حمل‌ونقل هوشمند است که بیشتر برای جلب توجه عموم خبررسانی می‌شوند. اما ناگفته نماند که حمل‌ونقل هوشمند عمومی تنها یکی از امکاناتی است که هوش مصنوعی به انسان دنیای امروز داده است و کمتر کسی درباره حمل‌ونقل هوشمند لجستیک می‌داند.

همان امکانی که انسان را سریع‌تر به کالاها می‌رساند و شاید در آینده‌ای نزدیک رقابت زمانی در دسترسی افراد به کالاها را در بازار نهادینه کند.

بهروز دمیرچی، کارشناس فناوری اطلاعات و مدیر لجستیک یک شرکت توزیع بزرگ در گفت‌وگو با صمت معتقد است: بهره‌گیری از حمل‌ونقل هوشمند در عرصه لجستیکی می‌تواند گوی سبقت را از رقبا در بحث ارسال سریع‌تر کالا و خدمات برباید و مانع از فرسودگی زودهنگام محیط و انسان شود.شرح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

ابتدا بگویید حمل‌ونقل هوشمند در بخش لجستیک چه تفاوتی با بخش عمومی این نوع حمل‌ونقل دارد و چه مزایایی می‌تواند برای محیط و انسان داشته باشد؟

ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که بازیگر اصلی حمل‌ونقل هوشمند، هوش مصنوعی است و انسان کاربر این فرآیند است و به‌طورکلی حمل‌ونقل هوشمند به 2 دسته حمل‌ونقل عمومی و لجستیک دسته‌بندی می‌شود. حمل‌ونقل هوشمند عمومی نظیر تاکسی‌های اینترنتی توسعه بیشتری در کشور داشته است. خودروهایی که با سیستم جی‌پی‌اس همراه هستند که اطلاعاتی نظیر مبدأ، حرکت، توقف، تعداد مسافر و موقعیت مسیر را موردبررسی و رصد قرار داده می‌شود. در این نوع حمل‌ونقل مصرف سوخت را هم می‌توان موردسنجش قرار داد، همچنین کاربران که عموما رانندگان هستند با بهره‌گیری از این سیستم می‌فهمند که با چه سرعتی می‌توانند حرکت کنند و چه زمانی ملزم به ترمز با شدت‌های متفاوت هستند.

تمام این موارد توسط نرم‌افزارهای موجود قابل‌برنامه‌ریزی و تدوین است. همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره کردم، حمل‌ونقل هوشمند عمومی در ایران توسعه بیشتری نسبت به حمل‌ونقل لجستیک داشته است.

همچنین باید گفت حمل‌ونقل هوشمند عمومی کمک زیادی به کنترل سرعت خودروها در پیشگیری از تصادفات جاده‌ای می‌کند و وظایف پلیس‌های راهنمایی و رانندگی در زمان‌های اوج عبور و مرور را راحت‌تر کرده است.

با این حال باتوجه به اینکه این نوع حمل‌ونقل در کشور ما توسعه پیدا کرده است، اما همچنان در بسیاری موارد شاهد پیگیری‌های پلیس راهنمایی و رانندگی در کنار جاده‌ها

هستیم.

از مزایای این نوع حمل و نقل کنترل افراد برای پیشگیری از جرائم است و کمک زیادی به افزایش امنیت عموم مردم در هنگام استفاده از تاکسی‌های اینترنتی می‌کند. امروزه خودروهای سنگین هم وارد عرصه حمل‌ونقل هوشمند شده‌اند و به‌صورت خودران فعالیت می‌کنند که از هوشمندی بسیار بالایی برخوردارند.

این خودروها توانایی مشخص کردن عابر پیاده یا موانع را دارند و به‌شدت قابل‌اعتماد هستند، اما حمل‌ونقل لجستیک کارآیی متفاوت‌تری نسبت به بخش عمومی دارد. در واقع این نوع حمل‌ونقل به‌صورت هوشمند در شرکت‌های بزرگ پخش کارآیی زیادی دارد، نظیر شرکت‌های پست یا شرکت‌هایی که با توزیع مویرگی سروکار دارند.

به‌طورکلی 2 بحث اصلی در حمل‌ونقل لجستیک موردتوجه است، ابتدا مسیربندی سفارشات است که بیشتر شرکت‌های پخش در این زمینه فعالیت‌های گسترده‌ای را انجام می‌دهند و بحث بعدی هوشمندسازی ناوگان است که مربوط به شبکه راه‌ها است. هوشمندسازی مسیر سفارشات به‌طورمعمول توسط نرم‌افزارها و الگوریتم‌های از پیش طراحی‌شده انجام می‌شود. در کشورمان شرکت‌هایی هستند که در مقیاسی گسترده به هوشمندسازی وسیع در این عرصه می‌پردازند.

اما حمل‌ونقل هوشمند در بخش لجستیک اطلاعات بیشتری از شرایط موجود را به کاربران می‌دهد و باعث صرف کمتر هزینه، انرژی و سوخت می‌شود. برای مثال اینکه کدام کالا در ابتدا تحویل داده شود تا هزینه زمانی و انرژی کمتری صرف شود یا کدام سفارش در مسیر ترافیک قرار دارد و لازم است که مسیر تغییر کند، زیرمجموعه این نوع هوشمندی در حمل‌ونقل است. پیش‌بینی مسیر، مهم‌ترین امتیازی است که حمل‌ونقل هوشمند در بخش لجستیک به کاربران می‌دهد. شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌های اخیر اقدامات موثری در این زمینه به‌سرانجام رسانده‌اند.

در کل تمامی موارد را با کمک هوش مصنوعی می‌توان به‌ثمر رساند. این فرآیند با کمک الگوریتم دیتابیسی به نام ERP انجام می‌شود که طراحی آن برمبنای تمامی اطلاعاتی است که از یک فرآیند می‌توان دریافت کرد. در حقیقت این نمودار براساس یک دیتابیس یکپارچه تشکیل می‌شود که یک نگرش تمام وجهی از فرآیند و در نهایت یک گزارش جامع ارائه می‌دهد. داشتن اطلاعات همه‌جانبه و دیتابیس قوی مهم‌ترین مولفه در راه‌اندازی حمل‌ونقل هوشمند است.

آیا می‌توان با بهره‌گیری از حمل‌ونقل هوشمند در بخش لجستیک که مقیاس فراگیرتری دارد، از فرسودگی زیرساخت‌ها کاست؟

باتوجه به اینکه پیش‌تر هم اشاره شد، حمل‌ونقل هوشمند بهترین مسیر را با صرف کمترین سوخت و زمان به رانندگان نشان می‌دهد که این امر موجب ذخیره مالی زیادی برای شرکت‌ها می‌شود.

در واقع بزرگ‌ترین مزیتی که هوشمندسازی حمل‌ونقل دارد، کاهش سوخت، آلودگی‌ها و هزینه‌ها است که در پی آن فرسودگی کمتری را به‌همراه دارد.

در یک پروژه آزمایشی در مجموعه خود متوجه شدیم که هوشمندسازی ناوگان در بخش لجستیک نه‌تنها می‌تواند تا ۲۰ درصد مصرف سوخت را کاهش دهد، بلکه تا حد زیادی از فرسودگی می‌کاهد و استهلاک کمتری به‌همراه دارد و همچنین برای محیط‌زیست بسیار کارآ و موثر است.

از دیگر آورده‌های مهمی که هوشمندسازی لجستیکی حمل‌ونقل می‌تواند داشته باشد، کاهش هزینه و زمان ثبت‌شده برای ارسال سفارشات است. باتوجه به اینکه در دنیای رقابتی به‌سر می‌بریم و با انبوه تولیدات مواجهیم، اینکه چگونه کالا به‌دست مصرف‌کننده برسد، اهمیت زیادی دارد، در واقع نحوه رسیدن کالا به‌دست مشتریان پرسشی بود که موسس شرکت آمازون از خود پرسید و در نهایت منجر شد به افتتاح بزرگ‌ترین شرکت توزیع‌کننده کالا.

به‌لحاظ رقابتی حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند سهم بسیاری از بازار را به آنهایی که از آن استفاده می‌کنند، بدهد، چرا که می‌تواند با سرعت بالا و در کوتاه‌ترین زمان محصول را به بازار برساند. این امر برگ برنده شرکت‌هایی است که از حمل‌ونقل هوشمند استفاده می‌کنند.

یکی از دلایل رشد شرکت‌های بزرگ مشابه آمازون در داخل کشور ما هم این بود که کاربران می‌توانستند برای دریافت سفارشات خود بازه زمانی تعیین کنند. در واقع خلق سیستم‌های مبتنی بر نرم‌افزار و هوش‌مصنوعی که الگوریتم‌های مشخصی دارند، می‌تواند در توسعه حمل‌ونقل کشور برای جلوگیری از فرسودگی و پیشگیری از آن کمک زیادی کند، بنابراین باید گفت استفاده از هوش مصنوعی مانع مهمی برای فرسودگی و رفع آن در کشور است.

هنوز در بسیاری از موارد در کشورمان به‌صورت سنتی به حمل‌ونقل می‌پردازیم و به‌همان میزان حمل‌ونقل در کشور ما شکل و شمایل سنتی‌گونه‌ای دارد.

در صنعت حمل‌ونقل سنتی، زمان زیادی برای ارسال سفارشات وجود دارد و به‌طورمعمول نیروی انسانی زیادی هم باید در این عرصه به‌فعالیت بپردازند، برای مثال برای دسته‌بندی ۱۰۰۰ سفارش دست‌کم 2 نیروی انسانی باید 3 ساعت زمان صرف کنند که در کل ۶ ساعت زمان صرف می‌شود.

حال تصور کنید با این سیستم، ۶ ساعت تبدیل به ۱۵ دقیقه شود و ۵ ساعت و۴۵ دقیقه در زمان صرفه‌جویی می‌شود.

به‌عبارت روشن‌تر صرف زمان طولانی منجر به فرسودگی می‌شود که این فرآیند باعث جلوگیری جدی از آن می‌شود.

تفاوتی که روال کار نیروی انسانی هنگام بهره‌گیری از حمل‌ونقل هوشمند با رویکرد سنتی دارد، در چیست؟ آیا منجر به‌کاهش استفاده از نیروی انسانی می‌شود؟

یکی از مضرات حمل‌ونقل سنتی این بود که نیروی انسانی به‌شدت متضرر می‌شد. بسیاری از فعالان این عرصه توانایی ادامه فعالیت طولانی‌مدت در این زمینه نداشتند و زودتر از یک نیروی انسانی معمول از دایره کار خارج می‌شدند.

در واقع در سیستم حمل‌ونقل سنتی فرسودگی نیروی کار هم به‌شدت مشاهده می‌شود. به‌طورمعمول افراد در این مشاغل در زمان‌های کوتاه‌مدت ترجیح می‌دهند، شغل خود را تغییر دهند.

چنانچه پیش‌تر هم اشاره شد، الگوریتم‌هایی که در حمل‌ونقل هوشمند تعریف می‌شود، این‌گونه است که راحت‌ترین مسیر را در اختیار رانندگان و عاملان پخش قرار می‌دهد تا با صرف هزینه، انرژی و زمان کمتر بتوانند به‌فعالیت بپردازند، همچنین کنترل نیروی انسانی که دیگر از مزایای حمل‌ونقل هوشمند است، چرا که همه فرآیندها در بستر هوشمند اتفاق می‌افتد و افراد در هنگام کار قابل‌کنترل و رصد هستند. به‌همین‌دلیل تخلف جدی انجام نمی‌گیرد و مانع تخلف نیروی انسانی در بعد وسیع می‌شود.

در مقایسه با کشورهای پیشرفته جایگاه کشور ما کجا است؟

آن فرآیندی که از حمل‌ونقل هوشمند در دنیا وجود دارد، با آن رویکردی که در کشورمان شاهدش هستیم، قابل‌مقایسه نیست.

در حال‌ حاضر کشورهای توسعه‌یافته از امکانات بسیار بالاتری بهره می‌برند و خطوط ریلی، هوایی و زمینی حمل‌ونقل کشورهای توسعه‌یافته در پله‌های بالای استفاده از حمل‌ونقل هوشمند هستند، در حالی که کشور ما در ابتدای مسیر قرار دارد. در 4 الی 5 سال اخیر شاهد فعالیت‌های موثر دانش‌بنیان‌ها در این زمینه بوده‌ایم، اما در کل راه‌های نرفته زیادی پیش‌روی خود داریم.

ناگفته نماند استفاده از حمل‌ونقل هوشمند حتی برای عابران پیاده هم می‌تواند مفید باشد. برای مثال دوری از مسیرهایی که حیوانات شهری در آنها زیاد است، می‌تواند جزو امکاناتی دانست که این و حمل‌ونقل به عابران پیاده می‌دهد، به‌شرط آنکه تمامی اطلاعات در آن نمودار آورده شده باشد.

به‌عبارت روشن‌تر، منابع اطلاعاتی قوی موجود باشد. از آنجایی که بهره‌گیری از این سیستم حمل‌ونقل منجر به صرفه‌جویی زیاد در بنزین می‌شود، به‌اعتقاد من دولت باید برنامه جدی در این زمینه طراحی کند، چرا که منجر به افزایش ذخایر مالی در کشور می‌شود، همچنین می‌تواند در راستای حفاظت از محیط‌زیست اقدامات ویژه‌ای را با استفاده از شبکه‌سازی به‌سرانجام برساند.

به‌نظر شما مانع اصلی در توسعه بکارگیری سیستم حمل‌ونقل هوشمند کجا است؟

معضل اصلی برای توسعه این مقاومت افراد نسبت به پذیرش آن است که بسیاری فکر می‌کنند با توسعه هوشمندسازی حمل‌ونقل بیکار می‌شوند و مجبور هستند شغل خود را از دست بدهند. در حالی که این تصور اشتباه است.

تا 2 دهه پیش رقابت بر سر کمیت و کیفیت محصولات بود، اما امروزه اینکه کدام شرکت محصول را زودتر به‌دست مصرف‌کننده می‌رساند، خود یکی از مولفه‌هایی است که می‌تواند بازار را به‌دست بگیرد و همین امر از اتفاق منجر به بکارگیری نیروی انسانی بیشتری شود.

سخن پایانی

از آنجایی که در شرکت‌های تجاری پول حرف اول را می‌زند و در شرکت‌های خدماتی زمان؛ سیستم حمل‌ونقل پیشرفته در بخش لجستیک می‌تواند صرفه اقتصادی زیادی به‌همراه داشته باشد که در نهایت به‌نفع محیط‌زیست تمام شود. برخی شرکت‌هایی که اولویت محیط‌زیستی هم دارند، می‌توانند از این سیستم برای کمتر آسیب زدن به محیط‍‌‌‌‌زیست بهره زیادی بگیرند.