آمارها در یک مطالعات پژوهشی نشان داد چرا برخی کشورهای امروز جزو کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته به‌شمار می‌روند اما درباره ایران این امر محقق نشده است. انتظار بر این است که کشورهای با جمعیت بیشتر سهم بیشتری در اقتصاد جهانی داشته باشند اما به‌دلیل توسعه‌نیافتگی برخی کشورهای با جمعیت بالا، مشاهده می‌شود که سهم این کشورها در اقتصاد جهانی کوچک و به‌جای آن شاهد حضور کشورهایی توسعه‌یافته اما با جمعیت کمتر در میان اقتصادهای بزرگ جهان هستیم.

همچنین در سال ۲۰۱۸ میلادی از میان کشورهایی با جمعیت کمتر از ۲۰ میلیون نفر، نام دو کشور هلند و سوئیس در میان ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان قابل‌مشاهده است؛ هلند با ۱۷.۲ میلیون نفر جمعیت هفدهمین و سوئیس با ۸.۵ میلیون نفر جمعیت بیستمین اقتصاد بزرگ جهان در این سال هستند. در این میان، تولید ایران تقریبا همپای تولید کشورهایی مانند اتریش، نروژ و امارات متحده عربی با جمعیتی برابر با ۸.۸، ۵.۳ و ۹.۶ میلیون نفر است که نشان‌دهنده اقتصاد کوچک ما در مقابل جمعیت به‌نسبت بالاست. البته وضعیت کشوری مانند امارات نباید ما را به اشتباه بیندازد. کیفیت تولید ناخالص داخلی امارات به‌هیچ‌وجه باکیفیت تولید ناخالص داخلی کشوری مانند سنگاپور و دیگر کشورهای موفق توسعه‌یافته در یک ترازو نمی‌گنجد اما در مقایسه با کشور ما، این کشور با یک‌هشتم جمعیت ما، بسیار موفق‌تر عمل کرده و ما حتی نتوانسته‌ایم به اندازه سهم جمعیتی خود از تولید جهانی سهم داشته باشیم. براساس آمار ۹۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۱۸، از سوی این ۴۰ اقتصاد بزرگ انجام‌شده، به‌گونه‌ای که فقط ۴ کشور امریکا، چین، ژاپن و آلمان ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را در این سال در دست داشته و سهم اقتصاد ایران در تولید جهانی ۰.۵۳ درصد بوده است.

در یک دسته‌بندی کلی می‌توان گفت که از میان ۲۰۳ کشور جهان در سال ۲۰۱۸ که آمار تولید آنها در دسترس بوده، فقط دو کشور امریکا و چین بیشتر از ۱۰ هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی داشته و اقتصاد امریکا با اختلاف ۷ هزار میلیارد دلاری از اقتصاد چین، در تولید ناخالص داخلی، بزرگ‌ترین اقتصاد جهان در سال ۲۰۱۸ بوده و ۱۴ اقتصاد بزرگ دیگر جهان بعدازاین دو کشور، تولیدی بین هزار تا ۵ هزار میلیارد دلار داشته‌اند. ۹ کشور بین ۵۰۰ تا هزار میلیارد دلار تولید کرده و ۱۵ کشور نیز تولیدی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد دلار داشته که اقتصاد ایران در این دسته قرار گرفته است.

بررسی سهم ۴۰ اقتصاد بزرگ جهان براساس تولید ناخالص داخلی از کل تولید ناخالص داخلی جهانی براساس قاره نشان می‌دهد در قاره آسیا بعد از کشور چین، ۳ اقتصاد ژاپن، هند و کره‌جنوبی بزرگ‌ترین اقتصادهای قاره آسیا هستند و روسیه اقتصاد پنجم قاره است. در قاره اروپا ۳ اقتصاد آلمان، انگلستان و فرانسه و در قاره امریکا ۳ اقتصاد ایالات‌متحده، برزیل و کانادا بزرگ‌ترین اقتصادهای هر قاره هستند. کشورهایی مانند هند، مکزیک، برزیل، اندونزی، فیلیپین، نیجریه، پاکستان، ترکیه، تایلند، افریقای جنوبی، ایران و کلمبیا نیز با جمعیتی بیشتر از ۲۰ میلیون نفر، با وجود اینکه در ۴۰ اقتصاد بزرگ جهان جای دارند اما به‌دلیل عدم‌توسعه‌یافتگی دارای تولید سرانه‌ای کمتر از ۱۰ هزار دلار هستند.

وضعیت جمعیتی کشورها

بررسی وضعیت جمعیتی کشورها در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد ایران به لحاظ جمعیتی با ۸۱.۸ میلیون نفر، رتبه نوزدهمین جهان را در میان ۲۰۳ کشور یادشده دارد. در تقسیم‌بندی انجام‌شده در این جدول، مشاهده می‌شود که از بین ۲۰۳ کشور در این سال تعداد ۱۳ کشور در جهان جمعیتی بیشتر از ۱۰۰ میلیون و ۱۵ کشور جمعیتی بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر دارند و در کشورهای دسته نخست فقط دو کشور بنگلادش و اتیوپی و در کشورهای دسته دوم ۶ کشور مصر، ویتنام، کنگو، تانزانیا، میانمار و کنیا نام‌شان در ۴۰ اقتصاد بزرگ دنیا باوجود دارا بودن میزان جمعیت به‌نسبت بالا، وجود ندارد. به‌عبارت‌دیگر، عدم‌توسعه اقتصادی در کشورهای یادشده منجر به این شده که این کشورها باوجود اینکه ظرفیت قرارگیری در اقتصادهای بزرگ دنیا را دارند اما در این فهرست قرار نگیرند. براساس آمار بانک جهانی، تقریبا سه‌چهارم کشورهای جهان زیر ۲۰ میلیون و فقط یک‌چهارم آنها جمعیتی بیش از ۲۰ میلیون نفر دارند.از نکات تامل‌برانگیزی که باید درباره ایران موردتوجه قرار داد، این است که ایران باوجود داشتن رتبه نوزدهمی جمعیتی جهان در سال ۲۰۱۸، رتبه بیست‌وهفتم را در تولید ناخالص داخلی در این سال به خود اختصاص داده و به‌دلیل ضعف‌های اساسی که در تولید واقعی در کشور وجود دارد، نتوانسته در زمینه تولید ناخالص داخلی و کیک اقتصادی رتبه خوبی را باوجود داشتن سهم جمعیتی بالا و چانه‌زنی در محافل بین‌المللی به‌لحاظ این فاکتور قدرت کسب کند. یکی از شاخص‌هایی که هم‌زمان دو فاکتور تولید و جمعیت را موردبررسی قرار می‌دهد «تولید ناخالص داخلی سرانه» است که بررسی آن می‌تواند جایگاه تولید را در مقابل جمعیت به‌خوبی به تصویر بکشد و در این زمینه موقعیت ما را در میان کشورهای دیگر نشان دهد. در یک دسته‌بندی کلی می‌توان کشورهای دنیا را به‌لحاظ تولید سرانه، در ۶ گروه دسته‌بندی کرد. این بررسی ادامه دارد.

سیدمحمد بحرینیان-صنعتگر و پژوهشگر توسعه