معدنکاری و استفاده از ظرفیت خفته معادن ابزاری مفید، کارآ و قدیمی برای فقرزدایی و عاملی برای رونق اقتصادی است به‌ویژه در شرایطی که به هر دلیلی بتوان نام شرایط دشوار اقتصادی را بر آن نهاد. بنابراین باید بنا بر توسعه فعالیت‌های معدنی باشد و به نظر می‌رسد نخستین قدم در این مسیر، تغییر روش‌های قدیمی مدیریت و سیاست‌گذاری آن است که طلیعه آن با تغییر مدیریت کلان این حوزه اتفاق افتاده است. در گزارش امروز صمت مروری داشتیم بر اهمیت این تغییرات از منظر صاحب‌نظران و کارشناسان این حوزه.

رویاپردازی برای صنعت معدن

مهدی کرباسیان در یادداشتی اشاره می‌کند: برنامه هفتم توسعه آرمان‌گرایانه و رویایی است که با واقعیت‌های کشور فاصله دارد.حتی در برنامه ششم، بخش معدن، به رشد یک‌درصد هم نرسیده، حال چگونه قرار است رشد ۱۰ یا ۱۱برابری در این بخش اتفاق بیفتد؟ به گزارش اکونگار مهدی کرباسیان که یکی از پیشکسوتان حوزه معدن و مدیریت اقتصادی کشور به شمار می‌رود، در یادداشتی به تحلیل وضعیت برنامه هفتم توسعه و چگونگی تحقق آن پرداخته است. کرباسیان در این یادداشت آورده است که، این روزها در جریان بررسی برنامه هفتم توسعه در مجلس شورای اسلامی قرار داریم. آنچه می‌شود درباره برنامه هفتم توسعه بدون اینکه وارد جزییات شویم، گفت، این است که یک برنامه آرمان‌گرایانه و رویایی است که با واقعیت‌های کشور فاصله دارد. بدیهی است که اگر این اعداد و رویه‌هایی که در برنامه پیش‌بینی شده است، عملیاتی شود هر ایرانی با عشق و علاقه از آن حمایت خواهد کرد و علاقه‌مند خواهد بود، اهداف آن محقق شود.

توسعه در سایه آرامش

نخستین و مهم‌ترین محوری که در برنامه هفتم هدف‌گذاری شده، نرخ رشد اقتصادی ۸درصدی است و به تبع آن، نرخ رشد پیش‌بینی‌شده برای بخش نفت ۱۳.۳ درصد، معدن ۱۱.۸ درصد، ارتباطات ۱۰.۹ و ساختمان ۹ درصد مد نظر قرار گرفته  اما اگر بطور مثال بخش معدن را که رشد ۱۱.۸ درصدی برای آن تعیین شده است در نظر بگیریم، خواهیم دید که طی برنامه‌های قبلی و حتی در برنامه ششم، بخش معدن، به رشد یک‌درصد هم نرسیده، حال چگونه قرار است رشد ۱۰ یا ۱۱برابری در این بخش اتفاق بیفتد؟در رابطه با سرمایه‌گذاری هم در برنامه هفتم رسیدن به رشد ۲۲.۶ درصدی پیش‌بینی شده که این نرخ هم در سال۱۴۰۱ معادل ۱.۲ درصد بوده است و با این شرایط این عدد هم رویایی است وعدم تحقق آن را می‌توان با توجه به وضعیت اقتصادی و روابط بین‌الملل کشور در امسال پیش‌بینی کرد.بدیهی است برای رسیدن به این رشد بحث اول تامین منابع مالی است. برای رسیدن به تامین منابع مالی باید یک آرامش نسبی در روابط بین‌المللی حاکم شود و ورود سرمایه جای خروج سرمایه را بگیرد.متاسفانه در چند سال گذشته به دلایل متعدد که عمده آنها سیاسی، اجتماعی و تحریم‌های سنگین است و با قدرت ادامه دارد، باعث شده است جریان خروج سرمایه از ورود آن پیشی بگیرد.

بهره‌برداری از معادن ایران و دنیا

عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران گفت: ایران یک درصد از ذخایر معدنی خود را بهره‌برداری می‌کند، در حالی که نرم جهانی حدود ۵ درصد است، در صورتی که ایران با استاندارد جهانی از ذخایر معدنی خود بهره‌برداری کند، چند برابر درآمدهای نفتی را از معادن کسب خواهد کرد.به گزارش معدن ۲۴، رضا دستجردی، عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران توضیح داد: از یک سو این آمار در راستای تاکیدات رهبری مبنی بر جایگزینی معدن به جای نفت است و از سوی دیگر بر اساس این آمار نقش و کارکرد معدن و صنایع وابسته در بخش تولید سرمایه و ایجاد اشتغال بیش از گذشته خودنمایی می‌کند. سهم معدن از اشتغال مستقیم جهانی ۳۰ میلیون نفر است و از جمله حوزه‌هایی است که باعث اشتغال پایدار متوازن و افراد بومی می‌شود.

به جای نفت

دستجردی با بیان اینکه متوسط ضریب اشتغال غیرمستقیم بخش معدن در جهان، ۷ نفر است و در میان حوزه‌های کشاورزی، آموزش، گردشگری و بانکداری بیشترین اشتغال غیرمستقیم را ایجاد می‌کند، عنوان کرد: سهم معدن از اشتغال مستقیم و غیرمستقیم جهانی حدود ۵.۲ درصد معادل ۲۰۰ میلیون نفر و تعداد شاغلان مستقیم معادن در حال بهره‌برداری ایران بر اساس گزارش‌ها در سال ۱۳۹۹، حدود ۶۶۰ هزار نفر است. عضو هیات‌مدیره ایمپاسکو با بیان اینکه با احتساب ضریب ایجاد شغل غیرمستقیم در بخش معدن (معادل ۷ نفر)، جمع اشتغال مستقیم و غیرمستقیم معدن ایران حدود چهار میلیون نفر است، تصریح کرد: با توجه به سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و تولید ۷۰۰ میلیون تن ماده معدنی، توجه ویژه به بخش معدن و صنایع معدنی به‌عنوان یک صنعت خودکفا (معدن به‌جای نفت) می‌تواند نقش موثری در رشد اقتصادی کشور داشته باشد. وی ادامه داد: اهمیت بخش معدن و صنایع معدنی و نقش درآمدهای حاصل از آن برای پوشش بیش از ۶۰ درصد از درآمدهای نفتی کشور خواهد بود. او با اشاره به اینکه گردش مالی بخش معدن در جهان حاکی است، از ۸ هزار میلیارد دلار گردش مالی بخش صنعت دنیا در سال، ۲.۲ هزار میلیارد دلار آن (حدود ۳۰ درصد) مربوط به بخش معدن است، تاکید کرد: با وجود آنکه معدن یکی از بخش‌های قانون‌پذیر تولید و زیرساخت و موتور محرک توسعه صنعتی است اما تاکنون از طرف تصمیم‌سازان موردتوجه کافی قرار نگرفته و مهجور باقی مانده است.

فرصت‌ها و چالش‌ها

عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران ادامه داد: بررسی ساختار و نظامات آموزشی ممالک توسعه‌یافته بیانگر آن است که آگاهی‌بخشی از سطوح پیش‌دبستانی مورد توجه برنامه‌ریزان این کشورها بوده است. خوشبختانه در حوزه معدن فرصت‌های بی‌شماری از عمومی‌سازی فضاهای جذاب و پرهیجان معدنی برای توریست‌ها، تهیه و تولید سنگ‌های قیمتی، ایجاد مراکز زمین درمانی در اعماق زمین تا تهیه و استحصال فلزات ارزشمندی چون آهن و مس و آلومینیوم وجود دارد که خوراک صنایع بزرگ امروزی به شمار می‌روند و به تنهایی می‌تواند تامین‌کننده شغل و کار و درآمد جمعیت جوان ما شود. در کنار آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی، ایجاد زیرساخت‌ها، بهره‌گیری از فناوری‌های به روز، تمهیدات محیط‌زیستی، جلب رضایت و مشارکت موثر مردم نواحی مناطق معدن‌خیز نیز از جمله ضروریات ممکن و عملی به شمار می‌رود.

ظرفیت اشتغالزایی

وی بیان کرد: تدبیر ایمیدرو با ماموریت شرکت تهیه و تولید مواد معدنی در خصوص تاسیس واحد گردشگری معدنی با اصلاح اساسنامه و زمینه امضای تفاهمنامه‌های همکاری نزدیک با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و وزارت صمت، ارتباط با فعالان بخش‌های مختلف خصوصی و دولتی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های گردشگری معادن متنوع کشور و تشکیل موزه‌های معدنی از جمله اقدامات موثر در راستای ارتقای درک عمومی از بخش معدن و معدنکاری به شمار می‌رود. دستجردی توضیح داد: در تمام مراحل فعالیت معدن از اکتشاف گرفته تا استخراج و فرآوری ذوب و پالایش، پیاده‌سازی روش‌های نوین و مانند آن، می‌توان کارآفرینی کرد و از آنجایی که افراد زیادی می‌توانند در هر یک از این مراحل مشغول به کار شوند، از منظر اشتغال‌زایی هم حائز اهمیت است.

افزایش عیار مواد معدنی

وی با بیان اینکه در مرحله بازاریابی و عرضه محصول نهایی به بازار هم می‌توان به ایده‌های نوآورانه اندیشید، عنوان کرد: بازار یکی از مراحل مهم فعالیت‌های معدنی و نقطه پایانی کارآفرینی معدنی است در نتیجه استفاده از فناوری‌های نوین در بخش فرآوری، افزایش راندمان، بازیابی مواد معدنی و در نهایت، عرضه محصولات با عیار و کیفیت بهتر می‌تواند فروش مواد معدنی را بالا ببرد و این خود می‌تواند زمینه‌ای برای کارآفرینی در حوزه معدن فراهم کرده و برند شرکت معدنی را در بازار ارتقا دهد.

ضرورت تحول

عضو هیات مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران افزود: در کنار این اقدامات به عمل آمده، بخش معدن کشور نیازمند تحول است، یکی از اقدامات اساسی باز کردن قفل انجام اکتشاف در پهنه‌ها و محدوده‌های مستعد توسط دولت است. وی تصریح کرد: ایمیدرو و شرکت‌های وابسته مثل ایمپاسکو به عنوان سکان‌دار توسعه زنجیره معدن و صنایع معدنی، به منظور رفع نیاز نیروی انسانی موردنیاز معادن، از طریق مهارت‌آموزی و توانمندسازی، ضمن ایجاد اشتغال پایدار، ابزارهای لازم برای حمایت و تاثیرگذاری در رفع موانع موجود را فراهم می‌سازند. وی با اشاره به اینکه حضور بخش دولتی در مرحله پی جویی و اکتشاف هم از منظر جلوگیری از تخریب محیط‌زیست و زمین و هم پی‌جویی ذخایر قابل توجه موجب تامین هر چه بیشتر منافع ملی می‌شود، توضیح داد: حضور انبوه فعالان خرده پا و اغلب غیرمتخصص از گذشته تاکنون مشکلات قابل توجهی برای کشور، نابودی محیط‌زیست و رها شدن نیمه کاره پهنه‌های کوچک مقیاس شده و مدیریت دولت در این بخش با ابزار و ادوات و تکنولوژی روز کمک بزرگی به محیط‌زیست و فعال‌سازی پهنه‌های مستعد خواهد بود. در این ارتباط شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران به عنوان بازوی اجرایی ایمیدرو و دولت تجارب گرانقدری در بخش پی جویی و اکتشاف داشته و در چند سال اخیر، پهنه‌های قابل توجه اکتشافی را به صورت راهبری با مشارکت بخش خصوصی موجب صیانت از این ثروت عظیم ملی شده است.

سخن پایانی

توسعه پایدار در معادن از ابتدای دهه 1990 مورد توجه اندیشمندان فعال در این حوزه قرار گرفت، اما در جهت دستیابی به این مهم ضرورت دارد به چند اصل بسیار مهم توجه  کرد، چرا که در صورت بی توجهی توسعه پایدار نه تنها اتفاق نخواهد افتاد بلکه به ضد خودش تبدیل خواهد شد. مهم‌ترين اصل در رسيدن به توسعه پايدار در بخش معدن، توجه همزمان به 3 اصل اقتصادي، زيست محيطي و اجتماعي است.