منظور از این واژه که قدمت چندان طولانی هم در فهرست لغات ما ندارد، خلق ارزش‌های جدید مادی و معنوی است. یعنی شخصی که به‌دنبال ایده‌های جدید و ناب است با پذیرش ریسک‌های اقتصادی قدم در مسیری جدید می‌گذارد و کسب‌وکاری را راه‌اندازی می‌کند؛ به این ترتیب باید در گام نخست پذیرفت که کارآفرینی مستلزم ریسک‌پذیری است. عصاره و جوهر کارآفرینی، تمایل به در آغوش کشیدن ریسکی است که ذاتاً در خلق و اجرای ایده‌های جدید وجود دارد. ایده‌های تازه همیشه با شک و تردید همراه‌اند و چه‌بسا نتیجه اجرای آنها مثبت نباشد یا در مدت زمان کوتاه به ثمر نرسند؛ بنابراین کارآفرین برای دستیابی به نتیجه و سودآوری باید صبور و ریسک‌پذیر باشد. از سوی دیگر توسعه صنعتی، ایجاد موقعیت‌های شغلی جدید و توسعه اقتصادی همگی در سایه کارآفرینی محقق می‌شوند. در دنیای کنونی، استارت‌آپ‌ها، کسب‌وکارهای نوپا و شرکت‌های دانش‌بنیان جایگاه ویژه‌ای در کارآفرینی به‌دست آورده‌اند. حال از آنجاکه کشور ما از ذخایر غنی معدنی و انرژی برخوردار است، ضرورت دارد از این فرصت در حوزه معدن و صنایع وابسته به آن نیز بهره گرفته شود. صمت در این گزارش تاثیر دانش‌بنیان‌ها و میزان بکارگیری متخصصان در فعالیت‌های معدنی را بررسی کرده است.

محدودیت، نتیجه نبود تخصص

فعالان معدنی و دانشگاهی معتقدند بازار کار فارغ‌التحصیلان مرتبط با بخش معدن و صنایع معدنی محدود به معادن و واحدهای فرآوری است. همچنین به‌گفته کارشناسان در صورت نبود فناوری مطلوب برای فعالیت‌های معدنی، این بخش مهم اقتصادی با مشکلاتی مواجه خواهد شد؛ از این رو می‌توان گفت نوعی نیاز متقابل میان بخش معدن و جامعه دانشگاهی برقرار است. علی معصومی، عضو انجمن تحقیق و توسعه صنایع و معادن کشور در گفت‌وگو با صمت نبود علم و فناوری را برای بخش معدن آسیب‌زا توصیف کرد و درباره نیاز بخش معدن به فناوری و متخصصان این حوزه گفت: در نبود علم، زیان‌های جبران‌ناپذیری برای اقتصاد کشور ایجاد خواهد شد، چراکه با نبود دانش لازم ممکن است فعالیت اقتصادی در کوتاه‌مدت سودآوری داشته باشد اما در طولانی‌مدت به منابع اقتصادی یا افراد شاغل در آن حوزه آسیب می‌رسد. وی در ادامه افزود: در بخش معدن نیز اگر علم و فناوری مناسب وجود نداشته باشد، بهره‌برداری اصولی نخواهد بود و معادن تخریب می‌شوند؛ در نتیجه ضرر فراوانی هم به محیط‌زیست و هم سرمایه‌گذاران این بخش وارد خواهد شد. در این شرایط بسیاری از معادن تعطیل و فعالیت آنها نیمه‌کاره رها خواهد شد و در ادامه به‌دلیل استفاده نشدن بهینه از ذخایر موجود در کشور، بخش معدن با محدودیت مواجه می‌شود.

افزایش تجربه مهندسان

این کارشناس معدن، علمی که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود را برای بخش معدن و صنایع معدنی مناسب و موثر عنوان کرد. به‌عقیده وی، مشکل فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، کمبود تجربه در فعالیت‌های عملی است. او در این باره گفت: درباره موضوع علم و فراگیری آن دو مسئله مهم همواره مطرح است؛ نخست دانش و دیگری کاربرد آن؛ دو موضوعی که هر کدام در جایگاه خود اهمیت فراوانی دارند. درباره بخش نخست می‌توان گفت توانایی علمی دانشجویان بخش معدن، در حد رتبه‌بندی‌های بین‌المللی است، اما بحث دوم که کاربرد دانش در بخش اقتصاد را در بر می‌گیرد، از مهم‌ترین نقاط ضعف دانشگاه‌های کشور در بخش معدن و صنایع معدنی است. وی در ادامه تصریح کرد: بخش دانشگاهی کشور به‌ویژه در حوزه معدن و صنایع معدنی دانش را به‌صورت کاربردی به دانشجو آموزش نداده است. البته نمی‌توان منبع این مشکل را تنها جامعه دانشگاهی دانست. به‌نظر می‌رسد سیستم آموزشی کشور از پایه نیازمند بازبینی است، چراکه دانشجو باید ضمن کسب دانش، توانایی بکارگیری آن در حوزه عملی را نیز داشته باشد و این کمبود مهمی است که در آموزش کشور ما احساس می‌شود.

شیوه‌های سنتی مدیریت

این کارشناس معدنی و آموزشی از مهم‌ترین عوامل به کار گرفته نشدن مهندسان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را رواج شیوه‌های سنتی مدیریت معرفی کرد. او در این باره تصریح کرد: اکنون در کشور ما دانشجویان و فارغ‌التحصیلان آن‌طور که انتظار می‌رود در بکارگیری علم در صنعت و معدن توانمند نیستند، به همین دلیل صاحبان معدن و صنایع معدنی تمایل زیادی برای بکارگیری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ندارند. بعد دوم نیز فرهنگ‌سازی در بحث‌های مدیریتی است. متاسفانه در کشور ما برخی مدیران به‌دلیل حاکم بودن شیوه‌های مدیریت سنتی، اعتقاد به ورود و استفاده از فناوری در بخش معدن و صنایع معدنی ندارند؛ بنابراین زمینه فرهنگی برای استفاده از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فراهم نیست. به‌اعتقاد من، اگر از دانشجویان این حوزه استفاده شود و فرصت چندماهه‌ای در اختیار آنها قرار گیرد، می‌توانند با کسب تجربه لازم برای بخش معدن و صنایع معدنی کشور مفید باشند.

مزایای بکارگیری منابع انسانی

زانکو عطایی‌پور، کارشناس ارشد معدن و کارآفرین حوزه نوآوری و فناوری معادن و صنایع معدنی به مزایا و پیامدهای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در فعالیت‌های معدنی اشاره کرد. او ورود استارت‌آپ‌ها به بخش معدن را نوعی بکارگیری صحیح منابع انسانی و کارآفرینی برای متخصصان امر معرفی کرد و در گفت‌وگو با صمت گفت: شتاب‌دهنده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با گردهم‌آوری استعداد، دانش و سرمایه که ۳ عنصر اصلی نوآوری هستند، یاری‌رسان بخش معدن در ارتقای فعالیت‌های خود باشند. ظهور و رشد استارت‌آپ‌ها در زنجیره فعالیت معدنی می‌تواند به ارتقای سطح فناوری، کاهش هزینه‌های عملیاتی، کاهش ریسک‌های جانی و مالی در معادن و در نتیجه افزایش بهره‌وری در بخش معدن منجر شود. وی در ادامه افزود: باید به این نکته توجه داشت که برای کمک به توسعه استارت‌آپ‌ها در بخش معدن و صنایع معدنی، نیاز به شکل‌گیری یک فضا و اکوسیستم استارت‌آپی داریم. اکوسیستم استارت‌آپی متشکل از دانشگاه‌های نسل ۴، شتاب‌دهنده‌ها، صنایع خلاق، سرمایه‌گذاران، قوانین و در نهایت مقررات حمایتی ازسوی دولت است. تا زمانی که تمامی این اجزا به‌درستی در کنار هم قرار نگیرند، نمی‌توان انتظار رشد و توسعه را در فعالیت‌های استارت‌آپی بخش معدن داشت. از دیگر پیامدهای ایجاد این اکوسیستم باید به بکارگیری متخصصان در حوزه‌های مختلف اشاره کرد که این امر منجر به افزایش بهره‌وری از منابع و نیروی انسانی ارزشمند موجود در جامعه خواهد شد.

فناوری مشکلات را حل می‌کند

عطایی‌پور در ادامه ضمن گلایه از ساختار موجود در بخش‌های مختلف دولتی و غیردولتی، ورود آنها به فضای استارت‌آپی را آسیب‌زا معرفی کرد و گفت: در کشور ما به‌دلیل ذات و ساختار غیرچابک و بروکراتیک در بخش‌های مختلف دولتی، خصولتی و حتی برخی هلدینگ‌های بزرگ خصوصی، حضور این بخش‌ها در فضای استارت‌آپی با مشکلات متعددی همراه شده است. با ورود این بخش‌ها و سازمان‌های مذکور به حوزه استارت‌آپ‌ها، نه‌تنها شاهد اتفاقات مثبتی نبوده‌ایم، بلکه با ایجاد انحصار و بهره‌مندی گروهی خاص از جریان ورودی اطلاعات و امکانات بی‌شمار، در عمل امکان رقابت سالم و فعالیت دیگر استارت‌آپ‌ها در بخش معدن سلب شده است. این کارشناس در ادامه به ظرفیت‌های حل مسئله شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش معدن اشاره کرد و گفت: باوجود تمامی مسائل و چالش‌های بخش معدن در حوزه فناوری و نوآوری، می‌توان گفت ظرفیت حل بسیاری از آنها با تکیه بر دانش فناوران و نوآوران وجود دارد. تجربه همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان با شرکت‌های بزرگ معدنی کشور در زمینه رفع مسائل فناورانه نشان داده که در صورتی که بستر و زیرساخت لازم برای حضور و نقش‌آفرینی استارت‌آپ‌ها و مجموعه‌های دانش‌بنیان در بخش معدن فراهم شود، می‌توان بسیاری از مشکلات شرکت‌های معدنی در زمینه‌های مدیریتی، عملیاتی، محیط‌زیستی و ایمنی را برطرف کرد.

سخن پایانی

شغل و کسب درآمد از مهم‌ترین اولویت‌های امروزه بشری است و بخش معدن و صنایع معدنی با ظرفیت‌های بی‌شمار در مسئله اشتغال و کارآفرینی برای بخش کثیری از افراد جامعه، از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ از این رو می‌توان نتیجه گرفت که توسعه معادن، نه‌تنها رونق بخش صنعتی و معدنی بلکه توسعه و رشد اجتماعی را نیز به‌دنبال خواهد داشت.