کارشناسان معتقدند صنعت پخش سهم زیادی از تولید ناخالص ملی را در اختیار دارد. در کل هر صنعتی با توجه به شرایط اقتصاد کلان و سیاست گذاری ‌ های عمومی کشوری که در آن فعال است، با چالش ‌ های منحصر به فردی روبه ‌ رو می ‌ شود. در ایران نیز صنعت پخش چالش ‌ هایی دارد که با معضلات سایر صنایع فعال در کشور متفاوت است. سرمایه ‌ گذاری کم در بخش تحقیق و توسعه، مدیریت غیرکارآمد، ضعف آموزش نیروی انسانی و ورود فناوری ‌ های جدید و تصمیمات نابجای دولتی تنها بخشی از چالش ‌ های این صنعت است. صمت در این گزارش به بررسی چالش ‌ های صنعت پخش در کشور پرداخته است.

نگاهی به تحولات صنعت پخش در کشور

با نگاهی به تاریخچه صنعت پخش و براساس اعتقاد کارشناسان، از سال ۱۳۵۰ این صنعت توانمندی ‌ های خود را نشان داد، اما با وقوع انقلاب و پس از آن جنگ تحمیلی، تحولاتی در مسیر این صنعت ایجاد شد. اعمال سیاست ‌ های کنترلی شدید بر تولید و واردات، منجر به کاهش عرضه و به تبع آن سهمیه ‌ بندی و توزیع کوپنی محصولات مطرح شد که کاملا در تضاد با ماهیت صنعت پخش بود. در آن زمان بود که نگاه منفی به صنعت پخش شکل گرفت از این جهت که پخش با افزایش ۱۰ تا ۱۵ درصدی هزینه ‌ ها، تنها زمینه ‌ ساز گران ‌ تر شدن کالاها می ‌ شود و از این ‌ رو تمامی قوانین و مقررات مربوط به این صنعت کنار گذاشته شد و به ‌ جز حوزه دارو درباره بقیه کالاها، برای حذف فعالیت ‌ های این صنعت تلاش شد. پس از جنگ با افزایش تدریجی تولید، عرضه از تقاضا پیشی گرفت و ضرورت ایجاد تیم ‌ های پخش و فروش در برخی کارخانه ‌ ها احساس می ‌ شد، اما همچنان دولت در مقابل این رویکرد، ایستادگی می ‌ کرد. تا اینکه در سال ۱۳۷۵ بار دیگر بحث کنترل قیمت ‌ ها و مرحله دوم تعزیرات پس از انقلاب مطرح شد. اما با توجه به پراکندگی تولیدکنندگان در سراسر کشور و عدم امکان رصد فعالیت ‌ های آنها، ضرورت وجود شرکت ‌ هایی که نقش واسط را ایفا کنند، بیش از پیش احساس شد و وزارت بازرگانی با برگزاری جلساتی با شرکت ‌ های پخش سعی بر احیای چارچوب ‌ ها وسازکارهای از دست رفته کرد. این روند ادامه یافت و در سال ۱۳۷۸ نخستین جلسه مجمع صنعت پخش را در محل شرکت پخش پگاه برگزار و با انتخاب هیات مدیره و تاسیس انجمن، گام ‌ های بعدی برداشته شد. در حال ‌ حاضر کم ‌ وبیش اساتید دانشگاه، علاقه خود را به این صنعت نشان می ‌ دهند و مطالعاتی را در این حوزه شروع کرده ‌ اند، اما با توجه به بزرگی و اهمیت این صنعت و نقشی که در پیشبرد اهداف و توسعه صنایع ایفا می ‌ کند، تخصیص دست ‌ کم چند واحد درسی به بحث توزیع و پخش بسیار ضروری است.

برخی از مدیران حتی نمی ‌ دانند شرکت پخش چیست

به گفته کارشناسان، با توجه به غیرعلمی بودن فرآیندهای پخش در ایران و نقش مهم تجربه مدیران قدیمی در مدیریت صنعت پخش، توجه چندانی به سرمایه ‌ گذاری در بخش تحقیق و توسعه موضوعات مرتبط با صنعت پخش در ایران نشده است. این در صورتی است که مهم ‌ ترین ابزار برای بهینه ‌ سازی مرتبط با صنعت پخش، اجرای پروژه ‌ های تحقیق و توسعه در بخش ‌ های گوناگون از جمله برای پخش سرد و گرم به صورت عمومی و همچنین در گروه ‌ های کالایی خاص است. در این میان، ریسک ‌ های موجود در صنعت پخش و کم بودن تعداد شرکت ‌ هایی که ثبات بالایی دارند و مزایای مناسبی را به کارکنان خودشان پیشنهاد می ‌ دهند، باعث شده رفت ‌ او ‌ آمد نیروی انسانی حتی در سطح مدیریت نیز زیاد باشد و توسعه دانش مدیریت که به ‌ واسطه تجربه کار بلندمدت در یک صنعت پیش می ‌ آید، در صنعت پخش اتفاق نیفتد. این موضوع باعث می ‌ شود مدیرانی روی کار بیایند که در ابتدای کار حتی به ‌ درستی نمی ‌ دانند که شرکت پخش چیست.

لزوم توسعه فناوری در صنعت پخش

گفتنی است یکی از چالش ‌ های صنعت پخش را هم بسیار آسیب ‌ پذیر کرده، نداشتن نیروی انسانی آموزش ‌ دیده در زمینه پخش است. توسعه فناوری در زمینه پخش نتوانسته آن ‌ گونه که باید ‌ بکارگیری نیروی انسانی را کاهش دهد. دلیل این امر را می ‌ توان نبود تحصیلات آکادمیک در حوزه پخش
دانست.

برای مثال جا دارد که دقیقا بررسی شود وظایف موزع چیست و چه مسئولیت ‌ هایی را بر عهده دارد و چطور می ‌ تواند به صورت بهینه فعالیت ‌ هایش را انجام دهد. یا مثلا بررسی شود که پخش مویرگی چیست و چگونه به بهینه ‌ ترین شکل انجام می ‌ شود. تمامی رویه ‌ ها در این صنعت با شبیه ‌ سازی فعالیت ‌ هایی که در کشورهای خارجی انجام می ‌ شود، طراحی شده و برخی موارد برآمده از تجربیات شخصی افرادی است که سال ‌ ها در این حوزه فعالیت کرده ‌ اند.
ما باید اصولی را برای صنعت پخش جمع ‌ آوری کنیم و این اصول را به نسل ‌ های بعد انتقال دهیم تا با انباشت دانش در این حوزه به نشر و گسترش هر چه بیشتر دانش پخش کمک
کنیم.

زیرساخت فناورانه برای پیشرفت داریم

کارشناسان معتقدند فناوری ‌ های جدید در عین حال که می ‌ توانند فرصت ‌ های جذابی برای شرکت ‌ های توزیع فراهم کنند، از سوی دیگر، تهدید بزرگی برای شرکت ‌ های سنتی پخش و شرکت ‌ هایی هستند که تمایل به انعطاف ‌ پذیری و بروزرسانی فرآیند ‌ های خود ندارند. با وجود اینکه فناوری اطلاعات ابزارها و امکانات بسیار مناسب و بهینه ‌ ای را برای مدیریت نیروی انسانی و منابع شرکت ‌ های پخش در اختیار آنها قرار می ‌ دهد، هنوز برخی شرکت ‌ ها مخصوصا شرکت ‌ های پخش متوسط و کوچک نتوانسته ‌ اند تصمیم به خرید نرم ‌ افزار برای مدیریت توزیع و پخش بگیرند. این در صورتی است که زیرساخت ‌ های تکنولوژیک مناسبی در کشور ما ایجاد شده
است.

به ‌ عنوان مثال، نرم ‌ افزار پخش مویرگی برای شرکت ‌ های پخش کوچک و متوسط که با تعداد زیادی از ویزیتورها کار می ‌ کنند، بسیار تسهیل ‌ کننده است.

نمایندگان امروزی پخش، همان بنکداران قدیم هستند

محمداسماعیل قدس، چهره ماندگار صنعت پخش ایران گفت: وقتی صحبت از صنعت پخش می ‌ شود در واقع منظورمان انتقال کالا به شکل مویرگی است. به ‌ عبارت روشن ‌ تر، کالا به جایی انتقال داده شود که مصرف ‌ کننده یا صاحبان سوپرمارکت ‌ ها و فروشگاه ‌ ها آن را خریداری کنند. پس دو نوع پخش مویرگی داریم؛ یکی مربوط به فروشگاه ‌ هایی است که تحت مالکیت کالاهای تولید شده از یک کارخانه است در واقع صاحبان برندها خودشان فروشگاه دارند ‌ . نوع دیگر پخش مویرگی گسترده ‌ تر است که معمولا صنایع خوراکی و غذایی را شامل می ‌ شود و کالاها به مغازه ‌ های ریزودرشت شهر انتقال داده می ‌ شوند.

به ‌ گزارش اگروفودنیوز، امروز صنعت پخش در کشورمان هم به عمده ‌ فروش، خرده ‌ فروش و سوپرمارکت و هم به فروشگاه زنجیره ‌ ای کالا می ‌ دهد و حتی در برخی از مکان ‌ های دوردست که امکان توزیع نیست، ممکن است نماینده داشته باشد. اگر بخواهیم نماینده را تعریف کنیم باید گفت نمایندگان پخش امروزی در قیم همان بنکدارانی بودند که به پخش کالا می ‌ پرداختند.

وی با اشاره به مشکلات اصلی صنعت پخش در کشور گفت: مشکل اصلی صنایع ما، جدا از مشکلات اقتصاد کشور نیست. مشکل اصلی اقتصاد این است که ما تولید ثروت نمی ‌ کنیم، اما به ‌ دنبال توزیع پول و ثروت هستیم. بخش خصوصی تنها بخش از اقتصاد این کشور است که به ‌ دنبال افزایش درآمد در مقابل هزینه ‌ هاست؛ بنابراین تنها بخشی است که تولید و ایجاد ثروت می ‌ کند؛ از این ‌ رو راهکار اصلی ما این است که بخش خصوصی را تقویت کنیم و این فرهنگ را جا بیندازیم که ایجاد ثروت ننگ نبوده و سرمایه ‌ دار، زالوصفت نیست. هم ‌ اکنون در صنعت پخش، بخش بزرگی از شرکت ‌ ها دولتی یا شبه ‌ دولتی هستند که باید به شرکت ‌ های خصوصی تبدیل شوند که درآمدزا باشند و تولید ارزش ‌ افزوده کنند. در حال ‌ حاضر با توجه به پیشی ‌ گرفتن هزینه ‌ ها از درآمدها، صنعت رو به افول گذاشته و بسیاری به ‌ دنبال افزایش پورسانت توزیع برای سرپا نگه داشتن خود هستند. در حالی که این صنعت نیازمند تکنولوژی جدید و روش ‌ های مدرن توزیع برای افزایش بهره ‌ وری و خلق ثروت است و این کار را هیچ بخشی به ‌ جز بخش خصوصی انجام نخواهد داد.

قدس خاطرنشان کرد: چشم ‌ انداز صنعت پخش همسو با اقتصاد خواهد بود و اگر اقتصاد رشد کند، حتما این صنعت هم رشد خواهد کرد. ناگفته نماند که صنعت پخش می ‌ تواند در چرخ اقتصاد ظرفیت حداکثری داشته باشد.

مولفه ‌ های مهم در پخش هوشمند

بهروز دمیرچی، کارشناس فناوری ‌ اطلاعات و مدیر لجستیک یک شرکت توزیع بزرگ، در گفت ‌ وگویی که با صمت داشته معتقد است حمل ‌ ونقل هوشمند، کمک زیادی به توسعه لجستیکی در کشور می ‌ کند. در واقع این نوع حمل ‌ ونقل به ‌ صورت هوشمند در شرکت ‌ های بزرگ پخش مانند پست یا شرکت ‌ هایی که با توزیع مویرگی سروکار دارند، کارآیی زیادی دارد، به ‌ طورکلی، ۲ بحث اصلی در حمل ‌ ونقل لجستیک موردتوجه است. نخست مسیربندی سفارشات است که بیشتر شرکت ‌ های پخش در این زمینه، فعالیت ‌ های گسترده ‌ ای را انجام می ‌ دهند و بحث بعدی، هوشمندسازی ناوگان است که مربوط به شبکه راه ‌ ها می ‌ شود. هوشمندسازی مسیر سفارشات به ‌ طورمعمول به ‌ وسیله نرم ‌ افزارها و الگوریتم ‌ های از پیش طراحی ‌ شده انجام می ‌ شود. در کشورمان شرکت ‌ هایی هستند که در مقیاسی گسترده به هوشمندسازی وسیع در این عرصه می ‌ پردازند.

وی افزود: حمل ‌ ونقل هوشمند در بخش لجستیک اطلاعات بیشتری از شرایط موجود را به کاربران می ‌ دهد و باعث صرف هزینه، انرژی و سوخت کمتری می ‌ شود. به ‌ عنوان مثال، اینکه کدام کالا در ابتدا تحویل داده شود تا هزینه زمانی و انرژی کمتری صرف شود، یا کدام سفارش در مسیر ترافیک قرار دارد و لازم است که مسیر تغییر کند، زیرمجموعه این نوع هوشمندی در حمل ‌ ونقل است. پیش ‌ بینی مسیر، مهم ‌ ترین امتیازی است که حمل ‌ ونقل هوشمند در بخش لجستیک به کاربران می ‌ دهد. شرکت ‌ های دانش ‌ بنیان در سال ‌ های اخیر اقدامات موثری در این زمینه به ‌ سرانجام رسانده ‌ اند. در کل تمامی موارد را با کمک هوش مصنوعی می ‌ توان بهتر انجام داد و به ‌ ثمر رساند. این فرآیند با کمک الگوریتم دیتابیسی به ‌ نام ERP انجام می ‌ شود که طراحی آن برمبنای تمامی اطلاعاتی است که از یک فرآیند می ‌ توان دریافت کرد. در حقیقت این نمودار براساس یک دیتابیس یکپارچه تشکیل می ‌ شود که یک نگرش تمام ‌ وجهی از فرآیند و در نهایت یک گزارش جامع ارائه می ‌ دهد. داشتن اطلاعات همه ‌ جانبه و دیتابیس قوی، مهم ‌ ترین مولفه در راه ‌ اندازی حمل ‌ ونقل هوشمند است.

دمیرچی گفت: الگوریتم ‌ هایی که در حمل ‌ ونقل هوشمند تعریف می ‌ شود، این ‌ گونه است که راحت ‌ ترین مسیر را در اختیار رانندگان و عاملان پخش قرار می ‌ دهد تا با صرف هزینه، انرژی و زمان کمتر بتوانند به ‌ فعالیت بپردازند. در این میان، کنترل نیروی انسانی از دیگر مزایای حمل ‌ ونقل هوشمند است، چراکه همه فرآیندها در بستر هوشمند اتفاق می ‌ افتد و افراد هنگام کار قابل ‌ کنترل و رصد هستند. به ‌ همین ‌ دلیل تخلف جدی رخ نمی ‌ دهد و مانع تخلف نیروی انسانی در ابعاد وسیع می ‌ شود.

سخن پایانی

با توجه به آنچه گفته شد، آن فرآیندی که از حمل ‌ ونقل هوشمند در دنیا وجود دارد، با رویکردی که در کشورمان شاهد آن هستیم، قابل ‌ مقایسه نیست. در حال ‌ حاضر کشورهای توسعه ‌ یافته از امکانات بسیار بالاتری بهره می ‌ برند و خطوط حمل ‌ ونقل ریلی، هوایی و زمینی کشورهای توسعه ‌ یافته در پله ‌ های بالای استفاده از حمل ‌ ونقل هوشمند هستند، در حالی که کشور ما در ابتدای مسیر است. البته در ۴ ، ۵ سال گذشته شاهد فعالیت ‌ های موثر دانش ‌ بنیان ‌ ها در این زمینه بوده ‌ ایم، اما در کل راه ‌ های نرفته زیادی پیش ‌ رو داریم.