براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده تا نیمه آذر بودجه ۱۴۰۱ به مجلس می‌آید، این در حالی است که دولت برای تامین کسری بودجه سال جاری با مشکلات جدی مواجه است.

در طول ۴ دهه گذشته همه دولت‌ها با بحران کسری بودجه دست و پنجه نرم کرده‌اند. اقتصاد ایران سال‌هاست با پدیده کسری بودجه آشناست. تجربه سایر کشورها نشان داده به‌طور معمول کسری بودجه در اقتصاد کشورها، اقتضایی و بسته به شرایط کشورها به شکل‌های مختلف خود را نشان می‌دهد و دولت‌ها در صورت وقوع بحران مجبور به مداخله می‌شوند، این در حالی است که در چند دهه اخیر اقتصاد ایران، کسری و مازاد بودجه ادواری امری تکراری و پذیرفته شده است. این راه‌حل به‌طور معمول در کشورهایی که دارای اقتصاد منضبط هستند عملیاتی می‌شود. به این معنا که در دوران رکود دولت کسری بودجه ایجاد می‌کند.

در این شرایط تشدید تورم علاوه بر آثار منفی اقتصادی شرایط تبعیض‌آمیزی برای دهک‌های مختلف جمعیتی ایجاد می‌کند، زیرا گروه‌های ضعیف اجتماعی را متضرر می‌کند و باعث افزایش درآمد و ثروت برخی افراد و ایجاد گروه‌های نوکیسه می‌شود. این مسئله نیز فسادهای مالی و سیاسی را به‌همراه دارد.

در طول چند دهه اخیر دولت‌ها در ایران این شانس را داشته‌اند که با کمک دلارهای نفتی بخشی از کسری بودجه‌های‌شان را جبران کنند، اما با تشدید تحریم‌های بین‌المللی و کاهش شدید درآمدهای نفتی، تامین کسر بودجه برای دولت‌ها سخت شد و این روند برای دولت سیزدهم نیز پابرجاست؛ بر همین اساس دولت و مجلس در پی تعاملات گسترده هستند تا از راه‌های مختلف کسری بودجه ۱۴۰۰ را جبران کنند. راه‌هایی هم برای این کار وجود دارد که تلاش می‌شود بهترین و کم‌هزینه‌ترین آنها انتخاب شود. در این بین تمام تلاش سازمان برنامه و بودجه و مجلس شورای اسلامی جلوگیری از استقراض دولت از بانک مرکزی است تا بیش از این به خلق پول و تشدید تورم دامن زده نشود. نمایندگان مجلس یازدهم امیدوارند با همکاری دولت، کشور دچار مشکلات ناشی از خلق پول و رشد نقدینگی و در نهایت تشدید تورم نشود.

در این صورت باید به‌سراغ منابع دیگر برای تامین کسری بودجه رفت. وزیر امور اقتصاد و دارایی از تامین کسری بودجه از محل فروش اموال مازاد دولتی سخن گفته و البته چند روز پیش هم در نامه‌ای به رئیس‌جمهوری چالش‌های موجود بر سر راه تحقق این هدف را برشمرده است.

یکی از دلایل اصلی ایجاد کسری بودجه ۱۴۰۰ این است که درآمدهای نفتی محقق نشده و هزینه‌های دولت نیز بسیار بالاست، با این وجود قوای مقننه و مجریه در پی یافتن راهکارهایی برای جبران کسری بودجه هستند. درآمدهای مالیاتی یکی از مناسب‌ترین راه‌های جبران کسری بودجه است اما در صورت تحقق همه درآمدهای مالیاتی ۱۴۰۰ نیز نمی‌توانیم کسری بودجه را به‌کلی جبران کنیم.

شکی نیست که باید تا جای ممکن از فرارهای مالیاتی جلوگیری به‌عمل‌ ‌آید تا زمینه برای کسب حداکثری درآمدهای مالیاتی فراهم شود. همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شده ظرفیت درآمدهای مالیاتی در سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان است که در صورت تحقق می‌تواند بخش اعظمی از کسری بودجه امسال را پوشش دهد.

همان‌طور که گفته شد جلساتی با سازمان برنامه هم در جریان است تا در روند تدوین بودجه ۱۴۰۱ کارهای اساسی در راستای اصلاح شیوه‌های بودجه‌ریزی و کاهش هزینه‌ها انجام شود. تلاش بر آن است که بار دیگر شاهد کسری بودجه با این حجم بسیار بالا نباشیم.

باتوجه به مختصات کنونی اقتصاد کشور لزوم تغییر و اصلاح شیوه بودجه‌ریزی ۱۴۰۱ کاملا احساس می‌شود. کمیسیون برنامه و بودجه نیز تلاش دارد با همکاری سازمان برنامه و بودجه درصدد اصلاح نظام بودجه‌ریزی برآمده و از وقوع مشکلاتی اعم از کسری‌های سنگین جلوگیری کند.

البته چگونگی تدوین و تنظیم بودجه ۱۴۰۱ به شرایط کشور بستگی دارد، اما به‌طور کلی برنامه این است که تدابیری در زمینه تامین منابع اندیشیده شود تا در راستای آن محدودیت‌هایی در سمت هزینه‌ها وضع شود. این امر ممکن است منجر به ارائه بودجه انقباضی برای سال آینده شود.

گاهی یک نگاه اجمالی به چگونگی بودجه‌نویسی دولت‌ها نشان می‌دهد برای آنها بودجه تشکیل شده از دو ردیف از اعداد که جمع نهایی هر دو ردیف درآمدها و هزینه‌ها روی کاغذ در نهایت یکی در بیاید، اما در واقعیت، بودجه سندی از سیاست‌ها و عملکرد یک سال آینده دولت‌هاست.