زور دانش‌بنیان‌ها به بانک‌ها نمی‌رسد
تاکنون شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه‌های مختلف صنعتی مهم کشور، تولیدات ارزنده‌ای را روانه بازار کرده‌اند و به‌عبارتی کارنامه درخشانی از خود بر جای گذاشته‌اند.
تاکنون شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه‌های مختلف صنعتی مهم کشور، تولیدات ارزنده‌ای را روانه بازار کرده‌اند و به‌عبارتی کارنامه درخشانی از خود بر جای گذاشته‌اند. حال تصور نمی‌شود که فناوران و جوانان نخبه کشور نتوانند فناوری روز و مدرن را در عرصه تولید لوازم‌خانگی به کار ببرند، بر این اساس، باید اذعان کرد عرصه لوازم‌خانگی نیز جزو صنایعی خواهد بود که شرکت‌های دانش‌بنیان ظرفیت ورود به آن را دارند و می‌توانند تاثیرگذاری بالایی در نرخ و کیفیت محصول نهایی و افزایش توان خرید مردم داشته باشند، اما تحقق این موضوع به عوامل زیادی بستگی دارد. شواهد حاکی از آن است که دولت و نظام بانکی توجه ویژه بر آسان‌سازی روند فروش این لوازم در بازار دارند تا کاهش هزینه‌های تولید. صمت در این گزارش به بررسی نقش دانش‌بنیان‌ها در افزایش توان خرید مردم در بازار لوازم‌خانگی پرداخته است.
جایگاه دانش‌بنیان‌ها در صنعت لوازم‌خانگی کجاست؟
چند سالی می‌شود که کانون هماهنگی، دانش، صنعت و بازار در حوزه‌های مختلف برای هماهنگی میان بخش‌های علمی و بازار کشور در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری ایجاد شده است تا محصولات موردنظر صنایع به‌واسطه دانش پژوهشگران کشور، تولید و به مصرف داخلی برسد. طی چند ماه گذشته، استارت فعالیت چنین کانونی در حوزه لوازم‌خانگی نیز زده شده تا با تعامل چهارجانبه دولت، صنعتگران، فروشندگان، مصرف‌کنندگان، پژوهشگران و استادان خبره، تولیدات عرصه لوازم‌خانگی هم آغشته به علم روز شود و در دسترس مردم قرار بگیرد، در واقع از سال ۹۹، کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار حوزه لوازم‌خانگی با همکاری انجمن صنایع لوازم‌خانگی ایران تشکیل شد تا با تمرکز بر شناسایی چالش‌های این صنعت در زمینه فناوری، به تقویت این صنعت در کشور به‌واسطه دانش‌بنیان‌ها پرداخته شود. در این کانون، اطلاعاتی در حوزه لوازم‌خانگی به‌واسطه انجمن لوازم‌خانگی به‌دست آورده شد. طبق آمارهای منتشرشده، در حال حاضر، بیش از ۲۵۰ واحد صنعتی با ۴۰ هزار نیروی شاغل، درگیر تولید لوازم خانگی و قطعات آن هستند که تعدادی از آنها به‌صورت دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند.
خالی‌تر شدن جیب مردم در اجرای یک طرح
اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه لوازم‌خانگی، با انتقاد از طرح توان خرید که در خلال نمایشگاه «توان خرید» راه‌اندازی شد، در گفتوگو با صمت گفت: سیستم فعلی ارائه تسهیلات در نظام بانکی با مشکلات و ایرادات ریشه‌ای همراه است و این روند آسیب جدی بر چرخه تولید وارد می‌کند. پول باید در چرخه تولید در گردش باشد؛ در حالی که امروز برخی صاحبان صنایع با همکاری برخی بانک‌ها، پول را در توزیع کالا به‌گردش در می‌آورند. در گام نخست اگر بانک‌ها تمایل به سرمایه‌گذاری در نظام تولید دارند، چرا با بهره‌های ۲ درصدی منابع مالی را روانه خطوط تولید شرکت‌های دانش‌بنیان نمی‌کنند و تنها در امر فروش وارد بازی می‌شوند؟ گفتنی است، امروزه با کمبود کالا و توسعه فناوری‌های نوین در صنعت لوازم‌خانگی روبه‌رو هستیم و این شکاف با توان دانش‌بنیان‌ها در کشور پر می شود، اما سازکار جدی برای توسعه آن وجود ندارد.
وی افزود: راه‌اندازی چنین طرح‌هایی تنها به افزایش سود کاذب در چرخه توزیع لوازم‌خانگی کمک می‌کند که در نهایت منجر به خالی‌تر شدن جیب مردم می‌شود، متاسفانه بانک‌ها به‌جای اینکه در چرخه تولید سرمایه‌گذاری یا شرایط را برای سرمایه‌گذاری در این بخش فراهم کنند، روندی را ایجاد کرده‌اند که در عمل شرکت‌های دانش‌بنیان، کاری از پیش نبرند. وی گفت: صنعت لوازم‌خانگی امروزه فاقد ایده‌های نو است و این یعنی دانش‌بنیان‌ها نقش کمرنگی در این صنعت دارند. گفتنی است، بیشتر شرکت‌های اروپایی و برندهای موفق و معتبر خارجی با ایده‌های نو توانستند به کسب‌وکارشان توسعه بخشند، اما در کشورمان تاکنون یک برند بین‌المللی در حوزه لوازم‌خانگی از میان تولیدکنندگان طراحی و توسعه داده نشده، حتی بعد از ۴۳ سال که از انقلاب اسلامی می‌گذرد، نتوانستیم برنامه مدون و مشخصی در تولید انبوه لوازم‌خانگی در کشور تدوین کنیم، در حالی که استعداد، توانمندی و دانش کافی در این عرصه وجود داشته و بی‌حاصل مانده است. به‌گفته رئیس اتحادیه لوازم‌خانگی، استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان در اکوسیستم لوازم‌خانگی می‌تواند یک گام مهم در توسعه آن و کاهش نرخ و افزایش توان خرید مردم باشد، به‌شرطی که با حمایت دولت و سازکار شفاف بانک‌ها همراه شود. بیشتر شرکت‌های دانش‌بنیان با ذائقه‌شناسی و شناختن جغرافیا و شرایط مکانی هر منطقه، به نیازهای مردم آن منطقه پاسخ می‌دهند و بیشتر کشورهای دنیا هم با این سازکار توانستند برندهای خود را تولید کنند، برای مثال در کشورمان مردم هم از کولر آبی استفاده می‌کنند، هم از کولر گازی، اما در عربستان‌سعودی بیشتر از کولر گازی استفاده می‌شود، همچنین در مثالی دیگر می‌توان به استفاده از نوع یخچال فریزرهای مصرفی مردم دنیا اشاره کرد. با نگاهی گذرا می‌فهمیم که بیشتر خانواده‌ها در کشورهای اروپایی کمتر از یخچال‌های دوقلوی ساید بای ساید استفاده می‌کنند؛ در ژاپن هم، یخچال‌فریزرهای سایز کوچک طرفداران بیشتری دارد، چرا که در آنجا فضای اشغال‌شده اهمیت زیادی دارد، اما در بیشتر مناطق کشور، ما از یخچال‌های ساید بای ساید بزرگ استفاده می‌کنیم و هنوز پی به اهمیت فضای اشغال‌شده نبرده‌ایم. این روند به عدم‌شناخت ذائقه و نیاز مردم از سوی تولیدکنندگان و نبود تنوع در کشور برمی‌گردد.
توان ۷۰ درصدی دولت در تهیه مواد اولیه
پازوکی گفت: امروزه شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با در نظر گرفتن اندازه خانه‌های جدید ساخته‌شده، به نیازهای مردم پی ببرند؛ به‌شرطی که شرایط برای توسعه و تولید آنها فراهم باشد. طبق اعلام انجمن لوازم‌خانگی کشور، در ۶ قلم از لوازم‌خانگی نظیر یخچال فریزر، لباسشویی و... دولت می‌تواند تا ۷۰ درصد مواد اولیه بدون نیاز به خارج از کشور برای شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدکنندگان تهیه کند؛ موادی که در داخل کشور تولید می‌شود. حال اگر دولت می‌خواهد رونق تولید بدهد و کاهش نرخ داشته باشد، باید مواد اولیه را با قیمتی ارزان به‌دست شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدکنندگان برساند، در حالی که هیچ‌گاه نزدیک به این آرمان هم نشده است. برای مثال، نزدیک به 3 سال است که شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه لوازم‌خانگی نیازمند ورق‌های فولادی هستند، در حالی که فولاد در بورس روزبه‌روز افزایش نرخ داشت و بر اثر این افزایش نرخ، تیشه به ریشه تولیدکنندگان زده شد. جالب است بدانید که نظارت دولت به تراکنش‌های بانکی عموم مردم دقیق‌تر از تراکنش صنایع بزرگی نظیر فولاد است.
طبق ادعای وزیر که گفته بود امروز ما می‌دانیم که هر ایرانی چقدر بابت نان پرداخت می‌کند و تراکنش آن را ردیابی می‌کنیم، چگونه از اختلاس ۹۱ هزار میلیاردی فولاد بی‌خبر بوده است. آیا این پول از دست‌رفته نمی‌توانست منبع مال مهمی برای تولید و توسعه دانش‌بنیان‌ها به‌حساب بیاید؟ وی افزود: در واقع شرکت‌های دانش‌بنیان، امروز باید با توان تولیدات پتروشیمی کشور، مواد اولیه ارزان تهیه کنند، نظیر رنگ ورق استیل و... . دولت به‌جای اینکه شرایط را برای ایجاد زیرساخت‌های استاندارد هموار سازد، مانند بهره‌گیری از توان دانش‌بنیان‌ها، با در اختیار قرار دادن مواد اولیه، دست روی توان خرید مردم می‌گذارد و شرایط فروش را آسان‌تر می‌کند. امروز صنعت لوازم‌خانگی خودش؛ خودش را می‌سازد، در حالی که نزدیک به نیمی از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه پتروشیمی و تولید رنگ کار می‌کنند و باید با توان دیگر شرکت‌ها، صنعت لوازم‌خانگی را توسعه بخشید. پازوکی علت بالا بودن نرخ لوازم‌خانگی در بازار را، افزایش نرخ سربار تولید دانست و گفت: از آنجایی که زیرساخت‌های مناسبی وجود ندارد، هزینه تولید برای تولیدکننده و شرکت‌های دانش‌بنیان روزبه‌روز در حال افزایش است، بنابراین عدم‌استفاده از فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان، قدیمی بودن شکل ظاهر محصولات و دسترسی نداشتن به مواد اولیه ارزان باعث شده که نرخ لوازم‌خانگی بالا باشد و هزینه‌های تولید زیاد شود، به‌همین دلیل، توان خرید مردم کاهش پیدا کرده و همین روند باعث شده که مردم هم به‌سمت کالای قاچاق روی بیاورند. یکی دیگر از دلایل عدم‌رشد کافی تولیدات داخلی عدم‌تعیین، تشخیص و هدایت ذائقه عمومی از سوی رسانه‌ها است که می‌تواند یکی از زیرساخت‌های اصلی توسعه تولید ملی باشد. رئیس اتحادیه لوازم‌خانگی گفت: چرا تولیدکنندگان باید خودشان فروشگاه زنجیره‌ای بزنند؟ اگر تولید زیاد است، چرا به کسبه نمی‌دهند؟ ۷۰ درصد تولیدات لوازم‌خانگی را در داخل تعاونی‌ها به مردم قسطی می‌دهند و از این طریق به‌فروش می‌رسانند که این امر باعث می‌شود قیمت‌ها بالا
رود. دولت به‌جای اینکه از شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کند و هزینه‌های خود را کاهش دهد، بیشتر در فکر فروش محصولات است که با هزینه‌های بالایی تولید شده‌اند، در واقع دولت در تولید و توان دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری و هزینه‌ها کاهش پیدا نمی‌کند و از طرفی هم شرایطی برای خرید می‌گذارد که تنها باعث می‌شود پول به جیب بانک‌ها برود.
دست‌اندازهای بانکی نباشد، نرخ سود پایین می‌آید
حبیب‌الله انصاری، عضو کمیسیون اتاق ایران در گفتوگو با صمت و بااشاره به اهمیت نقش دانش‌بنیان‌ها در افزایش توان خرید مردم ابراز کرد: تعیین نرخ لوازم‌خانگی به عوامل تسهیل‌کننده تولید برمی‌گردد. یکی از این عوامل، ایجاد ارزش‌افزوده است که می‌توان با تکیه بر توان دانش‌بنیان‌ها ایجاد و به‌اعتقاد من، باید چارچوب معینی در همکاری شرکت‌های بزرگ و دانش‌بنیان طراحی کرد. وی افزود: گفتنی است، گره‌هایی نظیر تهیه قطعه یا مواد اولیه، مشکلات زیادی را برای شرکت‌های دانش‌بنیان به‌وجود آورده است و بانک‌ها هم دست‌اندازهای زیادی ایجاد می‌کنند. اگر چنین روندی حاکم نباشد، بدون‌شک دانش‌بنیان‌ها می‌توانند تولیدات فناورانه با هزینه کم را که در قواره توان خرید مردم باشد، به بازار برسانند.
کمک به مردم، بر هر چیزی برتری دارد
انصاری عملکرد دولت‌ها را در خرید لوازم‌خانگی و فرآیندهایی را که در راستای خرید راحت‌تر مردم است، ضروری دانست و گفت: به‌طورکلی شرکت هایی که در حوزه دانش‌بنیان و نانوتکنولوژی فعالیت می‌کنند، می‌توانند نیاز امروز مردم را در این عرصه رفع کنند و این روند که باید به مردم در خرید لوازم خانگی کمک شود، امری قطعی است. حدود 7 یا 8 سال پیش، فرآیند تخصیص کارت‌های اعتباری در وزارت صمت مطرح و قرار شد که کارت‌هایی به مردم برای خرید لوازم‌خانگی بدهند. این فرآیند باتوجه به موافقت بانک مرکزی و بانک‌های عامل با حداقل سود، برای خرید لوازم خانگی تولید داخل انجام شد. چند روز بعد، این درخواست مطرح شد که لوازم‌خانگی خارجی هم باید مشمول این طرح شود که با مخالفت عده زیادی از حامیان این طرح مواجه شد، چرا که هدف، تقویت و افزایش تولید و نوعی فرهنگ‌سازی بود که مردم به تولید داخل روی بیاورند؛ اما همین مسئله موجب شد که طرح کارت‌های اعتباری لغو شد و از اعتبار افتاد.
عصر تغییر یعنی دانش‌بنیان شدن
انصاری افزود: امروز برای توسعه تولید داخل، نیاز به همین کارت‌های اعتباری داریم. شرکت‌های دانش‌بنیان باید براساس اصول و تعریفی که از دانش‌بنیان بودن می‌شناسیم، فعالیت کنند و دست به تولید بزنند و در کنار آن به فرهنگ‌سازی توجه به تولیدات داخلی هم بپردازیم. امروز در عصر تغییر هستیم. گفتنی است، تغییر لازمه توسعه صنعت است، در واقع نیازمند تغییراتی هستیم که براساس تخصص نهادینه شده است و علم و تجربه آن را به وجود آورده باشد. نکته دیگر در توان دانش‌بنیان‌ها، بحث خلاقیت است که یک ضلع آن، دانش و اطلاعات و فناوری است، به‌عبارت دیگر، هرگاه ساختار تولید در راستای نوآوری بود و شرکت‌ها خود را ملزم دانستند که فراتر از استانداردهای ملی دست به تولید بزنند، مردم توجه بیشتری به این تولیدات نشان
دادند.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، اگر حمایت‌های دولت از تهیه مواد اولیه تا هموارسازی بازار و ... در امر تولید رنگ بیشتری بگیرد، می‌توان از دانش‌بنیان‌ها به‌عنوان بازوی مهم افزایش توان خرید مردم یاد کرد. اینکه دولت تعاملی با دانش‌بنیان‌ها در تولید کالای ایرانی ندارد و در عوض دست‌اندازهایی را هم با همکاری بانک‌ها به‌وجود می‌آورد، نمی‌تواند راهی برای توسعه صنعت لوازم‌خانگی بگشاید، چرا که هدف، کاهش هزینه تمام‌شده است نه افزایش افسارگسیخته نرخ کالا که در نهایت با سازکاری به‌ظاهر تمیز و بی‌نقص، جیب مردم روز به روز خالی تر شود. اینکه کالایی ارزان باشد، بیشتر به‌نفع مردم است تا کالایی که با قیمت چندبرابر نرخ واقعی خود،اما با اقساط فروخته می‌شود.
