پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه به‌معنای استفاده از پول‌های محلی به‌جای ارزهای واسط مانند دلار است. این نوع پیمان‌ها می‌توانند ثمرات و ابعاد مثبت بی‌شماری را برای کشورها داشته باشند، از این‌رو برخی کشورها همواره در تلاش هستند تا بتوانند با شرکای تجاری مهم خود، این پیمان‌ها را منعقد و اجرایی کنند. پس از افزایش تحریم‌ها علیه ایران، برگشت ارزهای حاصل از صادرات و همچنین فروش نفت ایران دچار محدودیت‌های جدی شد. به‌همین‌دلیل، منابع ارزی کشور در تنگنا قرار گرفت و برخی کارشناسان تجاری عقیده دارند افزایش فشارهای دولت برای کاهش واردات در این مدت، به‌دلیل کنترل میزان مصرف ارز بوده است. طی چند مدت اخیر، فرصت‌های مهمی برای افزایش تجارت ایران با کشورهای منطقه به‌ویژه روسیه شکل گرفت. یکی از اقدامات مهم دولت سیزدهم برای بهره‌گیری از این فرصت‌ها، ایجاد پیمان پولی دوجانبه با کشور روسیه برای حذف دلار از مراودات تجاری این 2 کشور بود که با روی خوش سران روسیه مواجه شد. پس از قطعی شدن عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، دولت ایران در نظر دارد تا با کشورهای عضو این سازمان همکاری و پیمان‌های پولی را اجرایی کند. تمامی این تلاش‌ها در راستای کمرنگ کردن نقش دلار در تجارت خارجی ایران بوده که در صورت اجرای موفق آن، شاهد پیامدهای مثبت مهمی خواهیم بود. صمت در این گزارش به نقش دلار در تجارت داخلی و خارجی ایران و اهمیت اجرای پیمان‌های پولی منطقه‌ای و در این‌باره با تاجران و فعالان بازرگانی به گفت‌وگو پرداخته است.

تسریع معاملات با پیمان‌های پولی

احمد لواسانی، رئیس سابق کانون صرافان با تاکید بر اینکه قراردادهای دوطرفه پولی واردات و صادرات را تسهیل می‌کند، گفت: قراردادهای دوطرفه تاثیر بسزایی در مدیریت ارز در کشور داشته و مدیریت بازار ارز را تسهیل می‌کند. با اجرایی شدن پیمان‌های پولی چندجانبه، تاثیر دلار در تجارت ایران کمرنگ‌تر شده و معاملات با روند سریع‌تری رخ خواهند داد. در این صورت، دیگر نیازی به ارز واسطه نیست و حتی تحریم در آن اثری ندارد، بنابراین پیمان‌های پولی، یکی از راهکارهای مهم در کاهش اثر تحریم‌ها علیه ایران است. به‌گزارش ایبنا، لواسانی با تاکید بر اینکه برای هرکدام از کشورهای همسایه و عضو پیمان شانگهای، باید کارگروهی جداگانه در نظر بگیریم تا به مشکلات هر کشور به‌طوردقیق رسیدگی شود، اظهار کرد: مبادله با پول ملی و محلی اقدامی است که در دنیا بسیاری از کشورها به‌دنبال آن هستند. کشورهای عضو بریکس و شانگهای هم از این دسته کشورها هستند و اقدامات زیادی را برای اجرای این هدف انجام می‌دهند. ایران نیز با استفاده از این ظرفیت می‌تواند هزینه مبادلات را کاهش دهد تا با افزایش صادرات و مراودات اقتصادی با کشورهای همسایه و عضو پیمان شانگهای، شاهد اتفاقات خوبی در اقتصاد کشور باشیم.

ضرورت برآورده کردن انتظارات تولیدکنندگان

یدالله صادقی، رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران در گفت‌وگو با صمت، به مشکلات تجارت داخلی و خارجی ایران اشاره کرد. او معتقد است: بخشی از مشکلات تجارت داخلی ایران، با بهبود روندهای بازرگانی امکان‌پذیر است. این فعال اقتصادی تصریح کرد: پیش از پرداختن به اهمیت اجرای تفاهمنامه‌ها و پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه با سایر کشورها، باید به اهمیت نقش ارز در اقتصاد کلان کشور توجه داشت. در حال ‌حاضر، بخش‌های اقتصادی مختلفی از کشور، دچار مشکلات جدی هستند که باید نگاهی عمیق و ریشه‌ای به آنها داشت. در سال‌های اخیر با تشدید تحریم‌ها علیه ایران، علاوه بر ایجاد چالش در تجارت خارجی، فعالیت‌ها اقتصادی داخلی نیز دستخوش تغییر و تحولات جدی شد. همچنین در این مدت تورم شدیدی بر جامعه حکمفرما شده که همین موضوع به‌تنهایی بسیاری از اقدامات اقتصادی مردم را دچار دست‌انداز کرد. وی ادامه داد: نخستین تاثیر تحریم‌ها بر روند واحدهای تولیدی مشاهده شد. واردات مواد اولیه، ماشین‌آلات و دیگر نیازهای تولید که از خارج از کشور تامین می‌شد، با دشواری همراه بود، همچنین منابع ارزی موجود در کشور نیز محدود شده و با رشد نرخ ارز، تهیه نیازهای تولید با افزایش هزینه‌های جدی مواجه شد. در چنین شرایطی بدیهی است که هزینه تمام‌شده تولید رشد یافته و در نهایت تاثیر خود بر بازارهای داخلی را با تورم نشان داد. صادقی تصریح کرد: تولید یکی از مهم‌ترین بخش‌های تجارت است، بنابراین نمی‌توان بدون برنامه‌ریزی مشخص برای تولید، سایر بخش‌های تجارت کلان کشور را سامان داد. برآورده کردن انتظارات تولیدکنندگان و تمامی فعالان بخش‌های مختلف اقتصادی و بازرگانی، در شرایطی که تحریم موانع جدی را برای توسعه تجاری کشور به‌همراه آورده، از مهم‌ترین وظایف دولت محسوب می‌شود.

هزینه‌بر بودن روندهای بانکی

صادقی در ادامه صحبت‌های خود یکی از راه‌حل‌های بهبود روند حلقه‌های مختلف تجارت را کاهش فشارهای تحریم عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، یکی از مسائلی که امروزه باعث شده به تولید لطمه‌های جدی وارد شود، بحث تحریم است، همچنین از سویی دیگر، اگر صادرکنندگان بتوانند کالاهای تولیدشده را با تلاش‌های فراوان، به کشورهای مقصد صادر کنند، به‌دلیل محدودیت‌های مربوط به نقل‌وانتقالات مالی، درآمدهای حاصل از صادرات آنها درگیر پیچ‌وخم‌های بازگشت به کشور می‌شوند. به‌سبب چالش‌های بانکی، صادرکنندگان و حتی واردکنندگان، نمی‌توانند به‌سادگی نقل‌وانتقالات مالی خود را انجام دهند.

این فعال اقتصادی ادامه داد: اتخاذ راهکارهای جایگزین برای دور زدن تحریم‌های بانکی برای تاجران هزینه‌بر است، اما غیر از این نکته، امنیت سرمایه‌گذاری و ورود منابع مالی به ایران نیز تحت‌تاثیر تحریم‌ها قرار گرفته است، بنابراین نمی‌توان تحریم‌ها را تنها عامل تاثیرگذار بر صادرات و بازگشت ارز حاصل از آن تلقی کرد.

صادقی تصریح کرد: با افزایش تحریم‌ها علیه ایران، ارزآوری برای کشور مورد هدف قرار گرفت. کمبود منابع ارزی ایران، منجر به شکل‌گیری اتفاقاتی از جمله رشد نرخ ارز، تشدید فشارها بر صادرکنندگان برای رفع تعهدات ارزی، افزایش تورم‌های داخلی و دیگر مشکلات این‌چنینی شده است. در چنین شرایطی، هرگونه راهکاری که بتواند به بازارهای داخلی ایران ثبات بخشیده و از تاثیر نوسانات نرخ ارز بکاهد، راه‌حلی مناسب به‌نظر می‌رسد. کاهش فشارهای تحریمی با جایگزین کردن راه‌های انتقال و استفاده از ارز، یکی از این راهکارهای موثر است.

ثبات‌بخشی به تجارت

رئیس اسبق سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران توسعه فعالیت‌های تجاری به‌ویژه صادرات را وابسته به ابزار و بسترهای متعددی دانست و گفت: نقش ارزهای رایج بین‌المللی به‌ویژه دلار در چرخه صنایع ایران، بسیار پررنگ است. پس از تشدید تحریم‌ها، کاهش این نقش در اولویت قرار گرفته و در صورت تحقق، می‌تواند به‌نفع چرخه تولید داخلی باشد. تا زمانی که تولید صادرات‌محور وجود نداشته باشد، درآمد صادراتی حاصل نخواهد شد،بنابراین در گام نخست با کاهش نقش ارز در اقتصاد، ابتدا تولید بهبود یافته و چرخه صنایع بهتر خواهد چرخید، در ادامه نیز صادرکنندگان بهتر می‌توانند کالاهای تولیدشده را به بازارهای صادراتی عرضه کنند. اگر توافقات و پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه به‌صورت گسترده اجرایی شوند، ایران می‌تواند علاوه بر تهیه کردن مواد اولیه و ماشین‌آلات موردنیاز خود با بهایی کمتر و به‌شیوه‌ای راحت‌تر، درآمدهای صادراتی خود را با سهولت بیشتری دریافت کند.

صادقی تصریح کرد: توجه به راهکارهایی مانند پیمان‌های پولی میان کشورها که بتوان براساس آنها تاثیر دلار یا سایر ارزهای معمول در معاملات را کاهش داد و همچنین مشکل واردات و صادرات کشور را حل کرد، به‌طورکلی اقدامی مناسب و دارای پیامدهای مثبت به‌نظر می‌رسد. نرخ دلار به‌طور لحظه‌ای تغییر کرده و کمرنگ کردن نقش آن در تولید و تجارت کشور، بخشی از ثبات اقتصاد را تامین خواهد کرد، بنابراین به‌طورکلی انعقاد و اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه نه‌تنها با کشورهای عضو اتحادیه‌های مهم اقتصادی مانند سازمان همکاری شانگهای، بلکه با سایر کشورها می‌تواند پیامدهای بسیار مثبتی را برای بازارهای داخلی و همچنین تجارت خارجی ایران داشته باشد.

 توجه به ظرفیت توسعه روابط تجاری

قدیر قیافه، عضو اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگو با صمت، به اهمیت پیمان‌های پولی دوجانبه تاکید کرد. او معتقد است: بهبود روابط دیپلماسی با سایر کشورها، پیامدهای مثبت متعددی به‌همراه خواهد داشت.

این فعال بازرگانی تصریح کرد: یکی از برنامه‌های جدی دولت سیزدهم در بحث توسعه تجارت، بهبود روابط با کشورهای همسایه و منطقه است. تاکید بر بهره‌گیری از ظرفیت فعلی تجارت با کشورهای منطقه مانند چین و روسیه، می‌تواند فرصت‌های مهمی را برای درآمدهای بازرگانی ایران شکل دهد. رابطه با کشورهای عضو اتحادیه‌های مهم اقتصادی مانند سازمان همکاری شانگهای علاوه بر ایجاد فرصت‌های صادراتی، می‌تواند مزیت‌های بسیاری را برای ایران داشته باشد. یکی از این مزایا، اجرایی شدن پیمان‌های پولی دوجانبه، چندجانبه و حذف دلار از روابط با این کشورها است.

وی تصریح کرد: کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، حدود ۴۰ درصد از جمعیت دنیا را در خود جای داده‌اند. همین نکته نشان می‌دهد اگر ایران بتواند روابط خود را برپایه ارزی به غیر از دلار با این کشورها بنا کند، به موفقیت عظیمی دست یافته است. نخستین‌بار ایران طرح دلارزدایی از تجارت را با کشور روسیه پیشنهاد داد. در اهمیت توسعه روابط تجاری با کشور روسیه، بازرگانان و بخش خصوصی نباید نگاه کوتاه‌مدت به رابطه تجاری با کشوری مانند روسیه داشته باشند، چرا که حتی در صورت کاهش تحریم‌ها علیه ایران یا روسیه و بهبود تنش‌های بین‌المللی موجود برای هر 2 کشور، همچنان بازار روسیه برای ایران یک هدف تجاری مهم است، بنابراین اتخاذ هرگونه راهکاری که بتواند روابط ما با این کشور را بهبود بخشیده و توسعه دهد، از ضرورت‌های فعلی است.

کاهش هزینه‌های فعالان بازرگانی

قیافه مهم‌ترین نتیجه اجرای تجارت با واحد پول ملی را کاهش نوسانات اقتصادی دانست و در این‌باره توضیح داد: دلارزدایی از تعاملات، می‌تواند نیاز ایران به ارزهای غربی و تاثیرپذیری تجارت کشور از این ارزها را کاهش دهد. واردات مواد اولیه و تجهیزات موردنیاز تولید بدون ارز امکان‌پذیر نیست، همچنین صادرات و برگشت ارزهای صادراتی به‌دلیل وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، با سختی زیادی همراه است. به‌دلیل وجود تحریم‌های شدید برای تبادلات بانکی ایران، فعالان اقتصادی و بازرگانان همواره هزینه‌های زیادی را برای انتقال پول پرداخت می‌کنند. دلیل اصلی این هزینه‌های سنگین، جدایی ایران از ساختارهای جهانی بانکی است.

وی ادامه داد: همان‌طور که عنوان شد، نقل‌وانتقال پول با دشواری‌های زیادی همراه است و اگر پیمان‌های پولی ایران با کشورهای عضو اتحادیه‌های اقتصادی مهم مانند سازمان همکاری شانگهای اجرایی شود، نقش دلار در تمامی روندهای تجاری عنوان‌شده کاهش می‌یابد، بنابراین چه باوجود تحریم، چه بدون وجود آن، دلارزایی از تعاملات تجاری امری مهم و مثبت ارزیابی می‌شود. این عضو اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: در ابتدا پیش از هدف‌گذاری برای اجرای طرح مذکور، بررسی کرد که اقتصاد کشور موردنظر، تا چه میزان به ارزهایی مانند دلار و یورو وابسته است. به‌عبارتی، ساختار اقتصادی کشور طرف معامله تا چه حد از اقتصاد و احوالات کشورهای غربی تاثیر می‌پذیرد. با کشورهایی که اقتصاد آنها کمترین وابستگی را به دلار دارند و خواهان دلارزایی از روابط تجاری خود هستند، می‌توان با ارز ملی به مبادلات تجاری پرداخت.

سخن پایانی

کارشناسان معتقدند حضور و عضویت ایران در اتحادیه‌های اقتصادی مختلف منطقه‌ای مانند سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اوراسیا و اکو می‌تواند فرصتی جدی برای کاهش فشارهای تحریمی و توسعه صادرات غیرنفتی ایران شمرده شود. انعقاد و اجرای تفاهمنامه‌ها و پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه می‌تواند یکی از فرصت‌های توسعه صادرات و همچنین تقویت روابط ایران با سایر کشورها تلقی شود.