مسئـــولیــــــت اجتماعـــی یـــــا CSR ( corporate social responsibility ) یک مفهوم بین‌المللی است که در دین اسلام بسیار موردتایید قرار گرفته است و در دستورات متعددی مانند انفاق، خیرات و حتی خمس و زکات و مانند آن موردتاکید قرار گرفته است.

در دنیا مفهوم مسئولیت اجتماعی برای شرکت‌ها و بنگاه‌ها چند سالی است که به‌صورت جدی عملیاتی شده است. در بعضی از کشورها مانند امریکا بحث مسئولیت اجتماعی در قوانین مالیاتی‌شان به‌صورت روشن دیده شده و شرکت‌ها به‌طور وسیع در این زمینه مشارکت دارند. به‌عنوان‌مثال شرکت مایکروسافت، بنیاد خیریه‌ای تاسیس می‌کند و از این طریق میلیون‌ها دلار برای مبارزه با ایدز، گرسنگی، کرونا و امثال آن در سراسر دنیا هزینه می‌کند. سیستم مالیاتی آن کشور هم این فعالیت‌های عام‌المنفعه را به‌رسمیت می‌شناسد و از آن حمایت می‌کند.

قانون مالیات‌ها در کشور ما هم یک بند درباره هزینه‌های قابل‌قبول مالیاتی دارد، اما باید بپذیریم که در این مورد خاص هنوز بسیار ضعیف هستیم و درباره CSR موضوعات مختلف مسئولیت اجتماعی باید کار وسیعی انجام شود. به‌تازگی کمی این مسئله گسترش پیدا کرده است و شرکت‌ها اعم از صنعتی، تولیدی و تجاری در امور خیر مشارکت می‌کنند.

این کاری بسیار ارزنده است به‌ویژه در وضعیت فعلی که کشور دچار مشکلات اقتصادی است و مردم نیاز به کمک دارند. اما درباره مسئولیت اجتماعی باید به نکته‌ مهمی توجه کرد. این موضوع تنها در حوزه کمک مستقیم نقدی یا کالایی نیست. بالا بردن کیفیت کالاها، کاهش نرخ تمام‌شده، آموزش و امثال آن نوعی مسئولیت اجتماعی به‌شمار می‌رود. به‌عبارت دیگر، ایفای نقش اجتماعی تنها به پرداخت پول محدود نمی‌شود. یعنی اگر یک واحد تولیدی به منطقه اطراف خود کمک کند، ایفای نقش اجتماعی است و هزینه قابل‌قبول مالیاتی هم تلقی خواهد شد، فقط قانون ما در این مورد ضعیف است و انتظار می‌رود که نمایندگان در قانون مالیات‌های جدید - که الان در حال رسیدگی در مجلس است ـ به‌صورت پررنگ به این موضوع توجه کنند، زیرا در نهایت شرکت‌ها باید درصدی از درآمدشان را در حوزه مسئولیت اجتماعی هزینه کنند.

در اینکه مسئولیت اجتماعی چه تاثیری در تصحیح فرهنگ و دیدگاه عمومی نسبت به معدنکاری دارد، باید گفت ایفای نقش شرکت‌ها در حوزه اجتماعی موجب می‌شود که مردم با آن حوزه تولیدی، صنعتی و معدنی هماهنگی و همدلی پیدا کنند، حتی آن شرکت در سطح ملی به‌عنوان مجموعه‌ای معرفی و شناخته می‌شود که جدا از فعالیت تولیدی به تعهدات اجتماعی‌اش هم پایبند است و آن را در قبال جامعه به‌انجام می‌رساند. پس در این مورد ـ که هنوز بسیار ضعیف است و به جایگاه واقعی خود نرسیده - باید توجه داشت که رابطه‌ای متقابل شکل می‌گیرد و هر اقدام اجتماعی و عام‌المنفعه سبب می‌شود، مردم اقبال بیشتری به آن حوزه نشان دهند.

به‌خاطر دارم که چند سال گذشته یک شرکت تولیدی لوازم‌بهداشتی در یکی از کشورهای پیشرفته اعلام کرد از زمانی که خبر فعالیت‌های ما در حوزه مسئولیت اجتماعی منتشر شده است، مشتریان ما چندبرابر شده است. این نشان می‌دهد که مردم به شرکتی که تعهد خود را در مقابل اجتماع انجام می‌دهد، روی خوش نشان می‌دهند و بدیهی است که این در همه شرکت‌ها و بنگاه‌ها ـ و به‌تبع آن در بنگاه‌های معدنی هم ـ مصداق دارد.

در حال‌ حاضر در بحث مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها و بنگاه‌های بزرگ معدنی بیشتر به مناطق اطراف خود توجه می‌کنند یا حتی کمک‌های نقدی در راستای امور خیریه انجام می‌دهند، اما باتوجه به اینکه هنوز فرهنگ مسئولیت اجتماعی وسیع نشده و جا نیفتاده است، عددها هنوز در مقابل درآمد و سود این شرکت‌ها، عدد قابل‌توجهی نیست. دیگر اینکه چون هنوز در قانون مالیات به‌رسمیت شناخته نشده، برمبنای سلیقه مدیران، فشارهای سیاسی و امثال آن اتفاق می‌افتد. به‌عنوان مثال برنامه‌ریزی می‌شود که شرکتی باید جاده‌ای احداث کند، در حالی‌ که شاید این کار جزو اولویت‌های آن شرکت نباشد، بنابراین به‌نظر می‌رسد در این مورد قانون باید ورود کند تا جهت و مسیر حرکت تا حدی روشن شود.

بدیهی است که باید توجه به مسئولیت اجتماعی و حمایت از آن برای شرکت‌ها به‌صورت یک فرهنگ درآید. البته در حال‌ حاضر که شرکت‌ها دچار بحران‌های مختلف و اقتصاد دچار رکود هستند، به‌طبع انتظار از شرکت‌ها محدودتر است،اما در نهایت باید کار تبلیغی و ترویجی وسیع‌تری انجام گیرد تا موضوع کامل جا بیفتد و چارچوب و نظم بهتری پیدا کند.