اندکی پس از حمله روسیه به اوکراین در ۵ اسفند سال گذشته، کشورهای غربی با همراهی ایالات‌متحده‌امریکا تحریم‌هایی را علیه این کشور اعمال کردند؛ تحریم‌هایی که در ظاهر تنها اقتصاد روسیه را هدف قرار نداده و بسیاری از کشورهای اروپایی را با چالش مواجه کرده است.

تحریم روسیه از سوی کشورهای غربی و اروپایی، سبب شد تا این کشور در اقدامی پیش‌دستانه اقداماتی را برای دور زدن تحریم‌ها انجام دهد. اقدامات پیش‌دستانه روسیه سبب شد تا بحران انرژی شدیدی در اروپا به‌وجود آید، گرچه به‌باور برخی تحلیلگران، امریکا کشوری بود که برای حفظ کرسی تنها «قدرت سلطه‌گر دنیا»  به تضعیف روسیه و اتحادیه اروپا  پرداخت و برای تحقق این هدف اوکراین را تحریک کرد تا به ناتو بپیوندد. اما با  اجرای این سیاست، امروز  تورم فقط دامن کشورهای اروپایی را نگرفته و امریکا را نیز در خطر قرار داده است. در ادامه نیز تصمیم اجلاس اخیر اوپک‌پلاس و کاهش سقف تولید نفت، عملا اروپا  وارد  عصر یخبندان  خواهد کرد.

شروع تنش بزرگ در اروپا

بحران انرژی در اروپا هر لحظه بدتر می‌شود؛ هزاران شرکت براساس گزارش‌ها در آلمان و انگلیس به‌طورکامل ورشکسته شده‌اند و روزی نیست که خبر اعتصاب یا تظاهرات در اروپا از سوی رسانه‌ها منتشر نشود.

کشورهای اروپایی که به مدت چند دهه، به گاز روسیه وابسته بوده‌اند؛ اکنون با کاهش شدید عرضه گاز و نفت روسیه مواجهند و همزمان انتقال آن ‌اندک گاز باقیمانده از خطوط لوله نورد استریم یک و 2 نیز به‌دلیل خرابکاری متوقف شده و روس‌ها نیز به‌صراحت اعلام کرده‌اند، در صورت تعیین سقف نرخ برای نفت و گاز، عرضه آن را متوقف خواهند کردند.

در این بحران و کشمکش‌ها، اروپایی‌ها دائم به‌دنبال نفت و گاز جایگزین هستند و به کشورهای صادرکننده نفت و گاز فشار وارد می‌کنند تا شاید تولید خود را افزایش دهند.

در چنین فضایی، ناگهان خبر می‌رسد اوپک‌پلاس طی روزهای گذشته تصمیم گرفت تولید روزانه خود را به‌میزان ۲ میلیون بشکه نفت کاهش دهد. این بزرگ‌ترین کاهش از زمان شروع بیماری کرونا است.

 براساس گزارش‌ها، این کاهش تولید توسط عربستان و دیگر کشورهای منطقه خلیج‌فارس انجام می‌شود؛ این اقدام با واکنش تند مقامات امریکایی مواجه شده که نگران افزایش نرخ بنزین هستند. در این شرایط، باید دید تحریم‌های روسیه بر صادرات نفت ایران چه تاثیری خواهد گذاشت، چرا که ایران باید در بازار نفت نشان دهد که یک عرضه‌کننده و فروشنده قابل‌اعتماد است و می‌تواند به‌موقع نفت خام را تحویل دهد،اما اگر به دلایل مختلف ارتباطات بین فروشنده و مشتری قطع شود، در روند معاملات خلل ایجاد خواهد شد.

صمت در این گزارش، تنش‌های اخیر در حوزه انرژی را موردبررسی قرار داده است.

برگ برنده در دست روس‌ها

حسن مرادی، کارشناس انرژی در رابطه با تاثیر بحران‌های اخیر بر نرخ انرژی به صمت گفت: به‌نظر نمی‌رسد، نوسانات نرخ انرژی ادامه‌دار باشد و مسئله‌ای مقطعی است، اما چرا این کاهش نرخ نمی‌تواند دوام داشته باشد، به این دلیل است که فضای بین‌المللی ایجاب می‌کند که در درازمدت، نرخ انرژی روند افزایشی به خود بگیرد.

وی ادامه داد: از این‌رو اگر در نرخ جهانی انرژی به‌صورت مقطعی افت‌هایی وجود داشته باشد، همگی جبران می‌شود. به‌نظر می‌رسد در درازمدت با شرایط موجود این روند کاهشی پا برجا نمی‌ماند.

این کارشناس انرژی اضافه کرد: در حال ‌حاضر روس‌ها روش‌های جدیدی را برای دور زدن تحریم‌ها اتخاذ کرده‌اند که نسبت به کشور ما آزادی عمل بیشتری دارند و دست‌شان بازتر است. روسیه هم‌اکنون روبل را به‌جای دلار پیشنهاد داده و گفتند هر کشوری که از ما انرژی می‌خرد، اعم از گاز، نفت و.... همگی باید به روبل پرداخت شود. این موضوع دست‌شان را باز می‌گذارد و از حاکمیت دلار خارج می‌شوند

تنها راه غربی‌ها سازش است

مرادی بااشاره به اینکه اروپا در وضعیتی قرار ندارد که بتواند برای روسیه خط و نشان بکشد، توضیح داد: در حال‌ حاضر اوضاع اروپا بسیار شکننده است، زیرا غربی‌ها به انرژی روسیه نیازمند هستند، ضمن آنکه با رسیدن فصل سرما اروپا در واقع نمی‌داند که با روسیه چگونه برخورد کند، بنابراین تنها راه موجود، سازش با روسیه است، یعنی باید تحریم‌ها را نادیده بگیرند.

وی ادامه داد: در کشاکش این تحریم‌ها، روس‌ها برگ برنده بسیاری در دست دارند، البته با فشاری که امریکا و کشورهای دوست به اروپا وارد کردند، روسیه هم تنها نیست و توانسته قدم‌های مثبتی بردارد.

نیاز داخلی امریکا، اجازه صادرات نمی‌دهد

مرادی به صمت گفت: امریکا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان انرژی به‌شمار می‌آید. با این وجود، اتحادیه اروپا به‌دنبال جایگزینی برای روسیه است، اما امریکا در انتخابات اتحادیه اروپا قرار ندارد. امریکا شاید تولیدکننده بزرگی باشد،اما دلیلی بر صادرکننده بزرگ بودن نیست، زیرا امریکا نیازهای داخلی دارد و هزینه انتقال انرژی از امریکا به اروپا بسیار بالا است، به‌ویژه درباره گاز که باید به صورت ال ان جی باشد و خط لوله جوابگو نیست، به‌همین دلیل باید قبول کنیم این موضوع برای اروپا مسئله ساده‌ای نیست و هزینه‌ای بالا را می‌طلبد.

وی در خاتمه عنوان کرد: به‌رغم شرایطی که به‌صورت مقطعی به‌وجود آمده و تنش‌هایی که در نرخ نفت هست، در درازمدت اگر افزایش نرخ نداشته باشیم، بدون‌شک یک ثبات نرخ پیش‌رو خواهیم داشت. باتوجه به وضعیت حاکم بر اروپا، این کاهش نرخ ادامه‌دار نیست و به‌نظر می‌رسد که نرخ نفت ثابت خواهند ماند.

زیرساخت‌های لازم برای صادرات را نداریم

محمد اسماعیل ابراهیم‌زاده، کارشناس نفت و انرژی به صمت گفت: در حال ‌حاضر کشور با تحریم‌هایی که از سوی غرب وضع شده است، دست و پنجه نرم می‌کند. علاوه بر این موضوع، زیرساخت‌های مناسبی برای افزایش تولید انرژی و صادرات نفت و گاز وجود ندارد، حتی اگر این موارد حل شود، باز هم تحولات سیاسی در کوتاه‌مدت این اجازه را از ما می‌گیرد که بخواهیم به اروپا انرژی صادر کنیم.

اکنون باوجود اختلافاتی که بین کشورهای اروپایی و روسیه پیش آمده، باز هم روسیه یک بازار امن برای صادرات انرژی به اروپا به‌حساب می‌رود و احتمال اینکه ایران بتواند با رشد تولید انرژی، کمبود صادرات نفت و گاز روسیه به اروپا را جبران کند، بسیار کم است.

چالش جدی برای صادرات انرژی

ابراهیم‌زاده انتقال و صادرات گاز به کشورهای دیگر را موضوع چالش‌برانگیزی عنوان کرد و به صمت گفت: کشور در بحث تامین گاز مشکل خاصی ندارد و می‌تواند در روز چیزی در حدود یک میلیون مترمکعب گاز تولید کند و به غیر از ماه‌های سرد و پرمصرف سال، مشکلی از این بابت ندارد؛ اما موضوعی که باید موردتوجه قرار بگیرد، بحث انتقال گاز و استفاده از تکنولوژی به‌روز برای این اقدام است که بسیار وقت‌‎گیر و پرهزینه است و نیاز به توسعه زیرساخت‌ها دارد.

صادرات انرژی نیاز به تقویت زیرساخت‌های مختلفی دارد که کشور باید با تکنولوژی‌های به‌روز به آنها دست پیدا کند و تا زمانی که تحریم‌های غرب ادامه دارد، این موضوع بسیار دشوار است و وقت و هزینه زیادی را طلب می‌کند، همچنین پیدا کردن مشتری‌های جدید برای صادرات انرژی به این موضوع گره خورده است و تا زمانی که این چالش‌ها حل نشود، صادرات نفت و گاز به کشورهای دیگر شدنی نیست.

وی افزود: ایران باید برای به‌دست آوردن بازارهای جدید، اعتماد جهانی را جلب کند و طوری عمل نکند که تجربه‌های ناموفق در زمینه خودروسازی تکرار شود، اتفاقی که به‌علت وضع تحریم‌های جدید نیمه‌کاره ماند و نه‌تنها به صنعت خودروسازی کمکی نکرد؛ بلکه کشور را به پرداخت جریمه‌های سنگین واداشت.

وی در پایان گفت: اگر کشور ما بخواهد برای اروپا امیدی در کوتاه‌مدت باشد، بسیار بلندپروازانه است، زیرا در حال ‌حاضر تولید و مصرف ما در کشور به یک میزان است. در صورت رفع کسری گاز و تامین داخلی آن، دست‌کم به ۸۰ هزار دلار سرمایه‌گذاری برای تولید گاز نیاز است، بنابراین ایران گازی برای صادرات ندارد و در شرایط فعلی نمی‌تواند روزنه امیدی برای اروپاییان باشد، اما شاید این سوال وجود داشته باشد که چرا اروپا به‌دنبال به‌ثمررسیدن برجام و پیشنهادهای جدیدی را ارائه کرده است و در شرایط فعلی اروپا به‌ازای هر مترمکعب گازی که مصرف می‌کند، مبالغ هنگفتی می‌پردازد.

سخن پایانی

تحریم روسیه از سوی کشورهای غربی و اروپایی سبب شد تا این کشور در اقدامی پیش‌دستانه فعالیت‌هایی را برای دور زدن تحریم‌ها انجام دهد. این اقدام روسیه، سبب شد تا بحران انرژی شدیدی در اروپا به‌وجود آید، گرچه به‌باور برخی تحلیلگران، امریکا کشوری بود که برای آنکه روسیه را از یک‌سو و اتحادیه اروپا را از سوی دیگر، تضعیف کند تا خود همچنان تنها قدرت برتر در دنیا بماند، اوکراین را تحریک کرد تا به ناتو بپیوندد، اما تورم فقط دامن کشورهای اروپایی را نگرفته و امریکا را نیز در خطر قرار داده است.

قطع صادرات گاز روسیه به کشورهای اروپایی را باید به 2 بخش پیش از انفجار در خط لوله نورد استریم و پس از انفجار در این خط لوله تقسیم کرد. نگاه روسیه تا پیش از انفجار در نورد استریم، مدیریت فضای انرژی بود تا جایی که روس‌ها هرچقدر فشار اروپایی‌ها بر روس‌ها زیاد می‌شد، پا روی گلوی انرژی می‌گذاشتند.

 اما بعد از انفجاری که در خط لوله نورد استریم رخ داد،  بسیاری از کشورها و مقامات اروپایی، امریکا را دخیل در این موضوع دانستند. شاید این اظهارنظرهای مقامات اروپایی منجر به همکاری محدود روسیه با برخی کشورهای اروپایی شود. حتی اخباری منتشر شده بود که آلمانی‌ها با روس‌ها بعد از شایعه دست داشتن امریکایی‌ها در این انفجار تفاهم کردند که انرژی آلمان‌ها توسط روس‌ها تامین شود. این موضوع نیز یکی از مصادیق دور زدن امریکایی‌ها توسط اروپایی‌ها بود، گرچه هنوز ماهیت و دلیل انفجار در نورداستریم مشخص نیست.

به‌نظر من، شاید در آینده‌ای بسیار نزدیک باتوجه به اینکه اروپایی‌ها و ناتو کمابیش پشت اوکراین را خالی کرده‌اند و ناتو مجدد اعلام کرده که امکان عضویت اوکراین در ناتو وجود ندارد، شاید این چراغ سبزی به روسیه باشد که کشورهای اروپایی بتوانند جریان حداقلی انرژی را داشته باشند.