نزدیک به نیم دهه پیش، شبکه آزمایشگاهی فناوری راهبردی معاونت علمی و فناوری در راستای صدور گواهی به شرکت‌های دانش‌بنیان با سازمان ملی استاندارد همکاری کرد. این همکاری در راستای نظم‌دهی به آن دسته از کالاهای دانش‌بنیان بود که گواهی استاندارد نداشتند، به‌منظور خلق شناسنامه‌ای جدید برای محصولات دانش‌بنیان شکل گرفت. عنوان این گواهی نشان دانش نماد است. کارشناسان معتقدند گواهی دانش نماد می‌تواند به‌عنوان گامی موثر در تجاری‌سازی و ورود محصولات دانش‌بنیان به بازار به‌حساب آید. نکته قابل‌توجه این است که تمامی شرکت‌های فعال در اکوسیستم دانش‌بنیان چه آنهایی که دانش‌بنیان هستند و چه آنهایی که به‌عنوان شرکت خلاق و فناور یا دانش‌بنیان نوع ۲ شناخته می‌شوند، می‌توانند در صورت داشتن شرایط این گواهینامه، درخواست بدهند و آن را دریافت کنند؛ صمت در این گزارش به‌بررسی نقش گواهی انطباق دانش‌ نماد در فروش و صادرات و رونق کسب و کار پرداخت.

گواهی معتبر حتی برای خارجی‌ها

یکی از مهم‌ترین اقداماتی که از سال ۹۵ برای شرکت‌های دانش‌بنیان انجام گرفت، مصوبه شورای‌عالی استاندارد در زمینه ارائه گواهی انطباق دانش نماد بود، در واقع به‌منظور ساماندهی استاندارد و کمک به ورود محصولات دانش‌بنیان به بازار، گواهی انطباق یا محصول برای محصولات دانش‌بنیان صادر می‌شود. این گواهی برای ساماندهی استاندارد و توسعه بازار محصولات دانش‌بنیان طراحی شد تا در چارچوب سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر افزایش پوشش استاندارد برای همه محصولات داخلی و ترویج آن قرار گیرد. کارشناسان معتقدند ریسک تولید محصولات دانش‌بنیان بالا است، از این‌رو ضروری به‌نظر می‌رسد تا شرکت‌های دانش‌بنیان قبل از اینکه به تولید برسند، نشان دانش نماد را دریافت کنند تا پیش از اخذ علامت استاندارد ملی با در دست داشتن گواهی انطباق یا محصول بتوانند نسبت به جذب سرمایه‌گذار اقدام کرده و محصول خود را به تولید انبوه برسانند. این اقدام با همکاری نزدیک معاونت علمی و فناوری و سازمان ملی استاندارد و تصویب شورای‌عالی استاندارد در راستای حمایت از تولید محصولات دانش‌بنیان انجام گرفت. با این مصوبه شورای‌عالی استاندارد، صدور گواهی انطباق (KB_COC) یا گواهی محصول (KB-COP) برای محصولات دانش‌بنیان، این امکان را به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دهد تا حتی بدون وجود استاندارد ملی با استفاده از استانداردهای معتبر بین‌المللی و یا کارخانه‌ای از سازمان ملی استاندارد، گواهینامه‌ای معتبر دریافت کنند که در بسیاری از کشورهای دنیا نیز معتبر است.

روندی که به تولید نظم بخشید

محمدحسین بهشتی، معاون نوآوری و تجاری‌سازی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره قوانین و ضوابط تدوین‌شده برای گواهی انطباق یا محصول به صمت گفت: اوایل ۹۷ بود که متوجه شدیم، محصولاتی از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان تولید می‌شود که استاندارد مشخصی ندارند، اما مخاطبان خواهان رویت تاییدیه برای شناخت بیشتر محصولات بودند.

گفتنی است، محصولاتی که گواهی استاندارد از سوی سازمان ملی استاندارد ایران داشتند، براساس آن موردارزیابی قرار می‌گیرند و از سوی معاونت علمی یک گواهی مبنی بر تایید آن محصول صادر می‌شود؛ اما محصولاتی که فاقداستاندارد بودند، اما کیفیت لازم را داشتند، باید در جریانی، گواهینامه دریافت می‌کردند که برهمین مبنا گواهی انطباق و محصول مطرح که طی تفاهمنامه‌ای این گواهینامه‌ها با همکاری سازمان ملی استاندارد ایران تدوین شد.

نخستین‌ها با کالایی که مشابه خارجی دارند، متفاوت هستند

وی بااشاره به روند ارزیابی محصول برای صدور این گواهینامه‌ها افزود: با بررسی‌های انجام‌شده و پس از ارزیابی محصول از سوی ناظران در معاونت علمی، اطلاعات به سازمان ملی استاندارد ارسال می‌شود و برحسب مورد یا استاندارد گواهی انطباق (KB_COC)  یا گواهی محصول (KB-COP) صادر می‌شود. اگر محصولی نمونه خارجی داشته باشد، در فرآیند تطابق قرار داده می‌شود، در صورت تایید، گواهی COP برای محصولی که نمونه خارجی دارد، صادر می‌شود، اما اگر محصول برای نخستین‌بار در کشور تولید شده و فاقد نمونه خارجی باشد، پس از ارزیابی‌ها، گواهی COC به آن تعلق می‌گیرد. صاحب شرکت دانش‌بنیان در فرآیند خوداظهاری باتوجه به بندهای گواهی‌های نام برده شده از سوی یک آزمایشگاه مرجعی بررسی و موردتایید قرار می‌گیرد که وقتی تایید شد، می‌تواند آن را دریافت کند.

به‌گفته بهشتی، تاکنون از سال ۱۳۹۷ ، بیش از ۱۶۰ مورد گواهی دانش نماد صادر شده است. امسال ۲۶ مورد از ۸۶ شرکت دانش‌بنیانی که از ارزیابی‌ها عبور کردند، توانستند یکی از این گواهی‌ها را دریافت کنند و باقی شرکت‌ها در مراحل انتهای این روند هستند.

وی بااشاره به‌میزان مقبولیت این گواهی در میان مصرف‌کنندگان و صنایع و شرکت‌های بزرگ صنعتی افزود: مصرف‌کنندگان یا بهره‌برداران محصول‌ها، بیشتر از صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان این درخواست را دارند که تاییدیه استاندارد خود را ارائه بدهند. این گواهی از سوی سازمان ملی استاندارد کشور صادر شده است و به‌طبع در داخل موردپذیرش قرار می‌گیرد. این گواهی تنها به محصولات شرکت‌هایی تعلق می‌گیرد که دانش‌بنیان باشند، البته ناگفته نماند که افزون بر شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های فناور مستقر در پارک‌های علم و فناوری هم می‌توانند درخواست بدهند و در برخی موارد گواهی صادر شده است. بهشتی درباره زمان موردنیاز برای اخذ این گواهی گفت: یک دستورالعمل کلی برای صدور گواهی دانش نماد وجود دارد، اما آزمون‌ها برای هر محصول متفاوت خواهد بود و بستگی به حوزه‌هایی دارد که محصول در زمره آن تولید شده است. همچنین مدت‌زمان صدور این گواهی بستگی به سرعت‌عمل صاحبان شرکت‌ها دارد، اما به‌طورمعمول 2 تا 3 ما طول می‌کشد.

وی گفت: در فرآیند استاندارد، ابتدا محصول براساس دستورالعمل‌های شرکت تولیدکننده تولید می‌شود، بنابراین آزمون‌ها در مرحله نخست در کارخانه‌ها ارزیابی می‌شوند و شاخص‌ها به‌تدریج در سطح پذیرش بازار ملی طراحی می‌شوند و بعد شاخص‌های بین‌المللی در ارزیابی محصول اعمال می‌شود و چون سازمان ملی استاندارد ایران عضو برخی مجامع بین‌المللی است، صدور این گواهی در برخی کشورها موردتایید است، البته ممکن است در برخی کشورها که شاخص‌های متفاوت‌تری دارند و سازمان ملی استاندارد عضو آن نیست، موردتایید و مقبولیت قرار نگیرد. معرفی دقیق‌تر محصولات با یک گواهینامه

طی 2ماهه ابتدای امسال، نخستین شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری که موفق به دریافت این استاندارد شدند، در پارک علم و فناوری استان کرمانشاه مستقر بودند.

به‌گفته محمودرضا نیازی، مدیرکل استاندارد این استان، فرآیند استانداردسازی 3 محصول جدید دانش‌بنیان و فناور با انجام بازرسی و آزمون‌های لازم بررسی و براساس تصمیمات کمیته ارزیابی استان برای این شرکت‌های دانش‌بنیان، گواهینامه انطباق COC و گواهینامه محصول COP صادر شده است، در واقع در نخستین کمیته ارزیابی صدور گواهینامه انطباق ویژه محصولات دانش‌بنیان و فناور، کارشناسان با ارائه این گواهینامه‌ها به 2 شرکت در حوزه صنایع شیمیایی و تولید قطعات خودرو موافقت کردند.

سیامک آزادی، مدیر پارک علم و فناوری کرمانشاه در گفت‌وگو با صمت گفت: اخذ این گواهینامه‌ها تاثیر بسیار بسزایی در فروش و صادرات و رونق کسب و کار دارد و تاییدی بر محصولات تولیدی دانش‌بنیان است، همچنین راهی برای انبوه‌سازی محصولاتی است که موفق به دریافت این استاندارد شده‌اند و به‌نوعی شناسنامه معتبری برای معرفی دقیق‌تر محصولاتش به مشتریان به‌حساب می‌آید.

وی افزود: به‌اعتقاد من، گواهی انطباق دانش نماد می‌تواند به برندسازی محصولات کمک ویژه‌ای کند. به‌نوعی در کنار ثبت اختراعی که شرکت‌های دانش‌بنیان انجام می‌دهند، اخذ این نوع گواهینامه‌ها می‌تواند در روند ثبت مشخصات و روش‌هایی که شرکت‌ها در فرآیند تولید به‌کار می‌برند، تاثیر بسزایی داشته باشد، همچنین موجب توسعه فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود. به‌همین دلیل، کمک خوبی به گردش موثر اکوسیستم دانش‌بنیان در کشور است. تا پیش از ارائه این گواهینامه ارزیابی‌ها از یک محصول تا حد زیادی دشوار بود.

آزادی گفت: خوشبختانه شرکت‌های بیشتری که در پارک علم و فناوری استان کرمانشاه مستقر هستند، در آستانه ارزیابی و در مرحله اخذ این نماد استاندارد هستند. گفتنی است، روند ارزیابی از سوی ناظران معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و اداره استاندارد انجام می‌شود. حال نه‌تنها شرکت‌هایی که تحت‌حمایت پارک‌ها هستند، بلکه دیگر شرکت‌ها هم لازم است که چنین گواهینامه‌هایی را دریافت کنند. به‌طورقطع در فرآیند تجاری‌سازی یکی از رویکردهای مهم بهره‌گیری از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان تاییدیه از سوی متولیان استاندارد در کشور است که این روند را برای بازار هدف راحت‌تر می‌کنند و می‌تواند با رویت این گواهینامه با اطمینان بیشتری خرید کنند، همچنین کار بخش‌های دولتی در روند شناسایی محصول تسهیل می‌شود تا آن دسته از محصولاتی را که دارای این گواهینامه هستند، بهتر و دقیق‌تر انتخاب کنند. باتوجه به اینکه بخش گسترده‌ای از بازار شرکت‌های دانش‌بنیان در داخل است، می‌تواند کمک شایانی به توسعه بازار برای این محصولات داشته باشد و زمینه ورود محصولات دانش‌بنیان به بخش‌های خصوصی و دولتی را با روند بهتری فراهم کنند.

وی بااشاره به نقش پارک‌های علم و فناوری در روند اخذ گواهی دانش نماد گفت: نقش پارک‌ها در فرآیند دریافت این گواهی بیشتر جنبه مشاوره‌ای دارد و همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، معاونت علمی با همکاری اداره استاندارد، تاییدیه نهایی را صادر می‌کنند. ناگفته نماند که تنها شرکت‌های دانش‌بنیان نوع یک نیستند که می‌توانند آن را اخذ کنند، بلکه شرکت‌های خلاق و فناور هم اگر شرایط اخذ را داشته باشند، می‌توانند آن را دریافت کنند، بنابراین الزامات دانش‌بنیان شدن تاثیری در دریافت این گواهینامه ندارد.

رئیس پارک علم و فناوری استان کرمانشاه بااشاره به شرایط دریافت گواهینامه گفت: به محصولی گواهینامه تعلق می‌گیرد که نوآور باشد و تمایز ویژه‌ای با دیگر محصولات مشابه خود داشته باشد. به‌عبارت دیگر، محصولی موفق به اخذ این گواهی می‌شود که یا برای نخستین‌بار تولید شده باشد یا مشابه خارجی در ایران نداشته و از درجه کیفیت بالایی برخوردار باشد.

به‌گفته آزادی، این گواهینامه‌ها دارای وجه بین‌المللی است و در جایگاه یکی از گواهینامه‌های معتبری شناخته می‌شوند که شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با استفاده از اعتبار آن محصولات خود را صادر کنند و به‌عنوان یک مزیت مهم برای شرکت‌ها در بحث صادرات به‌حساب می‌آید. وی بااشاره به شرکت‌های پیشرو در مسیر دریافت گواهینامه گفت: حوزه‌هایی نظیر ماشین‌آلات و تجهیزات و شیمی در پارک علم و فناوری استان کرمانشاه برای اخذ گواهینامه دانش نماد پیشرو بودند و اکنون شرکت‌هایی که در حوزه فناوری اطلاعات و کشاورزی فعال هستند، در حال اخذ این گواهینامه نیز هستند. ضوابط کلی برای همه شرکت‌ها یکی است، اما باتوجه به نوع صنعت ممکن است تبصره‌های متفاوتی داشته باشد که پیچیدگی آن در روند فنی آن است و ممکن است در برخی حوزه‌ها زمان برتر باشد.

سخن پایانی

باتوجه به موارد یادشده، بحث صدور گواهی انطباق و صدور محصول و البته در ادامه نشان دانش نماد، راهکار اساسی برای رفع مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان است. گفتنی است، سازمان ملی استاندارد، برای فراهم‌سازی امکانات، با مصوبه شورای‌عالی استاندارد، این فرصت را به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دهد تا با بهره‌گیری از استانداردهای معتبر بین‌المللی یا استاندارد ملی استاندارد، گواهینامه‌ای معتبر برای تایید محصول خود دریافت کنند. برخی مسئولان امر معتقدند شرایط باید به‌گونه‌ای فراهم شود تا فرآیند اعطای دانش نماد، حداکثر همخوانی را با قوانین جاری و رویه‌های موجود سازمان ملی استاندارد داشته باشد. حال این پرسش هم مطرح می‌شود که باتوجه به اینکه 4 سال از ارائه این گواهینامه‌ها می‌گذرد، شمار چندانی از شرکت‌های دانش‌بنیان موفق به اخذ آن نشده‌اند. در واقع از ۷ هزار شرکت در امسال، تنها ۲۶ شرکت توانستند آن را دریافت کنند، همچنین نوعی موازی‌کاری، در این روند دیده می‌شود، چرا که تضامین معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی خود به‌نوعی بازار داخل را اقناع به خرید محصولات دانش‌بنیان یا همکاری با آنها می‌کند؛ سوال اینجا است که چقدر این نشان‌ها و این نوع از گواهینامه‌ها مسیر را برای صادرات محصولات دانش‌بنیان کشور هموار می‌کنند یا به‌عبارت دیگر چقدر از مقبولیت بین‌المللی برخوردار هستند؟ که باتوجه به پاسخ‌های داده‌شده، گویا نمی‌توان به‌اعتبار آنها در آن سوی آب‌ها تکیه کرد.