آغوش بازار کار برای صاحبان مهارت باز می‌شود؟
براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی‌کار در بهار ١٤٠١ در مرکز آمار، بررسی نرخ بیکاری افراد ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد ۹.۲ درصد از جمعیت فعال (شاغل و بیکار) بیکار بوده‌اند.
بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه سال قبل (بهار ١٤٠٠)، ٠.٤ درصد افزایش یافته است. در بهار ١٤٠١، به میزان ٤٠. ٩ درصد جمعیت ١٥ ساله و بیشتر، از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٤٠٠) ٠.٥ درصد کاهش یافته است. جمعیت شاغلان ١٥ ساله و بیشتر، در این فصل ٢٣ میلیون و ٥٧٨ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل، ٩٨ هزار نفر کاهش داشته است.
نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله، حاکی از آن است که ۲۴ درصد از فعالان این گروه سنی در بهار ١٤٠١ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٤٠٠) ١.٩ درصد افزایش یافته است. بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد در بهار ١٤٠١، ۱۶.۶ درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به بهار ١٤٠٠، به میزان یک درصد افزایش یافته است. بخش عمده‌ای از این جوانان، دانش‌آموختگان آموزش عالی هستند. افشین رحیمی گل‌خندان، مدیر کل آموزش فنیوحرفهای خراسان رضوی در گفت‌وگو با صمت گفت: فردی که در نظام آموزش عالی مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد گرفته، مطالبه‌ای دارد که با این سطح تحصیلی چرا باید بیکار باشد. سازمان آموزش فنیوحرفهای تلاش می‌کند با آموزش مهارت به این افراد، فرصت ورود آنها را به بازار کار تسهیل کند.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
در تقویم ملی، ۳۱ تیر تا ۶ مرداد به‌عنوان هفته ملی مهارت و روز ۶ مرداد به‌عنوان روز ملی کارآفرینی و ترویج آموزش‌های فنیوحرفهای نام‌گذاری شده است. ضرورت نام‌گذاری این هفته و این روز را در چه می‌بینید؟
مهارت‌آموزی و فنیوحرفهای در ایران نسبت به سایر نظام‌های آموزشی غریب بوده و کمتر شناخته شده است در صورتی‌که جایگاه مهمی در بازار کار دارد. همه ما با دو نظام تحصیلی آموزش و پروش و نظام آموزش عالی آشنایی داریم. در نظام آموزش عمومی کشور ۱۲ سال از سن افراد در کسب دانش سپری می‌شود. با وجود اینکه این دانش ضروری و مفید است اما بخش وسیعی از دانش‌آموزان پس از اخذ دیپلم، مهارت‌های لازم برای ورود به بازار کار را ندارند. از سویی می‌دانیم زمانی که فرد وارد دانشگاه می‌شود پس از صرف دست‌کم د۲ سال و حداکثر ۱۰ سال در این مسیر، پس از فارغ‌التحصیلی آمادگی لازم برای ورود به بازار کار را ندارند. براساس آمار وزارت علوم، حدود ۴۷ درصد افرادی که مدارک تحصیلی دانشگاهی دارند، بیکار هستند که ۷۵ درصد از این افراد مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد دارند. اما وقتی آمار بیکاری را در سطح کاردانی جویا می‌شویم این عدد به ۵.۶ درصد می‌رسد. این مسئله نشان‌دهنده بازار کار فراهم‌تر در رشته‌های فنیوحرفهای در کشور است. بنابراین برای ورود به بازار کار مدرک تحصیلی شرط لازم بوده اما کافی نیست و نیاز به یک یا چند مهارت دارد تا فرد شرایط احراز شغل را داشته باشد.
با توجه به اهمیت این موضوع، در سال یک هفته و یک روز به‌عنوان هفته مهارت و روز ملی کارآفرینی و ترویج آموزش‌های فنیوحرفهای نام‌گذاری شده تا زمینه ترویج و توسعه آموزش‌های فنیوحرفهای بیش از پیش فراهم شود.
فنیوحرفهای در نظام آموزشی کشور چه جایگاهی دارد؟
تخصصی‌ترین سازمان آموزشی درحوزه مهارت‌آموزی، سازمان آموزش فنیوحرفهای کشور است.
علاوه بر این، چند زیرنظام در نظام‌های آموزشی دیگر وجود دارد. در وزارت آموزش و پرورش بحث رشته‌های فنیوحرفهای و کاردانش است و در وزارت علوم زیرنظام‌های دانشگاه علمی کاربردی و دانشگاه فنیوحرفهای وجود دارد اما سازمان آموزش فنیوحرفهای تنها سازمانی است که صرفا متولی آموزش این حوزه‌ها در کشور است.
مدارک فنیوحرفهای در بازار کار چه جایگاهی دارد؟
گواهینامه آموزشی سازمان آموزش فنیوحرفهای کشور در بسیاری از کشورهای جهان اعتبار بیشتری از مدارک دانشگاهی دارد و به همین دلیل کسانی که قصد مهاجرت دارند در کنار مدرک کارشناسی و حتی دکترای خود یک گواهینامه فنیوحرفهای هم می‌گیرند. اعتبار مدرک آموزش فنیوحرفهای به اعتبار آن هنر و مهارتی است که افراد به آن دست پیدا می‌کنند. کشورهای پیشرفته و صنعتی جهان در مسیر توسعه خود به انسان‌های توانمند و دانش‌آموخته مهارت‌های فنی نیاز دارند. در دو نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی افراد دانش بالایی دارند اما کمتر از مهارت بالایی برخوردار هستند. حدود ۵ درصد از خروجی این دو نظام افرادی هستند که به‌عنوان نخبه در مراکز تحقیقاتی مشغول می‌شوند. اما ۹۰ تا ۹۵ درصد دیگر، نیروی کاری هستند که چرخ جامعه و توسعه را به حرکت در می‌آورند. حتی ایده یک فرد نخبه و نوآور هم باید توسط نیروی کار پیاده‌سازی و اجرا شود. اگر برای فناوری‌هایی که به کشور وارد می‌شود مثلا تعمیرکار و نصاب نداشته باشیم، در عمل آن فناوری مختل می‌شود. همه این مسائل نشان می‌دهد که باید بیش از پیش به اهمیت و جایگاه مهارت‌آموزی در کشور توجه کنیم.
نظام فنیوحرفهای چه نقشی در توسعه دانش‌بنیان‌ها دارد؟
سازمان آموزش فنیوحرفهای وارد موضوع دانش‌بنیان‌ها شده و اقداماتی را در این مسیر برنامه‌ریزی و اجرایی کرده است. به‌طور مشخص در استان خراسان رضوی ۳ مرکز مشترک با معاونت علمی ریاست جمهوری وجود دارد و تلاش بر این است که افرادی که دارای پنجه‌های قوی هستند، آموزش فنیوحرفهای ببینند و با افرادی که دارای ایده و نوآوری هستند، همراه شوند. این همکاری مشترک باعث نوآوری در حوزه‌های آموزش فنیوحرفهای و توسعه بیش از پیش شرکت‌ها و مراکز دانش‌بنیان می‌شود و شاهد توسعه و پیشرفت کشور در فناوری‌های نوین باشیم.
برای دانش‌آموختگان آموزش عالی چه برنامه‌های آموزشی برای کسب مهارت می‌توان تدارک دید؟
بیکاری پیامدهای بسیار سنگینی برای جامعه دارد و منجر به آسیب‌های اجتماعی می‌شود. فردی که در نظام آموزش عالی مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد گرفته مطالبه‌ای دارد که با این سطح تحصیلی چرا باید بیکار باشد. سازمان آموزش فنیوحرفهای تلاش می‌کند با ارائه آموزش‌های مهارتی به این افراد، فرصت ورود آنها را به بازار کار تسهیل کند. این اداره کل به‌دنبال مهارت آموزی دانشجویان در قالب طرح‌های نوین سازمان آموزش فنیوحرفهای از جمله طرح کهاد، نخلستان و هیبریدی بوده که در این راستا، تفاهمنامه همکاری با وزارت علوم و تحقیقات و فناوری منعقد شده است. این طرح‌ها ویژه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است که با ارائه مهارت‌های نوین و نرم افزارهای تخصصی و مهارت‌های فنی مرتبط با رشته دانشگاهی به آنها، شرایط لازم برای ورود به بازار کار را پیدا می‌کنند.
برای آموزش مهارت‌ها در دوران دانش‌آموزی افراد چه برنامه‌ریزی شده است؟
ضمن اینکه رشته‌های کاردانش و فنیوحرفهای، از رشته‌های مهارتی هستند، طرحی به‌نام «ایران مهارت» تصویب شده است. این طرح ملی به تصویب و تفاهم مشترک بین سازمان آموزش فنیوحرفهای و وزارت آموزش و پرورش رسیده است. هدف اولیه از اجرای این طرح، برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت مهارت‌آموزی برای دانش‌آموزان متوسطه اول در دبیرستان‌ها با همکاری آموزشگاه‌های آزاد فنیوحرفهای است. شرکت دانش آموز متوسطه اول در این آموزش‌ها ضمن کشف استعداد آنها، زمینه هدایت تحصیلی آنها را در رشته‌های فنی یا هنرستانی فراهم می‌کند. علاوه بر این، سازمان آموزش فنیوحرفهای تفاهمنامه‌ای را با ستاد کل نیروهای مسلح (قرارگاه مهارت‌آموزی) منعقد کرده تا برای کسانی که در دوران دانش‌آموزی مهارتی کسب نکرده‌اند، شرایطی فراهم شود که در زمان سربازی حداقل یک مهارت را فرابگیرند. ضمن اینکه طی تفاهمنامه با آموزش و پرورش، بخشی از مهارت‌های موردنیاز دانش‌آموزان کاردانش در مراکز فنیوحرفهای دولتی و آموزشگاه‌های آزاد فنیوحرفهای انجام می‌شود.
آموزش مهارت‌ها به‌طور مشخص در استان خراسان رضوی به‌ویژه برای روستاییان، چقدر قابل دسترسی است؟
در حال‌حاضر ۱۳۷۸ واحد صنفی در قالب طرح مهارت‌آموزی در محیط کار و اقعی در استان خراسان رضوی با اداره کل فنیوحرفهای استان همکاری می‌کنند و بین یک تا ۱۰ شاگرد را آموزش می‌دهند. آموزش‌های این اداره کل، فقط به ۴۷ مرکز دولتی و ۱۱۰۰ آموزشگاه محدود نمی‌شود، بلکه ۱۳۷۸ واحد صنفی نیز در این امر مشارکت دارند. اداره کل آموزش فنیوحرفهای خراسان رضوی در ۲۷۹ روستا برای روستاییان، ۵۰ واحد دانشگاهی برای دانشجویان، ۱۳ ندامتگاه برای زندانیان و تمامی پادگان‌های استان به منظور آموزش پرسنل وظیفه نیروهای مسلح آموزش‌های مهارتی ارائه می‌کند.
آسیب‌شناسی شما از شرایط آموزشی فنیوحرفهای در کشور چیست؟
در گام نخست باید فعالیت‌های خود در واحدهای مشاوره و هدایت شغلی را به‌درستی انجام دهیم و به این صورت نباشد که فرد ابتدا مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد بگیرد و پس از آن، مهارت را آموزش ببیند. همان‌طور که در بیشتر کشورهای جهان رایج است، افراد باید براساس ظرفیت و نیاز بازارکار وارد رشته‌های تحصیلی شوند. به‌عنوان مثال، ورود به رشته‌های نظری حداکثر باید ۱.۵ تا ۲ برابر ظرفیت آن رشته باشد. نباید وضعیت به گونه‌ای باشد که فرد چند سال از زندگی خود را در نظام آموزش عالی تحصیل کند و پس از فارغ‌التحصیلی مشغول به کاری شود که فردی هم که دیپلم دارد، انجام می‌دهد. در چنین شرایطی، فرد رضایت شغلی کمتری دارد. ممکن است فردی از اینکه در شرایط کنونی توانسته جذب یک شغلی شود، خوشحال باشد اما متوجه این هست که داده‌های دانشگاهی که چند سال مشغول فراگیری آن بوده به کارش نمی‌آید. این مسئله ناخودآگاه یک نارضایتی ایجاد می‌کند؛ بنابراین نیاز به یک فرهنگ‌سازی است تا مشاوره درست از همان مقطع متوسطه اول به منظور انتخاب رشته به افراد ارائه شود. ضرورتی هم ندارد افراد حتما مدرک دانشگاهی بگیرند با این وجود، در کشور ما داشتن مدرک تبدیل به یک پرستیژ اجتماعی شده است. اما اگر بحث بر سر ارتقای دانش است فرد حتی می‌تواند پس از اخذ دیپلم با اخذ گواهینامه‌های سازمان آموزش فنیوحرفهای جایگاه علمی و مهارتی خود را ارتقا دهد و مدرک کاردانی و کارشناسی را به‌گونه‌ای بگیرد که مفیدتر باشد. این مسئله در نظام صلاحیت حرفه‌ای دیده شده است.
نظام صلاحیت حرفه‌ای دقیقا چیست؟
در نظام صلاحیت حرفه‌ای فرد می‌تواند با مدرک دیپلم اشتغال پیدا کند و ادامه گواهینامه‌های مهارتی را از سازمان آموزش فنیوحرفهای برای ارتقای شغلی بگیرد.
پس از اخذ این گواهینامه‌ها، می‌تواند با ارائه آنها به وزارت علوم، تخقیقات و فناوری، معادل‌سازی شده و مدرک دانشگاهی بگیرد. حتی افراد بازمانده از تحصیل که دوره متوسطه را به پایان نرسانده‌اند، پس از طی دوره‌های مهارتی و فنیوحرفهای، می‌توانند با ارائه گواهینامه به آموزش و پروش دیپلم مهارتی بگیرند.
سخن پایانی
بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ١٨ تا ٣٥ ساله نشان می‌دهد در بهار ١٤٠١، ۱۶.۶درصد جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. با وجود اینکه برخی کارشناسان آموزش مهارت را راهی برای ورود افراد به بازار کار می‌بینند اما وضعیت حاد نرخ بیکاری در کشور تنگنایی برای این افراد به بازار کار ایجاد کرده است. آموزش مهارت‌های فنیوحرفهای می‌تواند منجر به تنوع شغلی و رشد این حوزه شود اما باید در نظر داشت که این افراد در بیشتر موارد به‌عنوان کارگر مشغول به‌کار می‌شوند در صورتی‌که معیشت و درآمد طبقه کارگر در ایران زیرخط فقر مطلق است. به همین دلیل، همواره افق مهارت‌آموزی در حوزه‌های فنیوحرفهای برای دانش‌آموزان روشن نبوده و رشته‌های ریاضی و تجربی در دوران تحصیل ورودی بسیار بالاتر از ظرفیت خود داشته است.
