خروج بی‌سروصدای منابع از بانک‌ها
در گذشته کاهش نرخ سود گرچه مورد توافق و پیش‌دستی خود بانک‌ها بود، اما اکنون کوچ سپرده‌ها به معضلی برای شبکه بانکی تبدیل شده، زیرا خروج سرمایه از بانک‌ها باعث شده دست شبکه بانکی برای پرداخت تسهیلات، به‌ویژه تسهیلات تکلیفی بسته باشد.
در گذشته کاهش نرخ سود گرچه مورد توافق و پیش دستی خود بانک ها بود، اما اکنون کوچ سپرده ها به معضلی برای شبکه بانکی تبدیل شده، زیرا خروج سرمایه از بانک ها باعث شده دست شبکه بانکی برای پرداخت تسهیلات، به ویژه تسهیلات تکلیفی بسته باشد. به اعتقاد کارشناسان خروج نقدینگی از شبکه بانکی به بازارهای پرسود و واسطه گری رونق می دهد و در کل بر اقتصاد هیچ تاثیر مثبتی ندارد. شاید اعضای شورای پول و اعتبار فکر نمی کردند که افزایش نیافتن نرخ سود بانکی بتواند آنها را با مشکل خروج چشمگیر سپرده ها و سرازیر شدن این منابع به سمت رقبایی که اصول و قواعد بانک مرکزی را رعایت نمی کنند، مواجه کند. در اقدامی عجیب شورای پول و اعتبار در مقابل هر گونه افزایش نرخ سود مقاومت می کند، اما در سال های اخیر بعضی از بانک ها با دور زدن دستورات بانک مرکزی با بالا بردن نرخ سود سعی در جذب سپرده کردند و در مقابل بانک مرکزی در آخرین خط ونشان خود برای بانک ها آنها را از افزایش نرخ سود منع کرد. افزایش نیافتن نرخ سود موضوعی است که بسیاری از اقتصاددانان و کارشناسان اقتصادی، نسبت به آن هشدار می دادند. صمت در گفت وگو با کارشناسان آثار این رویه بر اقتصاد را بررسی کرده است.
سپرده ها در حال کوچ هستند
علی صادقی، کارشناس مسائل بانکی در زمینه خروج سپرده ها از سیستم بانکی به دلیل کاهش نرخ سود به صمت گفت: اکنون سپرده ها از یک بانک به بانک دیگر و از بانکی به موسسات مالی و اعتباری مجاز و غیرمجاز در حال کوچ کردن است و برخی بانک ها را با خطر کمبود منابع اعتباری و چالش در سرمایه گذاری های بلندمدت مواجه کرده است.
وی افزود: خروج سپرده از بانک ها، گرچه در عالم واقع، معنایی ندارد، اما می تواند منجر به بروز مشکلاتی برای بانک ها به لحاظ برنامه ریزی در سرمایه گذاری های بلندمدت شان شود، زیرا سپرده ها از حساب شخص جابه جا می شود و ممکن است از سپرده مدت دار، به سپرده های دیداری و جاری برود تا در معاملات روزمره و سریع به کار گرفته شود که از نظر اصول بانکداری، این کوچ منابع نشانه های خوبی ندارد.
عدم پایداری سپرده ها
وی تاکید کرد: سپرده ها باید در حساب های پس انداز باقی بمانند. در این صورت بانک ها می توانند برای مصارف میان مدت و بلندمدت خود برنامه ریزی کنند، زیرا این امر نشانگر پایداری سپرده ها است. صادقی با بیان اینکه پول جای دیگری جز بانک برای ماندگاری ندارد، اظهار کرد: در حال حاضر حدود ۹۰ درصد نقدینگی کل کشور را سپرده های دیداری مثل چک و غیردیداری تشکیل می دهد؛ پس همه منابع در بانک است و جای دیگری نمی تواند باشد؛ اما همین جابه جایی سپرده ها برای بانک ها مشکل آفرین می شود و ثبات مالی بانک ها را به مخاطره می اندازد.
سپرده ها سیال می شوند
به گفته این کارشناس اقتصاد، کاهش نرخ سود بانکی ممکن است باعث سیال شدن سپرده ها شود و آنها را از حساب های مدت دار به کوتاه مدت و جاری ببرد یا حتی به بازارهای مختلف بکشاند که این امر باعث تحرکاتی در بازار می شود و شکل گیری برخی سوداگری ها را به دنبال دارد.
صادقی افزود: خروج سپرده از یک بانک، برنامه ریزی برای سرمایه گذاری را دچار مشکل می کند و از آنجا که بانک ها مصارفی بلندمدت و میان مدت دارند، ممکن است بر وصول مطالبات آنها تاثیر منفی بگذارد و در برخی بازارها نیز باعث تغییر قیمت ها شود.
آفت غیرمجازها
وی دیگر آفت خروج سپرده از بانک ها را کوچ آنها به سمت موسسات مالی و اعتباری غیرمجازی دانست که منابع را با ارائه سود بیشتر می بلعند و بازار رسمی پولی و بانکی کشور را دچار مشکل می کنند. این کارشناس مسائل بانکی در ادامه افزود: وقتی سودی که به سپرده ها داده می شود، از انتظار سپرده گذاران کمتر باشد، منجر به فرار سرمایه از بانک ها و حرکت آنها به سمت برخی موسسات غیرمجاز که سود بالا و جذابی را به مشتریان می دهند، می شود. همچنین این پول ها به بازارهای موازی هدایت می شوند و در نظم این بازارها اختلال ایجاد می کنند.
رفتار متفاوت بانک ها
وی ادامه داد: اکنون دو دسته بانک و موسسات پولی و اعتباری در کشور وجود دارند؛ دسته اول آنهایی هستند که خود را مقید می دانند که ضوابط بانک مرکزی را رعایت کنند یا نظام های کنترلی داخلی داشته باشند؛ بنابراین مقررات بانک مرکزی را عینا اجرا می کنند و در فرآیند کاهش نرخ سود که بازار در مقابل آن مقاومت می کند، متضرر می شوند، زیرا ممکن است سپرده از بانک شان خارج شود. این کارشناس مسائل بانکی در تشریح ویژگی گروه دوم موسسات مالی خاطرنشان کرد: گروه دیگر را موسسات مالی و اعتباری با مجوز، بدون مجوز یا بانک های خصوصی تشکیل می دهند. آنها انگیزه رعایت ضوابط بانک مرکزی در نرخ سود را ندارند و سودآوری برای شان بسیار مهم است؛ بنابراین ممکن است وارد فرآیند سوداگری شده و جاذبه هایی را در زمینه سود بانکی برای مشتریان ایجاد کنند.
وی تصریح کرد: وقتی در عرصه بانکداری، عرضه و تقاضا در حالت تعادل نباشد، متاسفانه چنین مسائلی رخ می دهد و آنهایی که از فرصت ها استفاده و با ارائه سود بیشتر، منابع سپرده ای مردم را جذب می کنند، کار بانک هایی را که در چارچوب قانون فعالیت دارند به مخاطره می اندازند.
صادقی درباره علل فرار سپرده از بانک ها گفت: مسائل زیادی وجود دارد که دست به دست هم می دهد و خروج یا به عبارتی فرار سرمایه ها از بانک را رقم می زند. به دلیل تورم و حاکمیت نرخ بهره منفی، سرمایه گذاری در بانک سودآور نیست که این مسئله از دلایل مهم خروج سپرده ها از این مراکز مالی است. در مجموع باید گفت زمانی که نرخ تورم نسبت به سود بالاتر باشد، دلیلی برای ماندگاری سپرده در بانک وجود نخواهد داشت.
منابع پولی بانک ها تخلیه می شود
حسن ثانی، کارشناس مسائل بانکی درباره خروج سپرده ها از سیستم بانکی به دلیل افزایش نیافتن نرخ سود بانکی به صمت گفت: در حال حاضر ایران به لحاظ سود واقعی سپرده ها یکی از پایین ترین نرخ ها را دارد، به همین دلیل سپرده گذاری در بانک ها در عمل تشویق نمی شود.
وی افزایش نداشتن نرخ سود سپرده بانکی را به زیان بانک ها دانست و گفت: افزایش نیافتن سود سپرده ها به تدریج منجر به تخلیه منابع پولی از بانک ها می شود.
ثانی در پاسخ به این پرسش که چرا دولت با افزایش نرخ سود بانکی مخالف است، گفت: افزایش یکباره نرخ سود بانکی مشکلاتی را در ساختار بانک ها به وجود می آورد؛ یکی آنکه مشکل ناترازی بانک ها را به شدت افزایش می دهد، چون بانک ها در کوتاه مدت نمی توانند نسبت به تامین درآمدهای کافی برای پوشش هزینه های سپرده گیری اقدام کنند و دوم اینکه هزینه تامین مالی پرداخت سود افزایش پیدا می کند. این کارشناس مسائل بانکی توضیح داد: روزهای فعلی به دلیل ناپایداری و فقدان قطعیت گسترده در بازارهای مالی مختلف از جمله ارز و سکه، زمان مناسبی برای افزایش نرخ سود سپرده ها نیست؛ بنابراین انجام این کار تاثیر معناداری بر رفتار فعالان اقتصادی و بیشتر مردم نخواهد گذاشت.
یک شبه شدنی نیست
وی با تاکید بر اینکه افزایش نرخ سود یک شبه منابع را به سمت بانک ها سرازیر نمی کند، اظهار کرد: ابتدا باید فضای اقتصادی پایدار شود و نااطمینانی ها کاهش یابد، زیرا فقط در چنین شرایطی حتی تغییر یک درصدی نرخ سود سپرده نیز برای سپرده گذاران و افکار عمومی معنادار خواهد بود و می تواند نتایجی را به دنبال داشته باشد که قانون گذار و بانک مرکزی و سایر اعضای حکمرانی کشور دنبال آن هستند.
این کارشناس مسائل بانکی با تاکید بر اینکه تورم بالا و حاکمیت نرخ بهره منفی، کاملا به زیان شبکه بانکی کشور است، تصریح کرد: در شرایط کنونی که نرخ تورم از سود بالاتر است، سپرده گذاران دلیلی برای نگهداری سرمایه های خود در بانک آن هم برای طولانی مدت ندارند.
ثانی خاطرنشان کرد: دلیل از دست رفتن ارزش دارایی ها تورم بالا است؛ به طوری که قابلیت تبدیل دارایی ها به کالا در کوتاه مدت از بین می رود و منجر به ناامنی اقتصادی می شود.
وی در ادامه بیان کرد: ارتباط نداشتن بازار مالی کشور با بازارهای مالی دنیا که به دنبال تحریم ها ایجاد شده نیز عاملی برای خروج سپرده ها یا به عبارتی فرار سرمایه از بانک محسوب می شود؛ به بیان دیگر، انتظارات نامطلوب نسبت به اقتصاد ایران باعث می شود سپرده از بانک ها خارج شود. مثلا این تفکر که هرچه می گذرد شرایط بدتر و دشوارتر می شود؛ در نتیجه نگهداشت سپرده در بانک به ضرر است، چون بانک ها ورشکسته هستند؛ پس باید سرمایه را خارج کرد.
بی رغبتی به سپرده گذاری
این کارشناس مسائل بانکی در پاسخ به این پرسش که آیا راهکارهایی برای ممانعت یا محدودیت خروج سپرده ها وجود دارد، گفت: خروج سپرده برای بانک ها یک موضوع کلان محسوب می شود، زیرا در میزان و سطح بسیار بزرگی در حال اتفاق افتادن است؛ از این رو به راهکارهای کلان برای ممانعت نیاز دارد؛ مانند کنترل تورم و خروج از رکود اقتصادی و ایجاد انتظارات مثبت در اقتصاد که هر کدام اهمیت فراوانی در ممانعت از خروج سپرده ها از بانک ها دارد. وی در ادامه پیشنهاد کرد دولت برای کنترل نقدینگی نرخ سود بانکی را افزایش دهد تا سرمایه های سرگردان دوباره به شبکه بانکی بازگردد. همچنین می تواند با انتشار اوراق مشارکت جلوی رشد نقدینگی را بگیرد تا تورم کاهش یابد و انگیزه مردم برای نگهداری پول در شبکه بانکی افزایش یابد.
سخن پایانی
چند روزی است که بازار ارز متلاطم شده و هر روز نرخ ارز نسبت به روز قبل افزایش می یابد. در این زمینه برخی کارشناسان اقتصاد پیشنهاد می کنند در شرایط فعلی برای جلوگیری از هجوم یکباره نقدینگی به بازارهای مختلف، نرخ سود بانکی افزایش یابد تا نقدینگی خارج شده از بازار ارز به سمت وسوی تسهیلات بانکی برای تولید و سرمایه گذاری های ایمن حرکت کند اما برخی دیگر در شرایط فعلی فروش اوراق ازسوی دولت را برگ برنده می دانند که علاوه بر جلوگیری از رشد نقدینگی، به افزایش میل مردم برای نگهداری ریال و بهبود شرایط دولت برای تامین مالی و جبران کسری بودجه از راه درست نیز کمک می کند.
