انحلال، درمان درد ناترازی بانکی
ناترازی نظام بانکی موردی است که رئیس‌کل بانک مرکزی به‌تازگی به آن اشاره کرده و این معضل را برهم زننده روابط مهمی در اقتصاد دانسته و اعلام کرده قصد دارد هر چه زودتر ریشه این آفت در اقتصاد کلان کشور را بخشکاند.
ناترازی نظام بانکی موردی است که رئیس کل بانک مرکزی به تازگی به آن اشاره کرده و این معضل را برهم زننده روابط مهمی در اقتصاد دانسته و اعلام کرده قصد دارد هر چه زودتر ریشه این آفت در اقتصاد کلان کشور را بخشکاند. یکی از چالش های بزرگ اقتصاد کشور، وجود ناترازی در نظام بانکی و به تبع آن ناچاری بانک ها به اضافه برداشت از بانک مرکزی است، در حالی که این اتفاق منجر به افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی و متعاقب آن افزایش پایه پولی و نرخ تورم می شود.خلق پول در شبکه بانکی مقوله ای تورم زاست که در سال های اخیر، توجه به آن در اقتصاد ایران افزایش یافته است. علت این توجه این است که بانک هایی که به اصطلاح دخل وخرج شان متناسب نبوده، با اضافه برداشت از بانک مرکزی، ضمن پوشش موقت این ناترازی، عملا حجم نقدینگی و تورم را در جامعه افزایش داده اند.در سال های گذشته، رویکرد کلی بانک مرکزی عمدتا مدیریت و کنترل شبکه بانک ها به انحای مختلف ازجمله تعیین سقف رشد ترازنامه و درعین حال پرهیز از رفتن به سوی انحلال این بانک ها بوده است؛ اقداماتی که اتفاقا در کشورهای سرمایه داری، در قبال بانک های ناتراز مرسوم است. با این حال، به نظر می رسد در سال مهار تورم و رشد تولید، بانک مرکزی قصد دارد به سراغ گزینه نهایی یعنی انحلال بانک های ناتراز برود. صمت در این گزارش نظر کارشناسان بانکی را درباره انحلال بانک های ناتراز جویا شده است.
اولتیماتوم برای انحلال بانک های ناتراز
رئیس کل بانک مرکزی از رویه جدید این بانک مبنی بر تصمیم قاطع برای انحلال بانک های ناتراز خبر داد.در شرایطی که در سال های اخیر، رویکرد بانک مرکزی در قبال بانک های ناتراز، مدیریت و کنترل آنها بوده و در عین حال این معضل تورم زا برطرف نشده، رئیس کل بانک مرکزی از رویه جدید این نهاد مبنی بر تصمیم قاطع برای انحلال بانک های ناتراز خبر داد.
وی تاکید کرد: براساس قاعده ای در نظام بانکی به عنوان فیصله یا گزیر، هر بانکی که منحل شود بانک مرکزی ضامن این است که پول سپرده گذاران را تامین کند و جای نگرانی وجود ندارد.
خبرگزاری صدا وسیما به نقل از عالی ترین مقام بانک مرکزی با اشاره به ملزومات تامین مالی غیرتورمی در اقتصاد گفت: تامین مالی غیرتورمی زمانی اتفاق می افتد که متناسب با منابع بانک ها از آنها تسهیلات بگیریم و هیچ بانکی نتواند بیش از آن مقرراتی که وضع شده خلق پول کند. برای تحقق این امر باید سرمایه بانک ها افزایش پیدا کند و بانک هایی که کفایت سرمایه لازم را ندارند منحل شوند.
محمدرضا فرزین با اشاره به ناترازی برخی بانک ها اظهار کرد: به دنبال این هستیم که با بانک های ناتراز خصوصی و دولتی برخورد کنیم؛ حتی مجوز های لازم را دریافت کرده ایم و تا چند ماه آینده خبر هایی در این باره اطلاع رسانی خواهد شد، به نحوی که در نیمه اول امسال چند بانک تعیین تکلیف می شوند.
رئیس کل بانک مرکزی ادامه داد: اجازه نخواهیم داد که بانک های ناتراز در کشور ما ادامه فعالیت بدهند و خلق پول بیش ازحد داشته باشند که البته این اقدام با هدف مدیریت نقدینگی و مهار تورم صورت می گیرد.
بانک باید بتواند دارایی خود را نقد کند
حسن گلمرادی، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره تاثیر ناترازی بانک ها بر اقتصاد و تصمیم اخیر بانک مرکزی به صمت گفت: برای توضیح مسئله بحران ساز ناترازی بانک ها ابتدا باید مفهوم ناترازی توضیح داده و به این نکته توجه شود که ناترازی ترازنامه بانک ها به مفهوم حسابداری در بانک نیست، زیرا مفهوم تراز بانکی با آنچه در حسابداری به نام ترازنامه می شناسیم کاملا متفاوت است. به عنوان مثال چنانچه کیفیت دارایی های بانک ها مطلوب نباشد، یعنی بانک عامل سرعت نقدشوندگی پایینی داشته باشد، به گونه ای که در شرایط نیاز نتواند از دارایی خود برای تامین نیازهای نقدی استفاده کند، با مشکل ناترازی مواجه است؛ بنابراین یک بانک یا موسسه مالی چنانچه وجوه کافی و آسان و با هزینه منطقی برای تامین نقدینگی آنی، کوتاه مدت و بلندمدت نداشته باشد، یعنی با نخستین نشانه از وضعیت بحرانی ناترازی مواجه شده است.
ناترازی بانکی، عامل تورم
وی افزود: ناترازی در حوزه بانکی عامل اصلی کاهش ارزش پول ملی است؛ بنابراین اگر دولت می خواهد از افت بیشتر ارزش پول ملی جلوگیری کند، باید اقداماتی ساختاری در این زمینه انجام دهد. یکی از اقدامات پیشگیرانه در افت ارزش ریال جلوگیری از پیدایش بانک های ناتراز است. علاوه براین ناترازی بانکی عامل اصلی تولید تورم در اقتصاد کشور است؛ به این معنا که به واسطه تولید تورم توسط بانک های ناتراز، شاهد کاهش قدرت خرید اقشار مختلف جامعه در اثر تورم هستیم.
راهکار فقط انحلال است؟
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که راهکار کنترل ناترازی شبکه بانکی چیست، اظهار کرد: به باور بسیاری از کارشناسان بانک ها برای کاهش ناترازی باید به مولدسازی دارایی ها، ذخیره سازی مطالبات و حذف سودهای غیرواقعی از ترازنامه خود روی آورند. توجه به توجیه اقتصادی، اعتبارسنجی، وثایق و نظارت بر اعطای درست و اقتصادی تسهیلات به عنوان مهم ترین دارایی بانک و فروش دارایی های غیرمولد و مولدسازی دارایی های بانک ها از دیگر راهکارهای کاهش ناترازی بانک ها است.
این اقتصاددان در ادامه خاطرنشان کرد: تصمیم اخیر بانک مرکزی مبنی بر انحلال بانک هایی که ناترازی بالا دارند، نخستین گام برای اصلاح ساختار شبکه بانکی و همچنین مهار تورم در راستای تحقق شعار سال است.
نقدینگی و ناترازی
گلمرادی با تاکید بر اینکه برای جلوگیری از افزایش ناترازی در حوزه بانکی باید خلق نقدینگی کنترل شود، گفت: از زاویه عرضه نقدینگی برای جبران ناترازی بانک ها نیز باید استقراض سیستم بانکی از بانک مرکزی که گاهی ممکن است از اعطای نقدینگی به دولت ناشی شده باشد، کاهش یابد. همچنین ترکیب بدهی های نظام بانکی باید تغییر کند؛ مثلا تغییر سپرده گذاری مردم از کوتاه مدت به گواهی سپرده بلندمدت که در آن ماندگاری سپرده در سیستم بانکی بیشتر است. در نظر گرفتن ضوابط مربوط به کمیت و کیفیت کفایت سرمایه از دیگر راهکارهای بهبود تراز مالی و اقتصادی بانک هاست.
ازکار افتادن ماشین خلق پول
وی افزود: در صورت انحلال بانک های ناتراز و قبول دیون این بانک ها نسبت به مردم توسط بانک مرکزی ماشین خلق نقدینگی در این بخش از اقتصاد از کار خواهد افتاد، اما اگر این حرف رئیس کل بانک مرکزی در حد وعده باقی بماند، همین ناترازی فاجعه بار موجود موجب افزایش تورم خواهد شد.
ناترازی آرام آرام اقتصاد را می کشد
کمیل طیبی، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره تاثیر ناترازی بانک ها بر اقتصاد و تصمیم اخیر بانک مرکزی به صمت گفت: در هر اقتصادی اعم از پیشرفته و درحال توسعه ناترازی حوزه بانکی مانند آفتی است که آرام آرام بر جان اقتصاد می افتد و در اشکال مختلف می تواند آسیب رسانی کند.
وی افزود: ناترازی حوزه بانکی بیشترین آسیب رسانی را در بخش خلق پول و افزایش تورم دارد. به نظر می رسد تاکنون اراده محکمی برای کنترل ناترازی شبکه بانکی وجود نداشته، اما اکنون قرار است بانک مرکزی با بانک های ناتراز در صورت عدم رفع ناترازی برخورد قهری انجام دهد و این بانک ها و موسسات را منحل کند. با این اقدام بانک مرکزی تا حدی تورم کنترل خواهد شد.
عوامل موثر بر ناترازی
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که چه عاملی باعث ناترازی گسترده در شبکه بانکی شده، توضیح داد: تسهیلات تکلیفی در عمل منجر به قفل شدن بیشتر منابع بانک ها شده و در نهایت ناترازی بانک ها را افزایش داده است. به عنوان نمونه اگر دولت بخواهد وام اشتغالزایی اعطا کند، به بانک ها تکلیف می کند که تسهیلات خرد یا کلان بدهند یا زمانی که می خواهد در حوزه ساخت مسکن تسهیلات اعطا کند به بانک ها تکلیف می کند که به ساخت مسکن تسهیلات ارزانقیمت اعطا شود که بانک ها برای پرداخت این تسهیلات تکلیفی از بانک مرکزی استقراض می کنند یا اینکه با ایجاد شبه پول درصدد انجام تکلیف دولت برمی آیند.
این اقتصاددان علت بحرانی شدن تراز مالی بانک ها را رشد نقدینگی دانست و گفت: رشد نقدینگی نخستین عامل رشد ناترازی بانک ها است. رشد نقدینگی یعنی دولت و بانک ها از بانک مرکزی پول دریافت کرده اند و بانک مرکزی نیز برای پاسخ به نیاز یادشده پول چاپ کرده است. اگر وزارت اقتصاد اقتدار لازم را داشت، باید مانع از این میزان رشد می شد، اما گویا این اقتدار تاکنون وجود نداشته که اگر وجود داشت امروز برخی از مسائل اقتصادی حل شده بود.
ارزان بودن نرخ بهره
به گفته طیبی، در حال حاضر علت بروز ناترازی در صورت های مالی بانک ها، رشد بیشتر بدهی بانک ها نسبت به دارایی است. همچنین عامل نرخ بهره نیز نقش اساسی در ناترازی ایفا کرده است؛ به طوری که از یک سو پرداخت سود به سپرده های بانکی موجب شده سهم پرداخت بهره به سپرده های قبلی از کل خلق پول جدید، بیشتر شود و از سوی دیگر قدرت بازپرداخت تسهیلات بانکی به سبب بهره های بالا تنزل یابد.
مطالبات معوق و ناترازی
این اقتصاددان عامل دست چندم ناترازی بانک ها را انباشت مطالبات معوق دانست و اظهار کرد: انباشت مطالبات معوق در نهایت به انجماد دارایی های بانکی منجر می شود و به نوعی عامل پنهان ناترازی بانک ها همین مطالبات هستند.
وی در ادامه تصریح کرد: جراحی ساختار بانکی باید از پایه یعنی از بانک های ناتراز آغاز شود، اما انحلال بانک های ناتراز صرفا چاره حل مشکل ناترازی در اقتصاد نیست، زیرا اگر رویه وزارت اقتصاد و بانک مرکزی مبنی بر پرداخت وام به بانک های مقروض تغییر نکند، بانک های ناتراز دوباره به شبکه بانکی بازخواهند گشت؛ بنابراین بانک مرکزی باید سختگیری بیشتری نسبت به سرمایه و سپرده قانونی بانک ها داشته باشد تا احتمال به وجود آمدن ناترازی در شبکه بانکی از بین برود.
سخن پایانی
به نظر می رسد بانک مرکزی برای کاهش تورم بالاخره دست به کار شده و در نخستین گام تصمیم به انحلال بانک های ناتراز گرفته است. ناترازی در حوزه بانکی آسیب های بسیاری به اقتصاد می زند، زیرا بانک های ناتراز همیشه بدهکار و برای جبران بدهکاری ناچار به خلق پول هستند. همین پول خلق شده از بانک ها خارج و روانه بازارهای سوداگری می شود. از سوی دیگر همین پول های بی پشتوانه نقدینگی را در اقتصاد کل بالا برده و موجب افزایش تورم می شوند. در اقتصاد بانک محور ایران، ناترازی از شبکه بانکی به سایر بخش های اقتصاد سرایت کرده است. این پدیده شوم مانند غده سرطانی به ساختار اقتصاد کشور نفوذ کرده و باعث ایجاد ناترازی در این بخش ها شده است؛ بنابراین تصمیم اخیر رئیس کل بانک مرکزی مبنی بر انحلال بانک های ناتراز از دیدگاه کارشناسان اقتصادی اقدامی صحیح است که اگر از مرحله وعده عبور کند و محقق شود، درمانی بر درد ناترازی نظام بانکی خواهد شد.در نهایت اینکه تاخیر در علاج درد ناترازی پنهان، منجر به ایجاد هزینه های قابل توجهی برای کشور خواهد شد؛ از یک سو به واسطه نرخ بهره حقیقی بالا و افزایش آن، خروج از رکود به تعویق می افتد و بیکاری بیشتر می شود و ازسوی دیگر به واسطه افزایش شکاف بین دارایی ها و بدهی های شبکه بانکی، هزینه های اصلاح ترازنامه بانک ها افزایش خواهد یافت.
