آمایش صنعتی یا به عبارت دیگر، صنعتی‌سازی، فرایند تحول اقتصاد از بخش کشاورزی به بخش صنعتی و تولید محصولات صنعتی است. این فرایند در قرن هجدهم و نوزدهم آغاز شد و تغییراتی در اقتصاد جهان به وجود آورد.

در این طرح مهم، تولید کالاها به‌صورت صنعتی و با استفاده از ماشین‌آلات و فناوری‌های پیشرفته انجام می‌شود. این روند باعث افزایش بهره‌وری ، کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت تولید شده است. با توجه به اینکه تولیدات به‌صورت انبوه صورت می‌گیرد، می‌توان قیمت کالاها را پایین‌تر نگه داشت و باعث رشد اقتصادی و ایجاد شغل در بخش صنعتی شد.

آمایش صنعتی همچنین باعث تغییراتی در ساختار اجتماعی و اقتصادی جوامع پیشرفته شده است. با افزایش تولید صنعتی، به‌طور طبیعی نیاز به نیروی کار کمتر شده است. کاهش تعداد کشاورزان و افزایش تعداد کارگران صنعتی از مزایای این طرح است. همچنین با ایجاد کارخانه‌ها و شهرهای صنعتی، افراد به شهرها جذب شده و ساختار شهری تغییر کرده است.

در مجموع آمایش صنعتی باعث رشد اقتصادی و افزایش تولیدات شده اما از سوی دیگر تغییراتی در ساختار اجتماعی و اقتصادی جامعه ایجاد کرده که نیاز به بررسی های بیشتر دارد.

با توجه به اینکه در آمایش صنعتی تولید کالاها به‌صورت صنعتی و با استفاده از ماشین‌آلات و فناوری‌های پیشرفته انجام می‌شود، بهره‌وری در تولیدات افزایش و هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، در دوران صنعتی‌سازی، با استفاده از ماشین‌آلات، تولیدات به‌صورت انبوه صورت می‌گیرد که باعث کاهش هزینه‌های تولید و افزایش بهره‌وری شده است. همچنین، با افزایش تولیدات مصرفی، قیمت کالاها نیز پایین می‌آید که باعث افزایش توان خرید مردم و رشد اقتصادی خواهد شد.

در یک نگاه کلی آمایش صنعتی باعث افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت تولید شده است. این موضوع در سطح جهانی و در اکثر بخش‌های صنعتی مشاهده می‌شود.

طرح آمایش صنعتی در ایران در دهه ۱۳۳۰ شمسی (۱۹۵۰-۱۹۶۰ میلادی) آغاز شد. در این دهه، پس از پایان دوران صفویه و آغاز دوران پهلوی، دولت برنامه‌هایی را برای توسعه صنعت در ایران آغاز کرد. این برنامه‌ها در دو دوره پنج‌ساله پهلوی (۱۳۳۲-۱۳۳۷ و ۱۳۳۸-۱۳۴۲ شمسی) اجرا شد.

اهداف اصلی طرح آمایش صنعتی در ایران عبارت بودند از:

۱. توسعه صنعت برای جلوگیری از واردات کالاهای صنعتی و افزایش تولید داخلی.

۲. ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری به‌ویژه در بین جوانان.

۳. توسعه زیرساخت‌های صنعتی از جمله حمل و نقل و انرژی.

۴. افزایش بهره‌وری و توانمندی صنعتی کشور.

طرح آمایش صنعتی در ایران با موفقیت‌هایی همراه بوده اما در برخی موارد با چالش‌هایی نیز مواجه شده است. از مشکلات طرح آمایش صنعتی در ایران می‌توان به نبود سرمایه‌گذاری‌های کافی، کمبود تکنولوژی مدرن، نبود اتصال به بازار جهانی و همچنین مسائل مربوط به مدیریت و عدم توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی اشاره کرد.

همزمان با آغاز طرح آمایش صنعتی، ایران از دوران سنتی به دوران صنعتی و مدرن ورود پیدا کرد، که در بستر صنعتی شدن زیرساخت‌ها و شرایط مورد نیاز برای توسعه فراهم شد.

تأثیرات مهم آمایش صنعتی بر صنعت ایران عبارتند از:

۱. توسعه صنایع خودروسازی، فلزی، نساجی، چرمی، غذایی و دارویی در ایران.

۲. افزایش تولیدات داخلی و کاهش وابستگی به واردات کالاهای صنعتی.

۳. ایجاد اشتغال در بخش صنعت و کاهش بیکاری.

۴. توسعه زیرساخت‌های صنعتی از جمله حمل و نقل و انرژی.

۵. افزایش بهره‌وری و توانمندی صنعتی کشور.

۶. توسعه صادرات کالاهای صنعتی به کشورهای خارجی.

۷. توسعه تحقیق و توسعه در بخش صنعت.

دولت اراده‌ای برای این کار ندارد

شهباز حسن‌پور بیگلری درباره اهمیت طرح آمایش صنعتی در پیشبرد اهداف عمرانی کشور و بی‌توجهی دولت به آن بیان کرد: متأسفانه تنها ۳۰ درصد از برنامه ششم توسعه عملی شده است. طرح آمایش صنعتی نیز مورد بی‌توجهی کامل قرار گرفته و این موضوع منجر به خسارات جبران ناپذیر منابع آبی و طرح‌های صنعتی شده است.

او ادامه داد: طرح آمایش صنعتی هنوز در کشور اجرایی نشده و دولت نیز اراده‌ای برای پیشبرد این طرح از خود نشان نداده است. تا زمانی که بر اساس یک برنامه مشخص و مدون حرکت نکنیم، سرمایه‌های کشور به هدر خواهد رفت. در وهله اول بایستی طرح آمایش سرزمین به صورت جدی در دستور کار کارگزاران نظام قرار بگیرد. در کنار این طرح بااهمیت نیز باید سایر موارد هم مورد توجه قرار بگیرد.

حسن پور در ادامه خاطرنشان کرد: یکی از این موارد، طرح آمایش صنعتی محسوب شده که همواره مورد توجه و تأکید کارشناسان حوزه مربوطه بوده است. جهت استفاده از حداکثر ظرفیت‌های موجود، باید به این طرح حیاتی توجه شود. بی‌توجهی به این مطلب، ضربه اساسی به پروژه‌های صنعتی و عمرانی وارد کرده است. همیشه از دریا به عنوان یک فرصت طلایی و بی‌بدیل یاد می‌شود که می‌توان طرح‌های صنعتی را در کنار آن اجرا کرد.

اجحاف محسوس در حق شهرستان‌ها

وی ضمن انتقاد از عملکرد دولت در نحوه اجرای طرح های صنعتی عنوان کرد: با این حال مسئولان ذی‌ربط، طرح‌های مهم صنعتی را در مناطق کویری و خشک اجرایی می‌کنند؛ مناطقی که ساکنین آن حتی آب برای آشامیدن ندارند. با نگاهی به جغرافیای کشور می‌توان به‌راحتی این موضوع را دریافت که شرق کشور کم‌ترین امکانات را دارد و غرب کشور دارای بیش از ۷۰ درصد منابع است.

این نماینده مجلس یازدهم تصریح کرد: تهران به‌تنهایی ۶۰ تا ۷۰ درصد منابع را به خود اختصاص داده است. نیروی انسانی متخصص، یک مثال واضح در این راستا به شمار رفته که به‌طور مشخص در پایتخت متمرکز شده است. نیروی انسانی سایر استان‌ها و شهرستان‌ها مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. این محرومیت‌های محسوس، نکته‌ای است که باید آن را مورد توجه قرار داد. متأسفانه این وضعیت روز به روز وخیم‌تر شده و چاره‌ای هم برای آن اندیشیده نمی‌شود.

دولت در مجلس خیمه زده است

حسن پور در خصوص ارائه برنامه هفتم توسعه از سوی دولت سیزدهم مطرح کرد: دولت پس از سال‌ها بررسی و بازنگری، برنامه هفتم توسعه را به مجلس ارائه کرد. هنوز جوهر دست‌نوشته آقای رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه خشک نشده که حالا ما شاهد خیمه زدن دولت در مجلس هستیم. هر هفته بیش از چند هزار پیشنهاد از سوی دولت به دست ما می‌رسد.

او در پایان اضافه کرد: تا زمانی که این ناهماهنگی‌ها وجود داشته باشد و هر سازمانی تنها به فکر منافع خود باشد، ما در این مسیر راه به جایی نخواهیم برد؛ بنابراین بایستی که دولت با اقتدار وارد عمل شده و یک نفر به عنوان نماینده قوه مجریه ، در مجلس از برنامه دفاع کند. این رویه فعلی دولت به‌هیچ‌وجه مورد قبول مجلس نبوده و باید در این خصوص تجدیدنظر اساسی صورت گیرد. این رایزنی‌ها و حضور متعدد اعضای کابینه دولت در مجلس، دردی از رئیس‌جمهور دوا نمی‌کند.