چین ضلع جدانشدنی از استراتژی برقی‌سازی خودروهاست
سخنان اخیر ایلان ماسک مبنی بر اینکه خودروسازان برقی چین به‌راحتی می‌توانند بر خودروسازی غربی غلبه کنند، شاهدی است بر اضطراب فراوان و رو به رشد، نهادهای غربی نسبت به تسلط بالقوه چین بر بازار جهانی خودرو. در واکنش به نگرانی‌های غربی، مقامات چینی با جملاتی دیپلماتیک اعلام کرده‌اند که در فکر مهار گسترش کنترل‌نشده تولید خودروهای برقی در چین هستند.
اما چرا باید مقامات چینی از سرعت خود بکاهند؟ از آنجایی که چینی‌ها به‌شدت نیازمند فروش محصولات خود در بازارهای غربی هستند، با درایت استراتژی‌هایی متفاوت برای بازارهای گوناگون در حال اجرا کردن دارند. مثلا به نظر می‌آید سرعت هجوم محصولات چینی به اروپا بیشتر از امریکای شمالی خواهد بود. هدف نهایی چینی‌ها تسلط بر اکثر بازارهای جهانی است، البته تحلیلگران معتقدند چین سرعت‌های متفاوتی را برای کنترل بازارهای گوناگون در نظر گرفته است. حال سوال استراتژیک برای کشورهای دیگر چگونگی تعامل یا تقابل با توسعه جهانی اقتصاد و صنعت چین است. صمت در این زمینه با علی میرزایی‌سیسان، کارشناس راهبردها و فناوری‌های برقی‌سازی به گفت‌وگو پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
نخست از وضعیت کلی سازندگان چینی به‌عنوان پیشروان صنعت خودرو برقی برای ما بگویید؟
گذار به سمت خودروهای برقی در چین با کاهش قابل‌توجه فروش موتورهای احتراق داخلی شاهد رشد تصاعدی بوده است. خودروسازان خارجی، به‌ویژه برندهای لوکس اروپایی، با چالش‌های مهمی در چین روبه‌رو شده‌اند، زیرا برندهای چینی خودروهای برقی، سهم بازار چین را به‌دست آورده‌اند. سازندگان خودرو برقی چینی مانند بی‌وای‌دی، بی‌شک پیشرو در نوآوری و توسعه بخش برقی‌سازی خودرو به‌شمار می‌آیند و از برندهای خارجی در تسلط بر بازار خود چین پیشی گرفته‌اند؛ موضوعی که غربی‌ها را غافلگیر کرده است. حال صنعت چین به سمت تسخیر بازار خودروسازی جهانی در حرکت است. بیشتر خودروسازان غربی که تا به امروز از فروش محصولات خود در کشور پرجمعیت چین بهره می‌بردند، در حال بازبینی یا خروج از بازار چین هستند و حتی نگران بازار خودشان در غرب شده‌اند.
سازندگان خودروهای برقی چینی «قابلیت‌های دیجیتال و کاربری راحت» را با محوریت «کم‌کردن هزینه تولید» در اولویت محصولات برقی خود قرار داده و خواسته‌های مصرف‌کنندگان از فناوری را بسیار خوب درک کرده‌اند؛ از قابلیت‌هایی مانند تلفن‌های همراه و سرگرمی دیجیتال گرفته تا پیشرفت در خودران کردن اتومبیل‌ها. سازندگان چینی خودروهای برقی مانند بی‌وای‌دی از کنترل کامل بر تمامی زنجیره تامین از اجزای کلیدی مانند باتری تا خطوط گسترده و کارآمد تولید، سود می‌برند که تولید به‌صرفه را برای این شرکت‌ها ممکن کرده است . چینی‌ها تقریبا در ارائه توجیه اقتصادی تمامی فناوری‌های جدید، باتری‌ها و زنجیره تامین، بسیار موفق بوده‌اند. البته این توانایی منحصربه‌فرد چینی‌ها یک‌شبه به‌دست نیامده است. در بیست سال گذشته، چین سرمایه‌گذاری هنگفتی در گسترش زیرساخت‌های صنعتی برای تولید کارآمد انواع خودروهای برقی پیشرفته یا پیل سلول سوختی و همچنین خودروهای خودران انجام داده است. موفقیت چینی‌ها در تولید خودروهای پیشرفته برقی جدید، کاربرد مفاهیم سنتی قیمت‌گذاری خودروهای برقی را به چالش کشیده است. آنها توانسته‌اند با توسط بر زنجیره تامین تولید خودروهای برقی به‌صرفه چینی را روزبه‌روز از لحاظ هزینه جذاب‌تر کنند. بی‌شک تسلط چینی‌ها، بدون سرمایه‌گذاری دولتی و تمرکز بر توسعه زیرساخت‌ها و حمایت از فناوری‌های گوناگون در زمان مناسب، نمی‌توانست عملی شود.
آیا شرایط کنونی بازار جهانی که به‌طور عمیقی در حال تحول است در راستای منافع چین خواهد بود؟
انتظار می‌رود موقعیت خودروهای برقی چین با رهبری چند بازیگر اصلی چینی در صنعت طی ۵ تا ۱۰ سال آینده، در بازارهای جهانی کاملا تثبیت شود. البته با فرض اینکه دولت‌های غربی موانع جدیدی ایجاد نکنند. خودروسازان چینی مانند جیلی و بی‌وای‌دی این ظرفیت را دارند که به بازیگران جهانی تبدیل شوند و از موفقیت داخلی خود استفاده کنند. موانع تجاری بالقوه بین چین و کشورهای غربی ممکن است به‌دلیل رقابت در بخش خودروهای برقی ایجاد شود. همچنین نگرانی‌های امنیتی داده‌ها ممکن است به ایجاد نرم‌افزار ناوبری و مدیریت خودرویی متفاوت بین بازارهای چین و غرب منجر شود .
با توجه به مواردی که مطرح کردید، به‌نظر شما، چالش اصلی خودروسازان غربی برای مقابله با این شرایط چیست؟
تولیدکنندگان خودرو در امریکای شمالی، اهداف زمانی متفاوتی برای فروش خودروهای برقی تعیین کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال، جنرال‌موتورز گفته بود که تا سال ۲۰۳۵ به تمام برقی تبدیل خواهد شد، اما مدیرعامل این شرکت اخیرا گفته که روند برقی‌سازی محصولات این شرکت «مشتری‌محور» خواهد بود؛ به عبارتی این درخواست بازار امریکای شمالی است که سرعت رشد برقی‌سازی را برای این شرکت تعیین می‌کند، نه فقط اهداف زیست‌محیطی. برخی از بزرگ‌ترین خودروسازان سنتی در ایالات متحده نیز تصمیم گرفته‌اند سرعت تولید خودروهای برقی را کاهش دهند. تقاضای مصرف‌کننده و عدم‌توجیه اقتصادی باعث‌شده اهداف زمانی تولیدکنندگان و دیگر پیشگامان صنعت خودرو در امریکا تغییر کند. هوندا قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ ، فقط ۴۰ درصد از فروش‌اش در امریکای شمالی خودروهای بدون آلاینده باشد. دیگر خودروسازان غربی اهداف متفاوت زمانی برای محصولات خود اعلام کرده‌اند. مدیرعامل استلانتیس هم ساعاتی پس از اینکه فورد اعلام کرد به‌دلیل تقاضای ضعیف، تولید وانت F -150 لایتنینگ خود را کاهش می‌دهد، به خودروسازان هشدار داده اگر نرخ خودروهای برقی خود را به سرعت کاهش دهند در بازار بی‌رحم جهانی دوام نخواهند آورد. در واقع شرکت فورد انتظار دارد رشد فروش جهانی خودروهای برقی در سال ۲۰۲۴ ادامه یابد، هرچند کمتر از حد انتظار. F-150 برای سال‌ها پرفروش‌ترین وسیله خودرو در ایالات متحده بوده است و عرضه مدل لایتنینگ در سال ۲۰۲۲ به‌عنوان یک لحظه مهم در تکامل خودروهای برقی امریکا تلقی می‌شد. جیم فارلی، مدیر اجرایی فورد اخیرا گفته که آینده روشنی را برای خودروهای برقی می‌بینند، البته برای مصرف‌کنندگان خاص. مصرف‌کنندگان خاص احتمالا مربوط می‌شود به آن دسته از مشتریانی که حاضرند پول بیشتری به خودرو برقی تولید امریکا بدهند.
فلاویو ولپ، رئیس انجمن تولیدکنندگان قطعات خودرو کانادا معتقد است که اهداف زمانی سریع برای برقی‌سازی حمل‌ونقل می‌تواند پیشنهادی بسیار مخرب برای کانادا باشد. او و سایر تحلیلگران کانادایی می‌گویند که تعیین چنین اهداف زمانی ممکن است پیامدهای ناخواسته‌ای برای کانادا داشته باشد و هشدار می‌دهند که این صنعت چین است که نهایتا برنده اصلی برقی‌سازی می‌شود، و همه اینها به قیمت از بین رفتن صنعت خودرو کانادا تمام خواهد شد. فلاویو ولپ هم گفته که: «با تمام خودروهای BYD که قرار است از چین به امریکا وارد کنیم، یا مدل‌های تسلا از شانگهای که قرار است وارد کنیم، مستقیم به چین برای تسلط بر بازار جهانی خودروهای برقی، کمک می‌کنیم.»
ایلان ماسک هم هفته گذشته گفت که شرکت‌های چینی دارای رقابتی‌ترین شرکت‌های خودروسازی برقی هستند و وسعت موفقیت‌شان بستگی به این دارد که کشورهای گوناگون چه نوع تعرفه‌ها یا موانع تجاری برای محصولات چینی در کشورشان ایجاد کنند. او گفته که «اگر موانع تجاری ایجاد نشود، چینی‌ها تقریبا بیشتر شرکت‌های خودروسازی دیگر را در جهان را از نظر تجاری نابود خواهند کرد. » ماسک همچنین گفته بود که چینی‌ها در خودروسازی برقی، فوق‌العاده خوب هستند.
غرب در رقابت با چین چه راه‌هایی را پیشرو دارد و انتظار چه واکنش‌هایی از آنها می‌رود؟
بی‌شک خودروسازان اروپایی و امریکایی، توانایی کامل فنی ساخت خودروهای بسیار مرغوب برقی، اما لوکس‌ها را دارند. در اصل این حوزه "مقرون‌به‌صرفه"هاست که جدال غرب و شرق را در خودروسازی برقی رقم زده است. مثلا جدیدا بی‌وای‌دی در چین از یک خودرو به‌صرفه خود با نرخ ۱۱۴۰۰ دلار رونمایی کرده، در حالی که تسلا قصد دارد یک خودرو برقی کوچک و جمع‌وجور ۲۵ هزار دلاری برای رقابت با BYD و سایر خودروهای برقی چینی ارزان‌قیمت تولید کند. محصول جدید تسلا معروف به " Redwood " قرار است اواسط سال ۲۰۲۵ تولید شود تا با رقبای ارزان‌قیمت چینی خود رقابت کند. تسلا انتظار دارد تولید نسل بعدی خودروهای برقی ارزان‌قیمت خود را در کارخانه تگزاس امریکا در نیمه دوم سال ۲۰۲۵ آغاز کند. در بازار امریکا، بولت شورلت در حال‌حاضر ارزان‌ترین خودرو برقی جدید در امریکاست که با نرخ ۱۹۹۹۵ دلار در سال ۲۰۲۴ به فروش خواهد رسید. این بدان معناست که حتی با در نظر گرفتن تعرفه واردات ۲۷ . ۵ درصدی فعلی امریکا بر خودروهای چینی، BYD Seagull همچنان به‌طور چشمگیری از نرخ خودروهای برقی ایالات متحده ارزان‌تر خواهد شد. این تفاوت نرخ بین محصول چینی و غربی، مسائل سیاسی و اقتصادی زیادی را برای سیاست‌گذاران و صنعتگران مطرح می‌کند . تحلیلگران پیش‌بینی نمی‌کنند که چین بی‌محابا، سریع و مستقیم وارد بازار خودروهای برقی ایالات متحده شود، اما فعلا بازیگری مطرح در زنجیره تامین خودروهای امریکایی خواهد بود، چون هر خودرو برقی در هر جای دنیا تولید شود، در حال حاضر به‌طور غیرمستقیم به زنجیره تامین چین وابسته است.
به هر حال امریکا حاضر نیست میدان بازی را به‌راحتی در اختیار چینی‌ها بگذارد و حتی اگر به این نتیجه برسد که راحت‌تر کردن اجازه ورود خودروهای چینی به بازار امریکا، به نفع امریکاست، به یک رویکرد بلندمدت و مرحله‌ای روی خواهد آورد تا از اختلال و آسیب قابل‌توجه به تولیدکنندگان امریکایی و بخش تجاری مربوطه در سرزمین خودش جلوگیری شود و در این میان، افزایش تعرفه واردات یکی از ترفندهای آنها خواهد بود. روندی مشابه از سوی کشورهای اروپایی نیز انتظار می‌رود که تعرفه‌های بالای واردات بر خودروهای چینی را اعمال کنند. اما قطع کامل واردات از چین به سرزمین غرب غیرممکن است، چون چنین تصمیمی نیز برای صنعت غرب آسیب‌زا خواهد بود.
در نهایت آنچه درباره خودرو برقی در جهان به آنها اشاره کردید و مسیری که طی شده، چه درس‌هایی برای ایران دارد؟
رشد چین در بخش خودروهای برقی در ادامه موفقیت‌های گذشته خودروسازان آسیایی مخصوصا ژاپنی و کره‌ای است، اما با رویکردی هجومی‌تر به بازارهای جهانی با تکیه بر زنجیره تامین منحصربه‌فرد خود چینی‌ها. این واقعیت تجاری غیرقابل‌انکار است که هر کشوری در هر جای دنیا که برنامه‌ای برای توسعه حمل‌ونقل برقی خود دارد، بدون چین نخواهد توانست به این موفقیت برسد. تمرکز چین بر فناوری‌های دیجیتال و به‌صرفه بودن در حال تغییر شکل دادن صنعت خودرو است که پیامدهایی برای رقابت و نوآوری جهانی دارد. جینگ یانگ، مدیر تحقیقات یک آژانس رتبه‌بندی اعتباری مستقر در ایالات متحده، به آسوشیتدپرس گفته که «نگرانی اصلی خودروسازان جهانی، هجوم خودروهای برقی ارزان‌قیمت چینی به بازارهای داخلی و دیگر بازارهای بزرگ است، قبل از اینکه خود غربی‌ها بتوانند خودروهای برقی را با هزینه‌های کمتر تولید کنند..» اما واقعیت این است که بی‌نقص بودن زنجیره تامین باتری در چین و انعطاف‌پذیری زیرساخت‌های چین که دهه‌ها دولت چین برای فراهم کردن آنها برای چنین روزی سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی کرده است به‌آسانی توسط غول‌های خودروساز غربی قابل شکست نیست.
در خودروسازی مدرن برقی امروزه، > چهار گوشه اصلی شکل‌دهنده شکل استراتژی هر کشور شده‌اند . درحالی‌که کشورهای غربی به اهداف زیست‌محیطی سختگیرانه پایبند هستند، در عین حال قصد دارند پیشرفت چین در فناوری خودروهای برقی را کندتر ببینند تا سهم خود در بازار خودرو را از دست ندهند، زیرا عقب‌نشینی در بازارهای خودرو به‌شدت بر اقتصادهای غربی تاثیر می‌گذارد. دستیابی به تعادل بین اهداف زیست‌محیطی و الزامات اقتصادی در میان تنش‌های شرق و غرب چالش بزرگی را در عرصه جهانی خودرو ایجاد می‌کند. این عوامل درهم تنیده، کشورها را ملزم به تدوین استراتژی‌های مدون مبتنی بر ملاحظات کلیدی حوزه‌های گوناگون می‌کند. از جمله این ملاحظات می‌توان از این موارد نام برد: ۱) تعامل یا رقابت با صنعت چین ( تقویت همکاری راهبردی با صنایع چین در عین حفظ منافع داخلی در برابر رقابت بالقوه با خود چین در بازار داخلی و جهانی)؛ ۲) انتخاب بین اولویت‌بندی رشد اقتصادی یا بهبود سریع وضعیت نابسامان محیط‌زیست به هر قیمتی ( تبیین راهبرد مناسب برای ایجاد تعادل بین تقویت رشد اقتصادی و رسیدگی به چالش‌های زیست‌محیطی)؛ ۳) زمان بندی و سرعت بهینه برای‌گذار به حمل‌ونقل برقی ( زمان‌بندی مناسب برای ایجاد شفافیت در سرمایه‌گذاری و تطبیق واقع‌گرایانه صنایع داخلی با واقعیت‌های فنی-اقتصادی گذار) و ۴) تعادل استراتژیک بین واردات فناوری هدفمند در برابر بومی‌سازی با رصد تحولات ژئوپلتیکی ( ارزیابی اجتماعی-اقتصادی-سیاسی واردات فناوری در برابر سرمایه‌گذاری با هدف دسترسی مطمئن به زنجیره تامین جهانی با درک بیشتر تحولات ژئوپلتیکی).
