طبق آخرین اطلاعات اعلامی از سوی مرکز آمار، گروه نفت و گاز رشد اقتصادی ۲۵.۶ درصدی را به‌دست آورده که به‌گفته وزیر نفت، این مهم به‌واسطه رشد سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت بوده؛ موضوعی که به‌نظر کارشناسان، تغییر رویکرد و بازطراحی تجارت انرژی ایران در این مهم نقش داشته است و باید این مسیر ادامه داشته باشد.طبق اعلام مرکز آمار، بزرگ‌ترین و بیشترین رشد اقتصادی بخش‌های مختلف اقتصاد، در بخش تولید و تجارت نفت و گاز رقم خورده، به‌طوری‌که بیش از ۲۰ درصد رشد اقتصادی را این بخش به خود اختصاص داده و باعث شده است که رشد اقتصادی کشور در مجموع به 8 درصد برسد، در واقع بخش نفت و گاز ایران به‌عنوان پیشران اقتصادی کشور با سیاست و دیپلماسی فعال انرژی دولت سیزدهم، نقش بسیار کلیدی و پررنگی در تحقق این مهم داشته است.یکی از رویکردهای کلیدی دولت سیزدهم در تبدیل شدن به پیشران رشد اقتصادی کشور، توجه و تمرکز بر خنثی‌سازی حداکثری تحریم‌ها با بازطراحی تجارت انرژی ایران بوده که علاوه بر توسعه تجارت منطقه‌ای گاز، توانسته است که بازارهای متنوعی برای نفت خام ایران ایجاد کند، به‌گونه‌ای‌که در شرایط تحریمی کامل، نفت و گاز ایران به‌خوبی به‌فروش می‌رسند و این موضوع نشان از نقش بازطراحی تجارت انرژی ایران در دولت سیزدهم دارد.علاوه بر تجارت نفت و گاز، در حوزه تولید و استخراج نفت و گاز نیز اقدامات کلیدی و بسیار مهمی انجام گرفته که سبب شده است تا ایران با تکیه بر توان داخلی، به توسعه میادین مشترک گازی و نفتی و استخراج حداکثری نفت و گاز بپردازد که آخرین ابتکار ایران در این زمینه، رسیدن به فناوری برداشت گاز از پیچیده‌ترین لایه مشترک مرزی ایران با قطر در فاز ۱۱ پارس‌جنوبی بوده که با توان داخلی به برداشت رسیده است.

همه این اتفاقات، امید این را می‌دهد تا با حل مشکلات مرتبط با تحریم، سال جدید میلادی برای کشور ما به توسعه روابط بین‌المللی در حوزه انرژی ختم شود. صمت در این گزارش زوایای مختلف توسعه اقتصاد انرژی در سال جدید میلادی را بررسی کرده است.

بازار به نفت ایران نیاز دارد

صادرات نفت ایران به کشورهای دیگر، باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود. ایران چهارمین ذخایر نفتی دنیا را دارد و به‌راحتی می‌تواند ظرفیت تولید روزانه خود را بالا ببرد و تا مرز ۲ میلیون بشکه نفت خام در روز برساند؛ اتفاقی که به برنامه‌ریزی و استفاده از دانش روز نیاز دارد. ایران می‌تواند با کاهش نفت روسیه به آرامش بازار جهانی کمک کند. کارشناسان می‌گویند که ایران می‌تواند به‌سرعت صادرات روزانه ۸۰۰ هزار بشکه‌ای خود را افزایش دهد. طی چند ماه آینده، ایران احتمالا می‌تواند هر روز بیش از ۴۰۰ هزار بشکه به تولید خود اضافه کند و در چند ماه آینده به تولید روزانه 3.8 میلیون بشکه برسد. افزایش ۱.۳ میلیون بشکه‌ای در روز تقریبا یک درصد تقاضای کنونی جهان است، اما می‌تواند تفاوت ایجاد کند. به‌گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، گروه تولید اوپک‌پلاس باوجود لابی‌گری دولت بایدن و دیگر کشورها برای افزایش تولید، روزانه حدود ۲.۷ میلیون بشکه کمتر از اهداف این گروه تولید می‌کنند. ورود مجدد نفت ایران به بازار، بخشی از این کمبود را جبران می‌کند و باعث خنثی شدن اثر کاهش تولیدات روسیه می‌شود. در صورت تسهیل تحریم‌ها، ایران می‌تواند به یک تامین‌کننده مهم انرژی تبدیل شود، اگرچه بازگشت به بازار یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد. ایران در کوتاه‌مدت و از طریق نفت و فرآورده‌های آن می‌تواند در تامین انرژی اروپا نقش داشته باشد، اما در بلندمدت باید رابطه ایران و اروپا منطقی باشد تا جذب سرمایه انجام گیرد. صادرات ایران در کشورهایی مانند چین، با رقابت روسیه روبه‌رو و باعث شده است که ایران قیمت‌های پیشنهادی را مرتبا بازبینی کند و آنها را رقابتی نگه دارد. از زمانی که دولت ترامپ، معافیت از تحریم‌ها برای واردات نفت ایران را برای مشتریان این کشور تمدید نکرد، برآوردهای مختلفی از میزان صادرات روزانه نفت ایران وجود دارد و چین بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران مانده است.

تحریم، بلای جان توسعه انرژی

نرسی قربان، کارشناس ارشد حوزه نفت و انرژی در رابطه علت ضعف ایران در تجارت بین‌المللی انرژی به صمت گفت: بزرگ‌ترین مشکلی که سر راه تعامل انرژی ایران با سایر کشورهای دنیا وجود دارد، بحث تحریم است و ما ناچار هستیم با راهکارهای مختلف، تحریم را دور بزنیم تا بتوانیم برای مثال به یک کشور نفت بفروشیم. موضوع بعدی به نحوه گرفتن پول‌های فروش نفت برمی‌گردد که باید با سختی‌های فراوان به‌دست ما برسد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: همچنین در بخش انرژی با مشکل بزرگ سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستیم؛ چراکه تحریم‌ها این انگیزه را به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نمی‌دهند تا در این حوزه به‌سراغ ایران بیایند. سرمایه‌گذاری کلان به‌منظور توسعه بخش نفت و گاز اهمیت زیادی دارد و البته این سرمایه‌گذاری برای صنعت نفت نه‌تنها لازم، بلکه ضروری و غیرقابل‌اجتناب است. بر این اساس، در صورت انجام نشدن سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز، کشور نه‌تنها در سال جدید میلادی بلکه در سال‌های پیش‌رو با افت فشار گاز در میدان‌های خود و کاهش تولید و تهدید امنیت تامین پایدار انرژی برای کشور و قطع صادرات مواجه خواهد شد که می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد.

سرمایه‌گذاری، شرطی مهم برای توسعه بخش انرژی

این کارشناس ارشد اقتصاد انرژی خاطرنشان کرد: کشور قطر با میلیاردها دلار رزرو ذخایر ارزی، زمانی که می‌خواهد بخش قطری پارس‌جنوبی که دوسوم ذخایر این میدان را در بر گرفته و گنبد شمالی نام دارد را گسترش دهد، از سرمایه‌گذاری‌های خارجی کمک می‌گیرد،بنابراین ما هم باید از این ظرفیت، نهایت استفاده را ببریم و بدون سرمایه‌گذاری کلان در این بخش نمی‌توانیم در دنیا رقابت کنیم.

قربان با بیان اینکه گاهی بدبینی‌هایی نسبت به همکاری‌های ایران و چین در زمینه توسعه زیرساخت‌های انرژی مطرح می‌شود، افزود: شاید این موضوع ریشه در این دارد که با خروج ترامپ از برجام، چینی‌ها هم از فعالیت در پارس‌شمالی (فاز ۱۱) جا زدند و این پروژه را نیمه‌کاره رها کردند. مسلما چینی‌ها دوست ندارند با امریکایی‌ها مقابله کنند و طبیعی است که به فکر منافع خودشان باشند. چنین اقداماتی باعث شد تا امید به همکاری با این کشور با اما و اگر روبه‌رو شود؛ اما به‌صورت‌کلی چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا، اگر سرمایه‌گذاری‌های لازم را در کشور ما انجام دهد، می‌تواند به رشد و توسعه بخش نفت و گاز ایران کمک زیادی کند.این استاد دانشگاه بیان کرد: درباره خرید و فروش نفت ایران توسط چین باید بگویم که هیچ‌یک از این اطلاعات پخش و اطلاع‌رسانی نمی‌شود که کسی بخواهد از آن مطلع باشد، چون اگر این‌طور نباشد، امریکایی‌ها آن را تحریم و از آن جلوگیری می‌کنند، بنابراین مجبورند آن را در هاله‌ای از ابهام قرار بدهند و محرمانه نگه دارند تا کسی متوجه نشود.

قربان در خاتمه گفت: ما باید با دنیای خارج ،تعامل سازنده‌تری داشته باشیم تا با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، بتوانیم زیرساخت‌های بخش انرژی را توسعه دهیم. مسلما اگر راهکار مناسبی جلوی راه سرمایه‌گذاران قرار دهیم، می‌توانیم از این ظرفیت استفاده بهتری کنیم.

دستاوردهای بزرگ دولت در افزایش صادرات نفت

محمد خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک به صمت گفت: سیاست‌های دولت سیزدهم در حوزه تجارت انرژی باوجود تحریم‌ها با موفقیت روبه‌رو و این امر باعث رشد اقتصادی کشور شده است. یکی از دستاوردهای بزرگ دولت، افزایش صادرات نفت بوده و در این دوره شاهد توسعه صادرات و افزایش تولید نفت بوده‌ایم؛ به‌حدی‌که تولید نفت به نزدیکی میزان قبل از تحریم‌ها رسیده است و می‌توان گفت که تحریم‌ها بی‌اثر شده‌اند. وی در ادامه افزود: علاوه بر این، صادرات غیرنفتی نیز در ایران رشد کرده است. صادرات، یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادی است و هرچه حجم صادرات بیشتر شود، رشد و توسعه اقتصادی کشور بیشتر خواهد بود. براساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده، امید است در سال جدید میلادی این رشد ادامه پیدا کند.

بر بازارسازی جدید تمرکز شود

این کارشناس حوزه انرژی خاطرنشان کرد: تمرکز بر بازارسازی جدید و ایجاد تقاضای جدید در بازار با استفاده از فعال‌سازی ظرفیت‌های پالایشگاهی در نقاط مختلف جهان مانند افریقا و امریکای‌جنوبی و همچنین تنوع مقاصد صادراتی از طریق بازاریابی نوآورانه در این حوزه بوده است. مسلما با اکتفا به بازارهای سنتی نمی‌توانستیم به این نتایج دست یابیم.

رشد چشمگیر کشور در صنعت نفت

به‌اعتقاد وی، اقداماتی در راستای بهره‌برداری از پالایشگاه‌های کم‌فعال یا غیرفعال انجام گرفته که وزارت نفت با دخالت خود، دستاوردهای قابل‌توجهی را به‌دست آورده است. سیاست بازارسازی به‌جای بازاریابی با موفقیت پیش رفته و وجود دیپلماسی نیز به این مسئله کمک کرده است. روابط دیپلماتیک با شرق باعث انعقاد قراردادهای متعددی با چین شده که به‌نفع ایران بوده است. تمرکز بر تجارت گاز طبیعی به‌همراه پیگیری همکاری‌های گازی با کشورهای شمالی نیز در تحقق این هدف تاثیرگذار بوده و دولت توانسته در صنعت نفت پیشرفتی را رقم بزند که نتیجه آن رشد اقتصادی در کشور بوده است. نماینده سابق ایران در اوپک عنوان کرد: توسعه ظرفیت استخراج و بهره‌برداری از منابع نفت و گاز در ایران با سرمایه‌گذاری مستقیم در توسعه میادین گازی، تعیین نحوه قراردادی برای کاهش اتلاف گاز در خطوط لوله و جلوگیری از هدررفت گاز فلر، موجب توسعه صادرات گاز نیز شده است. ایران توانسته صادرات گاز خود به ترکیه و عراق، 2 مشتری عمده گاز خود را نسبت به زمان آغاز دولت سیزدهم بهبود بخشد و بیش از ۵۰ درصد رشد دهد.

ظرفیت ویژه ایران برای صادرات انرژی

خطیبی متذکر شد: به‌دلیل مشکلات مختلف، سرمایه‌گذاری‌های لازم در بخش زیرساختی انرژی آن‌طور که باید انجام نگرفت و این موضوع کمبودهایی را به‌وجود آورد. در سال‌های اخیر، میزان انرژی در بخش‌های مختلف افزایش یافته است،پس ضرورت دارد تا با تقویت زیرساخت‌ها، توان تولیدی هرچه سریع‌تر افزایش پیدا کند. اگر افزایش تولیدات انرژی متناسب با ذخایر موجود عملی شود و بهینه‌سازی مصرف انرژی سرعت گیرد، ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده انرژی در دنیا شناخته می‌شود و مشکلات اخیر در حوزه انرژی، دیگر به‌وجود نمی‌آید. وی در ادامه افزود: امریکا همواره چالش‌هایی با ایران دارد اما در صورت برداشته شدن تحریم‌ها دلیلی ندارد مشکلی در صادرات پیش بیاید، ضمن آنکه ایران یکی از کشورهایی است که از ذخایر طبیعی بالایی برخوردار  است.

خطیبی در پایان گفت: اکنون شرایطی وجود دارد که ایران می‌تواند جایگزین مناسبی برای انتقال انرژی به کشورهای غربی باشد، اما این موضوع نیازمند بررسی عواملی است که باید موردتوجه قرار بگیرد. به‌عنوان‌مثال، حجم صادرات کشور چقدر است و آیا تکنولوژی و فناوری به‌نحوی هست که امکان صادرات وجود داشته باشد؟

سخن پایانی

صادرات نفت ایران به کشورهای دیگر باعث کاهش قیمت‌ها می‌شود. ایران سومین ذخایر نفتی دنیا را دارد و به‌راحتی می‌تواند ظرفیت تولید روزانه خود را بالا ببرد و به بیش از ۳ میلیون بشکه نفت خام در روز برساند؛ اتفاقی که به برنامه‌ریزی و استفاده از دانش روز نیاز دارد. از طرفی، تحریم‌ها و اعمال فشارهایی که بر ایران تحمیل ‌شده، امکان سرمایه‌گذاری و توسعه بالادستی را از ما گرفته است، به این معنی که متناسب با ذخایری که در اختیارمان است، نتوانسته‌ایم ظرفیت تولید را برای کشور ایجاد کنیم. همچنین، در بخش مصرف قادر نبودیم، فناوری و سرمایه موردنیاز را جذب کنیم تا در راستای کاهش و بهینه‌سازی مصرف انرژی گام برداریم، حتی این ظرفیتی که در حال ‌حاضر وجود دارد، در ارتباط با نفت‌خام، بیهوده مانده است.ایران می‌تواند با کاهش نفت روسیه به امنیت بازار جهانی کمک کند. کارشناسان می‌گویند که ایران قادر است روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت صادر کند. طی چند ماه آینده، ایران به‌احتمال‌زیاد می‌تواند بر تولید روزانه نفت خود اضافه کند و به تولید روزانه ۳.۸ میلیون بشکه برسد. ورود مجدد نفت ایران به بازار، بخشی از این کمبود را جبران می‌کند و باعث خنثی شدن اثر کاهش تولیدات روسیه می‌شود. در صورت تسهیل تحریم‌ها، ایران می‌تواند به یک تامین‌کننده مهم انرژی تبدیل شود، اگرچه بازگشت به بازار، یک‌شبه اتفاق نخواهد افتاد.