در دولت دوازدهم چندین دستورالعمل و بخشنامه برای ترخیص کالاهای رسوبی در گمرک به‌ویژه کالاهای اساسی صادر شد اما با گذشت زمان دوباره موضوع فراموش شد و همان‌‌اش و همان کاسه رسوب کالاها و مشکلات ترخیص بر گمرک حکمفرما شد. در دولت سیزدهم نیز که از همان روزهای ابتدایی دست‌اندرکاران عزم را بر خالی کردن انبارهای گمرک از کالاهای رسوبی جزم کرده بودند، وضع به همین منوال ادامه یافت. در این گیر‌و‌دار موضوع نهاده‌های دامی مانده در گمرک، کالاهای فسادپذیر و اقلام دارویی، این موضوع را حساس‌تر کرد. اما دلیل این همه توقف و رسوب کالا در گمرک چیست؟ آیا نمی‌توان راه‌حل دائمی و مناسبی برای این موضوع پیدا کرد تا در بازه‌های زمانی مختلف، گرفتار چنین گلوگاه‌هایی در درگاه ورودی کالا به کشور نشویم؟ با گزارش صمت در این باره همراه باشید:

گمرک و سرم‌های دپوشده

واردات سرم برای تامین نیاز داخل از اواسط مرداد امسال شروع شد. البته پس از مدتی اعلام شد حدود ۵۰۰ تن سرم داخل گمرک دپو شده که ۲۵۰ تن آن مربوط به ۵ سال پیش و اغلب تاریخ مصرف گذشته‌اند اما ۲۸۰ تن آن از حدود یک سال اخیر وارد شده که این موضوع برای مخاطبان رسانه‌ها جای سوال داشت که محموله سرم چرا باید ۵ سال در گمرک رسوب کند؟

بعد از گذشت چند هفته، سازمان غذا و دارو اقدام موثری در این زمینه انجام نداد. بنابراین در بازدید معاونان دادستان تهران از گمرک تهران و انبارهای عمومی، بنا بر این شد که در کنار تعیین وضعیت سرم‌های قدیمی، درباره سرم‌های تازه واردشده نیز اقدامات لازم صورت گیرد و سازمان غذا و دارو در مدت کوتاه به صورت مکتوب نظر خود نسبت به ترخیص یا عدم ترخیص این اقلام اعلام کند.

اما نه‌تنها در فرصت ۴۸ ساعته تعیین‌شده اقدامی انجام نشد بلکه با گذشت حدود یک ماه حجم دپوشده سرم‌های جدید به ۱۳۰۰ تن رسید.

گمرک در این باره می‌گوید ۴ شرکت برای واردات بیش از ۱۳۰۰ تن سرم انسانی طی ۳۰ روز گذشته اقدام کردند؛ البته با وجود تسهیلاتی که گمرک بر‌ای حمل یکسره و ترخیص فوری این فرآورده‌ها اعمال می‌کند این شرکت‌ها به دلیل نبود امکان ارائه مجوز وزارت بهداشت نتوانستند سرم‌ها را ترخیص کنند و گمرک برای جلوگیری از فساد احتمالی کالا روی کامیون، اجازه تخلیه این محموله‌ها را داد.

با طولانی شدن روند ارائه مدارک و مستندات برای ترخیص سرم‌ها، معاون فنی گمرک در مکاتبه خود از رئیس سازمان غذا و دارو خواست، درخواست کرد تا نماینده سازمان غذا و دارو به گمرک مراجعه و نسبت به بررسی موضوع و تعیین‌تکلیف سرم‌های دپو شده در حداقل زمان ممکن اقدام کند.

صمتالبته به گزارش سازمان غذا و دارو، محمدرضا شانه‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو مدتی بعد در مصاحبه‌ای اعلام کرد: این حجم سرم انسانی، محموله‌هایی هستند که به سازمان غذا و دارو اعلام نشده و بدون هماهنگی با وزارت بهداشت وارد کشور شده و در گمرک تخلیه و دپو شده است.

رئیس سازمان غذا و داروی کشور در این زمینه عنوان کرد: در این باره تعاملاتی با سازمان بازرسی کل کشور داشته‌ایم و مقرر شد هرآنچه قرار است وارد کشور شود ابتدا ثبت سفارش شود.

وی تاکید کرد: اگر این تصمیم عملیاتی شود دیگر وارد‌کننده‌ نمی‌تواند ابتدا کالا را وارد گمرکات کشور کند و پس از آن با فشارهای مختلف به دنبال دریافت ارز و ترخیص کالایش باشد.

در پی این صحبت‌های رئیس سازمان غذا و دارو، گمرک این بار در مکاتبه‌ای با ۴ شرکت واردکننده محموله اخیر سرم‌ها، خواست تا مستندات موجود درباره هماهنگی با وزارت بهداشت برای واردات این سرم‌ها را طی ۴۸ ساعت ارائه کنند.

این کشمکش‌ها بر سر محموله ۱۳۰۰ تنی جدید در حالی ادامه داشت که هنوز بخش دیگر یعنی سرم‌های تاریخ گذشته و دیالیزی قدیمی هم با وجود مهلت تعیین‌شده، وضعیت مشخصی پیدا نکرده بود.

البته این نخستین‌بار نیست که چنین اختلاف‌نظری بین سازمان غذا و دارو و سازمان گمرک پیش می‌آید. اوایل شهریور نیز موضوع مشابهی درباره داروهای کرونا بین این دو نهاد مورد اختلاف بود. در این باره مسئولان وزارت بهداشت به‌ویژه سازمان غذا و دارو اعلام کردند بخشی از این داروها بدون هماهنگی آنها وارد گمرک شده و فاقد مجوز این سازمان است؛ در عین حال انتقاداتی هم از گمرک مبنی‌بر اینکه که چرا بدون مجوز سازمان غذا و دارو چنین اقلامی را وارد انبارهای گمرک کرده‌اند، مطرح شده است.

در آن زمان نیز معاون فنی گمرک در واکنش به این گلایه سازمان غذا و دارو گفته بود: باید بدانیم موضوع تخلیه بار با تحویل بار به گمرک و ترخیص آن متفاوت است.

ارونقی در این زمینه گفته بود: وظیفه و محدوده مسئولیت گمرک، با مراجع تحویل‌‌گیرنده کالا تفاوت دارد و مسئولیت این سازمان از زمان «اظهار کالا» به گمرک آغاز می‌شود؛ از این رو، گمرک نمی‌تواند از ورود کالاهایی که هنوز اظهار نشده و در ابتدا به مراجع تحویل‌گیرنده مانند انبارهای عمومی و مناطق ویژه و آزاد می‌رسد جلوگیری کند و مسئولیتی در این باره ندارد.

وضعیت ترخیص خوب است

البته دست‌اندرکاران گمرک با وجود تمام مشکلات و موانع در مسیر ترخیص کالاها در چند ماه اخیر، معتقدند درحال‌حاضر روند ترخیص کالا از گمرک قابل‌قبول است.

مهرداد جمال ارونقی، معاون فنی گمرک کشور درباره وضعیت کنونی کالاهای رسوب‌شده در گمرک و روند ترخیص آنها در گفت‌وگو با صمت اعلام کرد: درحال‌حاضر مشکل خاصی در بحث ترخیص کالاها وجود ندارد و روزانه حدود ۱۰۰ هزار تن کالای وارداتی که مراحل تشریفات اداری و ترخیص آنها انجام شده، از گمرکات کشور ترخیص می‌شود که آمار قابل قبولی به شمار می‌آید. علاوه‌بر این، درحال‌حاضر حدود یک میلیون تن کالا نیز در گمرک وجود دارد که مراحل تشریفات اداری و ترخیص آنها انجام شده و در انتظار حمل از گمرک هستند.

جمال ارونقی درباره روند ترخیص انواع کالاها از گمرک کشور نیز عنوان کرد: درباره کالاهای اساسی مهم‌ترین موضوع برای تکمیل فرآیند ترخیص تامین و انتقال ارز است که اگرچه با مشکل اما در حال انجام است. درباه کالاهای غیراساسی نیز که بیشتر مربوط به نهاده‌های تولید هستند، با وجود نیاز به دریافت کد رهگیری بانک که فرآیندی زمان‌بر است، با توجه به تدابیر اتخاذشده و ترخیص درصدی، این مشکل نیز برطرف شده است.

وی در زمینه ترخیص اقلام سلامت‌محور و درباره ویروس کرونا نیز تصریح کرد: این کالاها با مجوز وزارت بهداشت به صورت حمل یکسره انتقال می‌یابند و ترخیص واکسن‌ها نیز با تایید سازمان غذا و دارو از پای پرواز انجام می‌شود و مشکل خاصی وجود ندارد.

معاون فنی گمرک درباره محموله ۱۳ هزار تنی سرم که موضوع واردات و رسوب آنها به‌تازگی رسانه‌ای شده است، عنوان کرد: این ۴ محموله که شامل ۶ میلیون سرم انسانی است نیز باید توسط وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو تعیین‌تکلیف شوند تا گمرک بتواند درباره ‌آنها تصمیم بگیرد.

ارونقی در پایان گفت: آنچه درحال‌حاضر بیش از همه باعث رسوب کالاها در گمرک می‌شود بروکراسی‌های پیچیده اداری در روند انجام ترخیص است که مربوط به مراجع صاحب‌نظر در حوزه‌های مختلف است. گمرک که نهاد مجری در این روند به شمار می‌رود تلاش می‌کند تا فرآیند واردات و ترخیص کالاها در چارچوب وظایف و قانون با سرعت بیشتری انجام شود و اقدامات چند سال اخیر نیز موید همین موضوع بوده است.

مسیر ترخیص را هموار کنیم

جدا از موضوع فعلی و اختلاف‌نظر‌هایی که هفته‌های اخیر درباره واردات ۱۳۰۰ تن سرم مطرح بوده، باید قبول کنیم در هر مقطع زمانی در موضوعاتی مانند ترخیص، تخصیص و تامین ارز، اظهار، دپو و رسوب کالا در انبارهای گمرک شاهد موارد مشابهی بوده‌ایم. اما این مشکلات از کجا ناشی می‌شوند و چرا تاکنون نتوانسته‌ایم راهکار مناسبی برای رفع آن بیابیم؟

در این باره حسین محمودی اصل، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: بزرگ‌ترین مسئله مشکل‌ساز در این مسیر قوانین هستند که می‌توانند به‌عنوان مانع و سرعت‌گیر در مسیر واردات و ترخیص کالاها از گمرک عمل کنند. اگر در حوزه قوانین مشکل نداشته باشیم، می‌توان به رسوب کالاها در گمرک خاتمه داد و کالاهای مورد نیاز کشور به‌سرعت وارد بازارهای مصرف شود.

محمودی اصل با اشاره به پیچیدگی‌های موجود در روند ترخیص کالاها از گمرک و نهادهای تاثیرگذار بر این روند عنوان کرد: تعدد قوانین و نهادهای ناظر و هماهنگ نبودن این نهادها با یکدیگر همواره به‌عنوان یک سرعت‌گیر در مسیر واردات عمل می‌کند و باید با برنامه‌ریزی در این زمینه و در پیش گرفتن راهکارهایی مانند تفویض اختیار به یکی از نهادهای ناظر، مسیر ترخیص کالاهای وارداتی را هموارتر کرد.

وی تاکید کرد: البته در این موارد موضوعات دیگری نیز مطرح است که باید به آن توجه داشت. به‌عنوان مثال، اینکه ممکن است با توجه به شرایط اقتصادی کشور واردکننده نخواهد کالای خود را وارد بازار کند و ترجیح دهد کالای او تا برقراری شرایط مساعد بازار در انبارهای گمرک بماند. این کار باعث می‌شود از گمرک به‌عنوان انبار احتکار کالاها استفاده شود که چنین روندی قطعا به زیان مصرف‌کننده است. البته اگر طولانی شدن روند ترخیص به دلیل مشکلات سیستماتیک و مواردی مانند عدم تخصیص ارز اتفاق بیفتد و مشابه مشکلاتی مثل آنچه تا به امروز با آن مواجه بوده‌ایم باشد، نمی‌توان در این باره از واردکنندگان خرده گرفت.

محمودی اصل در ادامه عنوان کرد: در‌واقع واردات کالا موضوعی است که ۳ بخش مجزا یعنی واردکننده، نهادهای سیاست‌گذار و گمرک در آن دخیل هستند و بهبود روند ترخیص کالاها باید با همکاری و هماهنگی هرچه این گروه‌ها انجام شود.

این کارشناس اقتصاد‌ ضمن تاکید بر لزوم ساده‌سازی مسیرهای قانونی ترخیص کالا، درباره مزایای ترخیص و عرضه هرچه زودتر کالاهای وارداتی نیز عنوان کرد: در واقع تسریع روند ترخیص از گمرک علاوه‌بر اینکه موجب تامین به‌موقع نیاز بازار می‌شود، باعث خواهد شد تا کالای مرغوب‌تری نیز در اختیار مصرف‌کننده قرار گیرد زیرا طولانی شدن ماندگاری کالا در انبار موجب افت کیفیت و آسیب آن نیز می‌شود.

وی در این باره تصریح کرد: ایران، کشوری است که اقتصاد آن بر پایه‌های تجارت بنا شده و پشتوانه این تجارت، تولید است. اما خواه‌ناخواه برای افزایش تولید و بقای صنایع مختلف در کشور خود نیازمند واردات نهاده‌های تولید، تجهیزات و ابزار تولید هستیم. حال اگر این واردات به هر دلیلی با وقفه مواجه شود، در مرحله بعد تولید و صادرات را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در یک چرخه معیوب، اقتصاد ما دچار آسیب می‌شود. پس برای حفظ نظام اقتصادی کشور باید نظام‌مندی مناسبی نیز به روند واردات و ترخیص کالاها از گمرکات کشور دهیم.

سخن پایانی

آنچه در چرخه واردات از مرحله ثبت سفارش تا بازار خرده‌فروشی در چند سال اخیر اتفاق افتاده و می‌افتد، بارها مورد نقد واردکنندگان و سایر تاجران بوده است.

رویه مشکل‌ساز کنونی که از دولت‌های قبل با دستورالعمل‌های تکمیلی قصد بر اصلاح آن بود، هرگز نتوانست در مسیر مطلوب خود قرار بگیرد و همچنان در موارد مختلف و متعدد شاهد موازی‌کاری‌ها، تناقض‌ها و حتی تقابل‌ها در این حوزه هستیم.

اگر بخواهیم بی‌طرفانه به این موضوع بنگریم، مسئله ترخیص کالاها از گمرک هیچ‌گاه به شکل مطلوب مدیریت نشده و همواره با مسکن‌های موضعی و مدت‌دار در این حوزه مواجه بوده‌ایم.

اما اصلاح و بازنگری در این رویه اصلا موضوع پیچیده‌ای نیست و با برنامه‌ریزی ساده و حذف موازی‌کاری‌ها و قوانین دست‌و‌پاگیر و در عین حال تقویت زیرساخت‌ها می‌تواند به سرمنزل مقصود برسد؛‌ اقداماتی که امیدواریم در دولت سیزدهم اراده‌ای بر انجام آنها باشد.