گفتنی است، کشورهای همسایه بیشترین سهم را داشتند و جزو مقاصد صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان بودند، به‌طوری که بیش از ۸۰ درصد این صادرات را شامل می‌شدند. بیشترین سهم صادرات محصولات دانش‌بنیان به «مواد پیشرفته و محصولات شیمیایی» و سپس به ماشین‌سازی اختصاص داشت. البته که قراردادهایی در زمینه فناوری اطلاعات و خدمات مرتبط به آن هم در سال گذشته منعقد شد که باید منتظر بود و دید در ادامه، چه تاثیری در رقم صادرات دانش‌بنیان‌ها می‌گذارند. گفتنی است، یکی از چالش‌های صادرات چه در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، چه غیر دانش‌بنیان، تداخل زمانی کشورهای مبدأ و مقصد به‌دلیل ناهمگونی روزهای تعطیل است و این روزها زمزمه تغییر تعطیلات هفتگی کشور از روزهای پنجشنبه و جمعه به شنبه و یکشنبه شنیده می‌شود؛ به‌گونه‌ای که محسن پیرهادی، نماینده مردم تهران به ایسنا گفت: برای کاستن از هزینه افزایش تعطیلات رسمی کشور باید تعطیلات را حتی‌المقدور برحسب مبادلات بین‌المللی یکسان‌سازی کنیم. اجمالا به‌نظر می‌رسد تعطیلات کشورهای مسلمان مبنی ‌بر تعطیلی جمعه و شنبه درست‌تر باشد.صمت در این گزارش به تاثیر تغییر تعطیلات آخر هفته کشور در حل برخی چالش‌های صادراتی دانش‌بنیان‌ها پرداخت.

صادراتی که تمام نمی‌شود

به‌احتمال‌زیاد تا به‌حال زیاد شنیده‌اید که اقتصاد مبتنی بر صادرات منابع‌طبیعی، مانند نفت، گاز و معادن، روزی به‌اتمام می‌رسد و دیگر نمی‌توان از آن طریق برای کشور و رشد آن ارزآوری داشت؛ به‌همین دلیل است که در سال‌های اخیر روی صادرات محصولات دانش‌بنیان تاکید ویژه‌ای شده است و کشورهای مطرح در دنیا به‌دنبال ربودن این گوی از یکدیگر هستند تا بتوانند بازار خود را بیشتر از گذشته بزرگ کنند. کارشناسان بسیاری بر این باور هستند که محصولاتی که به طریق دانش‌بنیان تولید می‌شوند، همواره جای پیشرفت دارند و مانند منابع‌طبیعی تمام نمی‌شوند. با پیشرفت در این حوزه می‌توانیم شاهد رشد و شاخه‌دار شدن آن باشیم. پس محصولاتی که مبتنی بر این دانش پایه شکل می‌گیرند، مولد تولیدات آینده خواهند بود و راه‌ها را برای تلاش‌های جدید باز خواهند کرد. گفتنی است، پیشرفت در این حوزه باید با سرمایه‌گذاری روی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی انجام بگیرد. با همکاری که بین صنایع و دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد، طرح‌های اقتصادی و پیشرو باید از بین طرح‌های پیشنهادی بسیاری انتخاب شوند و موردبررسی قرار بگیرند. پس از این مراحل، می‌توان این دانش را به خطوط تولید وارد کرد.

بی برنامگی در مسیر تجارت

حسن قاسمی‌یزدآبادی، فعال در زمینه تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت گفت: به‌طورقطع تعطیلی روزهای جمعه و شنبه برای تجارت دانش‌بنیان و در کل تجارت به‌شکل عمومی و برای هر شرکتی که در زمینه تجارت بین‌المللی فعال است، اثر جدی دارد. باتوجه به اینکه سیستم بانکی به‌جای 2 روز، با شرایط موجود،4 روز تعطیل است، تجار مجبور هستند، هم تعطیلی آخر هفته ایران و هم کشورهای مرجع را پذیرا باشند. تصور کنید برحسب روزهای کاری ایران، تاجری می‌خواهد حواله بانکی را ارسال یا یک فرآیندی را در روز نخست که شنبه باشد، در تجارت خود پیگیری کند که معمولا در این روزها موفق به ارتباط با طرف خارجی نمی‌شود، چرا که ممکن است طرف خارجی در مجموعه اداره خود حضور نداشته باشد.

وی ادامه داد: در ابتدای همکاری شرکت‌های خارجی با ایرانیان، بسیاری از شرکت‌ها و طرف قراردادهای خارجی از اینکه تاجران ایرانی شنبه و یکشنبه فعال هستند و برای مثالی پولی را حواله می‌کنند، شگفت‌زده می‌شوند. بی‌برنامگی در تجارت بین‌المللی ناشی از تفاوت روزهای تعطیل ایران با دیگر کشورها است که این امر بیش از هر زمانی خود را در پرداخت‌ها و تداخل در روزهای کاری بانک‌ها نشان می‌دهد. گفتنی است، تاخیر در ارسال حواله‌های بانکی از سوی ایران و دریافت آن، موضوعی است که بسیاری از تجار را به‌دلیل این ناهماهنگی اذیت می‌کند.به‌گفته قاسمی، بیشتر کشورهای عربی از جمله امارات، هوشمندانه روزهای جمعه و شنبه را تعطیل کردند تا کمترین میزان در تداخل روز را با دیگر کشورها داشته باشند. در این شرایط دست کم، 4 روز تعطیلی به ۳ روز تبدیل شده است.

سردرگمی تاجران

وی بااشاره به اینکه این نوع از ناهماهنگی‌ها برای تاجران نوپا و دانش‌بنیان سردرگمی به‌وجود می‌آورد، به‌گونه‌ای که در برخی موارد موجب بروز دلسردی هم شده است، گفت: ناهماهنگی به‌وجودآمده در تجارت بین‌الملل به‌دلیل روزهای تعطیل نه‌تنها در پرداخت‌ها و حواله‌های بانکی خود را نشان می‌دهد، بلکه در زمان و مکان برگزاری جلسات آنلاین هم اخلال به وجود می‌آورد. برخی از طرف قراردادهای خارجی از اینکه جلسات کاری در خانه یا جایی به غیر از محیط اداری برگزار می‌شود و معمولا در روزهای کاری آنها است، ابزار بی‌اعتمادی می‌کنند. همچنین، شرایط خانه یا هر جایی به غیر از محیط اداری شرایط مناسبی برای فعالیت‌های تجاری نیست.به‌گفته این فعال در زمینه تجاری‌سازی دانش‌بنیان؛ شاید مستقیما منجر به کنسل شدن رابطه کاری نشود، اما به‌مرور زمان تداخل در فرآیند تجارت را به‌وجود می‌آورد. ضرر مالی برای طرف ایرانی به‌دلیل نوسان صعودی نرخ ارز در کشور را که ظرف چند روز اتفاق می‌افتد، به‌همراه دارد.

وی در ادامه، درباره چالش‌های صادرات محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: جای خالی حمایت‌های دولتی در صادرات به‌ویژه برای دانش‌بنیان‌ها به‌شدت احساس می‌شود، چرا که در بسیاری موارد باوجود مصوبه‌های قانونی به‌منظور تسهیل فرآیند صادرات، با معضلاتی نظیر کمبود بودجه مواجه می‌شویم. ناگفته نماند که مشوق‌های صادراتی از سوی معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی برای بیشتر دانش‌بنیان‌ها اعمال شده است. چالش دیگر مربوط به بازاریابی است. اغلب شرکت‌های نوپا نیازمند حمایت دولت برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی هستند،زیرا باوجود نرخ دلار و تورم‌های اخیر،در عمل راه برای حضور در نمایشگاه‌های خارجی برای بازاریابی و تعاملات بین‌المللی غیرممکن می‌شود یا هزینه زیادی را می‌طلبد.

راه برای کلاهبرداری خارجی‌ها باز است

قاسمی در ادامه، درباره نبود روش پرداخت LC که راه را برای کلاهبرداری خارجی‌ها باز می‌گذارد، گفت: معضل اصلی و مهم دانش‌بنیان‌ها در تجارت بین‌الملل، نبود حمایت‌های حقوقی دولت است. متاسفانه در ایران امکان پرداخت‌های بین‌المللی امن نظیر LC وجود ندارد. بیشتر مدیران بانک‌های کشور، آشنایی با شیوه پرداخت LC ندارند، چرا که ۴ دهه می‌شود که این روش پرداخت بین‌المللی حذف شده است. اگر این روش را به‌کار بگیریم، می‌توانیم با هر تاجری در هر جای دنیا بدون ترس از ضرر و زیان از طرف مقابل همکاری کنیم. به‌عبارت روشن‌تر، اگر تاجری هم در آن سوی دنیا بخواهد ضرری به تاجر دیگر بزند یا کلاهبرداری کند، این روش پرداخت، مانع می‌شود.

وی افزود: بیشتر تاجران نوپا در کشور به‌دلیل نبود این روش پرداخت مجبور هستند، با یک نگرش اعتمادی دست به فعالیت و معاملات بین‌المللی بزنند. تاجران زیادی در کشور ما بوده‌اند که به‌دلیل نبود روش پرداخت LC در نظام بانکی ضرر کرده‌اند و متاسفانه نتوانسته‌اند، پیگیری کنند.به‌گفته قاسمی، فرض کنید یک شرکت خارجی پولی را که قرار است به طرف قرارداد ایرانی بدهد، نداده است و طرف ایرانی دستش به هیچ جا بند نیست، در حالی که در بیشتر کشورهای دنیا اگر چنین اتفاقی بیفتد، به‌صورت سیستماتیک تمامی هزینه‌ها از شرکت خاطی و در بستر قانونی دریافت می‌شود، حتی خدمات کنسولی در وزارت خارجه ایران هم نمی‌تواند راه به جایی ببرد و معمولا به کشور مقصد ارجاع داده می‌شوند.لازم به توضیح است که LC یک روش پرداخت بین‌الملل امن است که تضمین‌کننده مراودات بین‌المللی تاجران محسوب می‌شود؛ در واقع، نوعی معاملات بانکی است. در این روش پرداخت، دوطرف قرارداد اجازه عدول از قوانین را ندارند و تاجری نمی‌تواند خارج از قانون تجارت بین‌الملل دست به فرآیندی بزند.

تعطیلات غیرهمسان، سد راه پیگیری مطالبات حقوقی

در ادامه، محمد رحمانی، کارشناس حقوقی در گفت‌وگو با صمت تضاد در تعطیلات کشورها را موجب بروز ضرر برای دانش‌بنیان‌ها دانست و گفت: پیگیری مطالبات حقوقی باوجود ۴ روز تعطیل در هفته که ۲ روز متعلق به کشورهای خارجی و دو روز هم که به ایران اختصاص دارد؛ با اخلال زمانی مواجه است. در واقع، از زمانی که متقاضی به ما ایمیل می‌زند تا زمانی که پاسخ داده و بعد پیگیری شود، ۴ روز طول می‌کشد. از سویی هم، نمی‌توان پرسنل یک شرکت تجاری را الزام کرد که در روزهای تعطیل هم به فعالیت اداری و تجاری بپردازند که این امر تضاد در تعطیلات برای بیشتر کسب‌وکارهای نوپا ضررهایی را به‌وجود آورده است. به‌گفته وی، تعطیلات ناهمگون در کشورها بیشتر موجب بروز ضررهای اقتصادی برای دوطرف می‌شود که گاهی اوقات کار را به شکایت هم می‌رساند. نوسان نرخ دلار در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت معمولا مسبب این ضررهای مالی به‌ویژه برای طرف‌قرارداد ایرانی است.

وی افزود: همپوشانی تعطیلات می‌تواند برای کسب‌وکارها به‌شدت  سودمند و مفید باشد، چرا که منجر به افزایش روند فرآیندهای تجاری می‌شود و در شرایط فعلی، علاوه بر اخلال در برنامه‌ریزی، حس خوبی که افراد در پیگیری فرآیندهای حقوقی خود باید درک کنند، وجود ندارد. توسعه صادرات دارای المان‌های مختلفی است که تعطیلات ناهمگون یکی از موارد آن است که می‌تواند کمک‌کننده در برنامه‌ریزی‌ها باشد.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان اکوسیستم نوآوری معتقدند؛ شرکت‌های دانش‌بنیان از همان ابتدا باید محصول خود را با دید بین‌المللی تولید کنند، این روند در طراحی محصول نیز تاثیرگذار است، زیرا شرکت‌ها تنها به رسیدن به مرحله فروش فکر می‌کنند، در حالی که تنها رسیدن کافی نیست. گفتنی است؛ بازاریابی تخصصی یکی از چالش‌های صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان است و بسیاری از بازاریاب‌های جنرال توجهی به بازارسازی ندارند و اولویت‌های بازاریابی محصولات های‌تک را نمی‌شناسند، اما باتوجه به آنچه در گزارش آورده شد، تضاد در تعطیلات آخر هفته هم یکی از چالش‌های فرعی در مسیر صادرات است که بیش از هر شرکتی برای نوپایان این عرصه آسیب‌زا است و موجب به‌هم‌ریختگی و عدم‌برنامه‌ریزی دقیق می‌شود. این فرآیند خود را بیش از هر زمانی در نظام بانکی نشان داده و باتوجه به افزایش روزبه‌روز نرخ ارز در کشور، دیرکرد 4روزه ضرر مالی را برای تجار و دانش‌بنیان‌ها به‌وجود آورده است.