با وجود اعمال شدیدترین تحریم‌ها نسبت به ایران در یک دهه گذشته، بررسی گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی حاکی از قرارگیری اقتصاد ایران بین رتبه‌های ۱۶ تا ۲۲ جهان است. امسال نیز اقتصاد ایران به‌عنوان بیست‌ویکمین اقتصاد بزرگ جهان از سوی این صندوق معرفی شد.

اکنون با وجود اعلام چند مرجع رسمی درباره جایگاه اقتصادی ایران در جهان، هنوز هم ابهام و پرسش‌هایی در این زمینه مطرح می‌شود. نخست آنکه اقتصاد کدام کشورها نسبت به ایران بزرگ‌تر و کدام کوچک‌تر بوده است؟ مورد دیگر، رتبه رفاه ایرانیان است؛ آیا به همان نسبت که رتبه اقتصادی ایران در جهان عدد قابل‌توجهی را نشان می‌دهد، رتبه رفاه هم از جایگاه خوبی برخوردار است؟

رتبه بیست‌ویکم ایران در اقتصاد جهان

هر ساله اقتصادهای جهان براساس تولید ناخالص داخلی خود رده‌بندی می‌شوند و ایران در میان ۱۹۲ کشور جهان در سال ۲۰۲۲ در رده بیست‌ویکم قرار گرفته است. زمانی این جایگاه اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که مشخص می‌شود ایران در طول سال‌های اخیر در معرض شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفته است. به‌علاوه، درگیر بودن با ویروس کرونا و پیامدهای آن، شرایط اقتصاد بین‌المللی و تأثیرات آن از جمله چالش‌های مزید بر علت بوده است. اما در این شرایط، اقتصاد ایران به لحاظ جایگاه ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و اندازه تولید ناخالص داخلی، میان کشورهای برتر جهان قرار گرفته، موضوعی که نه توسط آمار داخل، بلکه از سوی صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی اعلام شده است.

براساس آمار سال ۲۰۲۲، کشورهای چین، امریکا و هند به ترتیب سه اقتصاد برتر دنیا را با بیشترین تولید ناخالص داخلی در اختیار دارند و کشورهای ژاپن، آلمان، روسیه، اندونزی، برزیل، انگلیس، فرانسه، ترکیه، ایتالیا، مکزیک، کره جنوبی، کانادا، اسپانیا، عربستان، تایوان، مصر و استرالیا به ترتیب تا رده بیستم اقتصادهای برتر جهان قرار گرفته‌اند و بعد از آنها و در رده بیست‌ویکم ایران قرار دارد.

نکته قابل‌توجه آن است که کشورهایی مانند لهستان، تایلند، پاکستان، هلند، آرژانتین، افریقای‌جنوبی، امارات، سوئیس، بلژیک، سوئد، اتریش، نروژ، پرتغال، یونان، فنلاند و بلاروس تولید ناخالص داخلی کمتری نسبت به ایران دارند و در رده‌بندی در جایگاه پایین‌تری قرار گرفته‌اند.

اما باوجود رتبه بیست‌ویکم ایران در اقتصاد جهان، موضوع قابل‌توجه آن است که وقتی به رتبه رفاه ایرانیان می‌رسیم، وجود مباحثی مانند کاهش شدید مصرف مواد مغذی مانند پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، ترک تحصیل هزاران دانش‌آموز، افزایش آمار کودکان کار و افزایش خط فقر نشان می‌دهد رفاه در ایران کاهش یافته، در صورتی رفاه ایرانیان به این بستگی دارد که هر ایرانی چه میزان از تولید ناخالص بهره می‌برد و هرچه جمعیت کمتر باشد، سهم هر ایرانی از GDP بیشتر خواهد شد.

بنابر آمار IMF، ایران در سال ۲۰۲۲ در رتبه هشتادوپنجم درآمد سرانه قرار گرفته؛ یعنی اگرچه رتبه ایران از لحاظ تولید ناخالص در میان کشور جهان، ۲۱ است، اما این میزان تولید باید بین بیش از ۸۰ میلیون ایرانی تقسیم شود که به هر نفر سهمی ناچیز اختصاص می‌یابد.

درآمد سرانه کاهش یافت

محمدقائد امینی، کارشناس اقتصاد گفت: سال گذشته ایران رتبه هجدهم را در اقتصاد جهان به‌دست آورد و امسال هم با اندکی نوسان به رتبه ۲۱ رسید.

وی درباره آیتم‌ها و شرایط موردنظر برای رتبه‌بندی کشورها اظهار کرد: محاسبات از سوی صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی انجام می‌شود و این‌گونه است که تولید ناخالص داخلی براساس ارزش پول آن کشور محاسبه و با نرخی هم به نرخ دلار تبدیل می‌شود.

این کارشناس اقتصاد یادآور شد: سال گذشته به‌دلیل یک‌سری شیطنت‌های سیاسی، رتبه اقتصادی ایران براساس محاسبات اشاره شده به ۵۷ رسیده بود، اما وقتی با شاخص ppp محاسبه شد، این رتبه به ۱۸ رسید. امسال نیز طبق شاخص ppp رتبه اقتصادی ایران در میان کشورهای جهان به ۲۱ رسید.

قائدامینی تصریح کرد: زمانی که از شاخص ppp استفاده می‌شود، به لحاظ علمی و اقتصادی کالاهای مبادله‌ای مانند خدمات هم در رتبه‌بندی لحاظ می‌شود، اما در شاخص دلار بازار آزاد، این مورد در نظر گرفته نمی‌شود. بر این اساس در تعیین رتبه‌بندی کشورها روش شناسایی که به کار می‌رود، از اهمیت زیادی برخوردار است.

وی با اشاره به در نظر گرفتن تولید ناخالص کل هر کشور برای ارزیابی رتبه اقتصادی گفت: قطعا سرانه کشوری که ۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد با وجود تولید ناخالص بالایی که دارد، با سرانه کشوری با جمعیت کمتر، متفاوت است، به عبارتی برای آنکه رفاه مردم یک جامعه مشخص شود به عدد درآمد سرانه توجه می‌شود. وقتی به رفاه مردم ایران می‌رسیم، متوجه می‌شویم رتبه رفاه و قدرت خرید مردم کشور تناسبی با جایگاه اقتصادی ما ندارد.

این کارشناس اقتصاد افزود: نسبت به میزان جمعیت کشور، سهم هر فرد از درآمد سرانه ناچیز می‌شود، در صورتی‌که مردم کشوری مانند هلند به‌دلیل جمعیت کمتر با تولید ناخالص کمتر و جایگاه اقتصادی پایین‌تر، در رفاه زیادی به‌سر می‌برند. چرا؟ چون درآمد سرانه هر نفر بیشتر است.

قائد امینی گفت: در مجموع ایران با توجه به ظرفیت‌ها، جمعیت و منابعی که در اختیار دارد، از لحاظ تولید ناخالص داخلی نسبت به کشورهای جهان در جایگاه خوبی است، به‌طوری‌که در میان ۱۹۷ کشور توانسته در رتبه ۲۱ قرار بگیرد.

وی یادآور شد: با توجه به شرایطی مانند تحریم‌های خارجی و داخلی و سیاست‌گذاری‌های نادرست، سقوط رتبه ایران در این رده‌بندی پیش‌بینی می‌شد، اما آمار جهانی نشان می‌دهد کشور ما توانسته کم‌وبیش رتبه اقتصادی خود را حفظ کند.

سخن پایانی

اقتصاددانان معتقدند وقتی صحبت از رفاه است برای دقیق‌تر بودن محاسبات و امکان مقایسه کشورها از لحاظ قدرت خرید، مهم‌ترین شاخص در این‌باره معمولا درآمد سرانه است که این شاخص در کشور در 10 سال گذشته، کاهش ۳۲ درصدی داشته است.

حال با نگاهی به داده‌های «بانک جهانی» در سال ۲۰۲۰، مشخص می‌شود ایرانی‌ها با درآمد سرانه پایین‌تر از کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان و ترکمنستان قرار داشته‌اند و به‌نوعی شهروندان ایرانی از شهروندان آذربایجانی و ترکمنستانی فقیرتر هستند. با این اوصاف، جایگاه اقتصادی یک کشور در جهان اگرچه گویای تولیدات ناخالص آن است و خبری خوب به‌شمار می‌رود، اما نمی‌تواند نشان‌دهنده رفاه مردم همان کشور باشد و ایران به آن اندازه‌ای که ادعا می‌شود در شرایط مطلوب قرار نگرفته، البته به آن میزانی هم که برخی مدعی هستند در ناخوشی نیست.