با پیشنهاد شرکت بورس و فرابورس و تصویب هیات مدیره سازمان بورس، دامنه نوسان در بازار اول بورس و فرابورس، یک درصد دیگر افزایش یافت و به مثبت و منفی ۷ درصد رسید. افزایش دامنه نوسان از روز دوشنبه 7 شهریور، برای نمادهای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار اول بورس و فرابورس اجرایی شد. روند افزایشی دامنه نوسان از فروردین‌ امسال آغاز شد. این اقدام با هدف افزایش نقدشوندگی، روان‌تر شدن معاملات و همچنین تحلیل‌‌محور شدن این بازار اجرایی می‌شود. در همین حال، انتظار می‌رود افزایش دامنه نوسان بورس، شوک روانی مثبت مقطعی و کوتاه‌مدتی را به بازار وارد کند، چراکه در حالت کلی، هیجانات از عوامل موثر بر بازار سرمایه ایران هستند و حتی می‌توانند اصول بازار و بنیادهای تحلیل را هم تحت‌تاثیر قرار دهند. علاوه بر این، اتکا به تحلیل در روند معاملات بورس کشور، بیشتر می‌شود. این اقدام می‌تواند به باز شدن گره معاملاتی سهام صنایع و شرکت‌ها منتهی شود. علاوه بر این باید منتظر روان‌سازی بازار و به‌دنبال آن، افزایش حجم معاملات باشیم. در چنین شرایطی، انتظار می‌رود پیروی از صف‌های خریدوفروش کمرنگ شود. با این وجود نباید از ریسک‌های ناشی از حذف ناگهانی محدودیت‌های حاکم بر بازار سرمایه غافل بود. در حال‌حاضر، سرمایه‌گذاران خرد و حقیقی بسیاری در بازار سرمایه ایران حضور دارند. هر اقدامی که به از بین رفتن سرمایه این افراد منتهی شود، اشتباه و در بلندمدت به ضرر بازار سرمایه خواهد بود. مردم در ۲ سال گذشته نسبت به بازار سرمایه بی‌اعتماد شده‌اند؛ بنابراین نباید با اجرای اقدامات اشتباه، دوباره زمینه متضرر شدن مردم را فراهم کرد. بدون تردید هیچ روند صعودی ادامه‌دار نخواهد بود و درنتیجه نباید نسبت به اثرات افزایش دامنه نوسان در روزهای نزولی بازار بی‌تفاوت بود.

کاهش محدودیت‌ها

نیما آگاهی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و در ارزیابی اقدام سازمان بورس مبنی بر افزایش یک درصدی دامنه نوسان در بازار اول بورس و فرابورس، اظهار کرد: بسیاری از فعالان بازار سرمایه و کارشناسان اقتصادی موافق حذف کامل دامنه نوسان و محدودیت‌های حاصل از آن برای بازار سرمایه هستند. در طول ماه‌های گذشته مقرر شده این دامنه نوسان، گام‌به‌گام، حذف شود. هرچند پیشنهاد می‌شود روند حذف دامنه نوسان به‌صورت برنامه‌ریزی شده باشد. این کارشناس بازار سرمایه گفت: در حالت کلی می‌توان این‌طور ادعا کرد که وسعت بخشیدن به بازار سرمایه اقدام مناسبی است، بر همین اساس نیز تصمیم سازمان بورس مبنی بر افزایش دامنه نوسان، مثبت ارزیابی می‌شود. وی تاکید کرد: با توجه به آنکه در حال حاضر شاهد روند ریزشی یا صعودی ویژه‌ای در بورس تهران نیستیم و هیجان قابل‌توجهی بر این بازار حکمفرما نیست، موقعیت کنونی، بهترین زمان برای افزایش دامنه نوسان است، اما در شرایطی که بازار جهت‌گیری به سمت صعود یا نزول دارد، حذف دامنه نوسان، دشوارتر خواهد بود. آگاهی گفت: با گسترده شدن دامنه نوسان، افراد می‌توانند در موقعیت‌های جذاب‌تر، قدرت تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند. وی با اشاره به سابقه افول بورس تهران در سال ۹۹ گفت: در آن دوره، شاهد شکل‌گیری صف‌های گسترده‌ای برای فروش سهم‌ها بودیم. موقعیتی که از نظر روانی، شرایط ریزش بورس را تقویت کرد. حال اگر دامنه نوسان گسترده‌تر بود، از میزان صف فروش سهام کاسته می‌شد. این کارشناس بازار سرمایه در ادامه خاطرنشان کرد: در دنیا چنین محدودیت‌هایی به این شکل بر عملکرد بورس اعمال نمی‌شود. البته در برخی موارد و برای یک دوره آزمایشی، محدودیت‌های عملکردی در بورس‌ها اجرایی می‌شود، اما این محدودیت‌ها با هدف جذب نقدینگی کافی و وسعت‌بخشی به بورس‌ها اعمال می‌شود. آگاهی گفت: با این وجود، محدودیت یادشده در بورس ما ماندگار شده و تغییر این شرایط و تسهیل شرایط معامله سهم‌ها در این بازار ضروری به‌نظر می‌رسد. وی با اشاره به فراگیر شدن بورس تهران و ضریب نفوذ بازار سرمایه در کشور، گفت: افزون بر ۵۰ میلیون نفر در کشور به‌‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با بورس سروکار دارند؛ بنابراین باید اقرار کرد که این بازار از ضریب نفوذ بالایی در میان مردم برخوردار است و حذف دامنه نوسان در موقعیت کنونی، اقدام درستی ارزیابی می‌شود. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا حذف محدودیت‌ها در دامنه نوسان به ضرر فعالان بورسی و سرمایه‌گذاران خرد حقیقی تمام می‌شود یا خیر، گفت: با افزایش ضریب نفوذ بورس در میان مردم، شرط جذب نقدینگی به بورس، برداشته می‌شود. مهم‌ترین دلیل اعمال این دست محدودیت‌ها، کاهش اثرگذاری عده‌ای خاص یا بازارگردان یا بازیگران سهم‌هاست، اما در شرایطی که تعداد افراد فعال در بورس، قابل‌توجه هستند، اعمال چنین محدودیت‌هایی از اساس اشتباه و به ضرر بورس خواهد بود. آگاهی افزود: فردی که اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس می‌کند باید بداند که به بازاری پرریسک وارد شده است. تنش‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی بر عملکرد بورس اثرگذار هستند و ریسک‌های متعددی عملکرد بازار سرمایه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین از فعالان این بازار انتظار می‌رود با شناخت کافی و پس از کسب دانش و تخصص اقدام به سرمایه‌گذاری در این حوزه کنند و همزمان نسبت به ریسک‌های آن نیز آگاه باشند.

آینده روشن

این کارشناس بازار سرمایه در پایان و در ارزیابی عملکرد بورس تهران در آینده، گفت: چشم‌انداز بورس تهران در آینده مثبت و روشن ارزیابی می‌شود. هرچند در حال حاضر ریسک ناشی از روشن نبودن دورنمای آینده، بر عملکرد بورس سایه انداخته است. در حال حاضر، عملکرد بورس تهران به‌شدت به نتیجه مذاکرات برجام بستگی دارد. در چنین شرایطی، بسیاری از سرمایه‌گذاران عمده منتظر روشن شدن نتیجه این مذاکرات هستند تا با تکیه بر این نتیجه، برای سرمایه خود تصمیم‌گیری کنند. البته در حال حاضر امید زیادی به نتیجه‌بخش بودن این مذاکرات طی هفته‌های آینده و حرکت بورس در مسیر رو به رشد وجود دارد. آگاهی افزود: هرچند به نتیجه نرسیدن این مذاکرات نیز لزوما به ضرر بورس تهران نیست. به نتیجه نرسیدن مذاکرات به منزله رشد بهای دلار و همچنین افزایش تورم در اقتصاد کشور خواهد بود؛ بنابراین محرک دیگری برای رشد بورس پدید می‌آید. هرچند وابسته به هرکدام از دو سناریو یادشده، میزان رشد و زمان آن متفاوت خواهد بود.

ضرورت حذف تدریجی دامنه نوسان

مجتبی دیبا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت و با اشاره به فرآیند حذف تدریجی دامنه نوسان، اظهار کرد: اسفند سال گذشته رئیس سازمان بورس از افزایش تدریجی دامنه نوسان در سال ۱۴۰۱ خبر داد. در ادامه معاونت نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس نیز اعلام کرد براساس تصمیمات اولیه گرفته‌ شده مقرر شد دامنه نوسان تا ۱۰ درصد و به‌صورت فصلی تغییر کند. در ادامه هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای افزایش کارآیی و نقدشوندگی بازار سرمایه، افزایش یک درصدی دامنه نوسان به‌صورت متقارن در بازار اول شرکت بورس اوراق بهادار تهران و شرکت فرابورس ایران را از ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ مقرر کرد؛ بنابراین مقرر شد دوباره در ابتدای تابستان، دامنه نوسان بورس افزایش یابد، هرچند این اقدام تا شهریور به تاخیر افتاد.

وی افزود: افزایش دامنه نوسان به مثبت و منفی ۶ درصد، زمینه خوشبینی را در میان فعالان بازار سرمایه فراهم کرد. بسیاری از کارشناسان معتقد بودند این اقدام می‌تواند اثرگذاری بالایی بر بورس تهران داشته باشد و زمینه رونق‌بخشی به معاملات را فراهم کند. در همین حال، میزان نقدشوندگی بازار افزایش می‌یابد و در بلندمدت تاثیر مثبتی روی معاملات بازار دارد.

با این وجود، در حال حاضر و با توجه به سابقه افزایش یک درصدی دامنه نوسان می‌توان این‌طور ادعا کرد که این اقدام در شرایطی که بازار با اقبال عمومی روبه‌رو است، پویایی بورس تهران را افزایش می‌دهد. به‌عنوان مثال در شرایطی که ریتم معاملات بهبود یابد، امکان استفاده از این آیتم برای معامله‌گران افزایش خواهد یافت. دیبا در ادامه گفت: اساسا اعمال محدودیت در بازار سرمایه، مناسب نیست و فاقد اثرگذاری لازم بر این بازار است. با این وجود، برای ارزیابی دقیق شرایط باید به سبقه تاریخی بازارها نیز رجوع کنیم. سبقه تاریخی بازار سرمایه ما حکایت از آن دارد که این بازار با محدودیت شکل گرفته است. معامله‌گر خرد و همچنین معامله‌گر عمده نیز با این محدودیت‌ها خود را وفق داده و سازگار کرده‌اند؛ بنابراین باید اقرار کرد که بورس ما از ظرفیت لازم برای حذف تمامی محدودیت‌ها آن‌هم به شکل یک‌باره برخوردار نیست؛ درنتیجه حذف محدودیت‌های یادشده نیازمند زمان است. این کارشناس بازار سرمایه گفت: در بازارهای جهانی نیز محدودیت‌هایی وجود دارد. به‌عنوان مثال، چنانچه بازار با شرایط ترس روبه‌رو شود، بازارگردان برای مدتی، بازار را متوقف می‌کند. این توقف از چند ساعت تا چند روز ادامه می‌یابد تا بازار به تعادل برسد. اما در بازارهای جهانی، این محدودیت‌ها به مراتب کمتر هستند. البته این محدودیت‌ها از ابتدا در این کشورها کمتر بوده؛ بنابراین قیاس بازار سرمایه ما با سایر کشورها، از اساس درست به‌نظر نمی‌رسد.

وی در پایان و در ارزیابی عملکرد بورس تهران تا پایان سال گفت: چنانچه مذاکرات برجام به نتیجه برسد، باید منتظر رشد بهای سهم‌های ریالی در بورس باشیم. بدین ترتیب روزهای مثبت با نوسان محدود در انتظار بازار سرمایه خواهد بود.

اما چنانچه این مذاکرات به نتیجه نرسد هم مجددا امکان صعود شاخص بورس وجود دارد، هرچند این روند رو به رشد نوسانی و با ریسک‌های قابل‌توجهی همراه خواهد بود.

سخن پایانی

از روز دوشنبه ۲۹ فروردین، دامنه نوسان بازارهای اول بورس و فرابورس به منفی و مثبت ۶ درصد افزایش پیدا کرد و وعده داده شد محدودیت‌های حاکم بر دامنه نوسان، به مرور، کمتر می‌شود. سازمان بورس به وعده خود عمل کرد و شاهد افزایش دامنه نوسان به ۷ درصد در 7 شهریور بودیم. بسیاری از فعالان بازار و سهامداران از کاهش محدودیت‌ها و همچنین افزایش دامنه نوسان در بورس رضایت دارند و معتقدند این راهکار بازار سرمایه را به شرایط متعادل نزدیک می‌کند و بخشی از هیجانات بازار را مدیریت خواهد کرد. هرچند بر حذف این محدودیت به شکل تدریجی یعنی راهکار کنونی سازمان بورس، تاکید دارند، چراکه کاهش محدودیت‌ها در شرایط نزول بازار می‌تواند به ضرر سهامداران خرد و حقیقی تمام شود؛ سهامدارانی که عموما سواد مالی بالایی نیز ندارند؛ بنابراین انتظار می‌رود رفع محدودیت‌ها با در نظر گرفتن تمامی جوانب این سیاست اجرایی شود.