صرفه‌جویی آب در صنایع با نوسازی ماشین‌آلات
آب، گاز، نفت و... انرژی‌هایی هستند که به بشر برای داشتن رفاه و زندگی بهتر کمک کرده‌اند. مدت‌ها انسان‌ها بدون توجه و دغدغه نابودی حامل‌های انرژی در مصرف بی‌محابا جلو می‌رفتند. اگر این حامل‌های انرژی تجدید و جبران نشوند، حیات روی کره زمین با خطر روبه‌رو خواهد شد.
سال‌هاست سخن از توسعه پایدار می‌شود، پیشرفتی که کمترین آسیب را به چرخه طبیعت بزند. مصرف بهینه به معنای حذف حامل‌های انرژی نیست، بلکه بهره‌برداری از حداقل آنهاست. در کشور ما هنوز دغدغه‌ها مسئله اصلی در تولید نشده‌اند، زیرا بخشی از ثروت کشور با استفاده از ماشین‌آلات کهنه و فرسوده دود می‌شود و هوا می‌رود.
فرسوده‌ها انرژی را می‌بلعند
برخی صنایع جزء بخش‌های آب‌بر بوده و با توجه به ابربحران کشور در حوزه آب ضروری است صرفه‌جویی در این بخش براساس دستورالعمل ویژه‌ای دنبال شود. علیرضا قدمگاهی، یکی از فعالان صنعت نساجی کشور با اشاره به دغدغه کشورهای جهان برای کاهش مصرف آب و اختراع تجهیزات نوین به صمت گفت: برای بهبود مصرف آب صنایع، در کنار مدیریت داخلی واحدهای تولیدی، تجهیزات و ابزارهایی وجود دارند که حجم آب مصرفی را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهند.
او افزود: تولیدکنندگان داخلی هم، دغدغه صرفه‌جویی و بهبود روش‌های تولید را دارند اما تهیه این تجهیزات نوین هزینه‌بر است و به سرمایه زیادی نیاز دارد.
او گفت: در شرایطی که صنعتگران با کمبود نقدینگی و مشکلات مالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، فعلا امکان این هزینه‌کرد برای تولیدکنندگان وجود ندارد. این کارشناس حوزه صنعت تاکید کرد: دولت با توجه به مسئولیت و مدیریتی که در استفاده بهینه از حامل‌های انرژی دارد باید به این موضوع ورود کرده و تسهیلاتی برای خرید تجهیزات و ماشین‌آلات روز ارائه دهد.
ضرورتی که نادیده گرفته می‌شود
قدمگاهی در پاسخ به این پرسش که استفاده از ابزارها، تجهیزات و ماشین‌آلات روزآمد چقدر می‌تواند در استفاده بهینه از آب کمک‌کننده باشد، گفت: اگر این امر در صنایع کشور محقق شود، مصرف آب دست‌کم بین ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش پیدا می‌کند.
این فعال صنعت نساجی کشور با بیان اینکه این رقم بزرگی است، اظهارکرد: در این مدت به مسئله نوسازی و به‌سازی ماشین‌آلات و تجهیزات کمتر توجه شده و سرمایه‌گذاری لازم در این زمینه انجام نشده است. حتی استفاده از پسماندها که دفع آنها هزینه‌های بالایی دارد و جزو هزینه‌های سربار واحدهای تولیدی به‌شمار می‌رود، مدیریت تولید را بهبود می‌بخشد؛ بنابراین بهینه‌سازی مصرف آب در کنار بهبود روش‌های تولید، شدنی بوده و سال‌هاست کشورهای پیشرفته با بهره‌گیری از آن، صنایع خود را توسعه داده‌اند. وی در ادامه سخنان خود تاکید کرد: این در حالی است که اگر بخواهیم در ایران صنایع موجود را توسعه دهیم، در واقع به بحران آب دامن زده‌ایم.
آموزش درست مصرف‌کردن
در ادامه صابر پرنیان، رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان تهران در پاسخ به این پرسش صمت که آیا در زمینه مصرف بهینه برق و گاز و صرفه‌جویی در شهرک‌های صنعتی، به‌ویژه واحدهای تولیدی، آموزش‌های لازم داده‌شده یا خیر، گفت: در سطح وسیعی از سوی شرکت شهرک‌های صنعتی، انجمن‌های بخش خصوصی، خانه صنعت، معدن و تجارت و... در این‌باره اطلاع‌رسانی شده که فرهنگ صرفه‌جویی و در نتیجه افزایش بهره‌وری پیاده‌سازی شود.
او ادامه داد: اگر در مصرف تمام حامل‌های انرژی (آب، برق و گاز) صرفه‌جویی شود، به‌طور قطع، بحران و کمبود را می‌توان پشت‌سر گذاشت. البته این به معنی استفاده نکردن نیست، بلکه منظور درست مصرف‌کردن است.
چگونه آب را هدر ندهیم
صنعتگران به‌عنوان بخشی از جامعه، دغدغه فرهنگ صرفه‌جویی آب را دارند و از این‌رو تلاش می‌کنند با استفاده از روش‌هایی، مصرف آب را در واحدهای صنعتی خود به حداقل برسانند. در این میان، پاشنه آشیل صنایع داخلی، فرسودگی ماشین‌آلات تولید بوده و اینکه این تجهیزات مربوط به ۳ تا ۴ دهه قبل است. علاوه‌بر این، بخش زیادی از آنها در زمان خود به شکل دست دوم خریداری شده‌اند. این در حالی است که در کشورهای صنعتی برای تحقق توسعه پایدار هر ۳ تا ۴ سال، تجهیزات نو و هر دهه ماشین‌آلات تعویض می‌شوند. شاید اگر به لحاظ سخت‌افزاری، صنایع آب‌بر کشور روزآمد شوند، بهینه‌سازی مصرف انرژی، به‌ویژه در حوزه آب مصرفی واحدهای صنعتی، صد درصد محقق شود. صنعت چرم از جمله صنایع بسیار آب‌بر است، به‌طوری که کشورهای اروپایی و برخی کشورهای صنعتی آسیایی، بخش‌هایی از تبدیل پوست به چرم که آب‌بر و برای محیط‌زیست آسیب‌زاست را در کشورهای جهان سوم انجام می‌دهند. به‌عنوان مثال، تبدیل پوست به سالامبور که یکی از مراحل تبدیل پوست به چرم است، آب زیادی نیاز دارد و در کنار آن به‌دلیل استفاده از مواد شیمیایی، آسیب زیادی به محیط‌زیست وارد می‌شود، از همین‌رو بسیاری از کشورها سالامبورسازی را در کشور خود متوقف کرده‌اند و آن را از کشورهای جهان سوم وارد می‌کنند.
علی حسن‌زاده‌دلیر، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع چرم ایران درباره صرفه‌جویی آب در صنعت چرم به صمت گفت: کشورهای صنعتی برای کاهش مصرف آب در این صنعت به‌لحاظ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری پیشرفت‌های زیادی داشته‌اند. به‌عنوان مثال، درام میکسچر، ابزاری است که این کشورها برای تبدیل پوست به چرم و در مرحله دباغی مورداستفاده قرار می‌دهند که تا ۵۰ درصد، مصرف آب را کاهش خواهد داد.
وی افزود: در کشور تعداد محدودی از فعالان این صنعت در حال استفاده از نوع فناوری شده درام هستند. هنوز این موضوع در بحث صرفه‌جویی آب بین برخی صنعتگران نهادینه نشده است. از سوی دیگر، این قطعه هزینه بالایی دارد و شاید بودجه و سرمایه صنعتگران این حوزه پاسخگوی آن نباشد.
او ادامه داد: این قطعه در ایران‌هم ساخته می‌شود اما ظرفیت آن از نوع خارجی پایین‌تر است؛ بنابراین کاهش مصرف آب در صنایع از جمله صنعت چرم شدنی است اما نیاز به سرمایه دارد.
رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع چرم ایران در ادامه درباره اقدامات انجام‌شده از سوی انجمن برای این امر، گفت: این انجمن در تلاش و مذاکره است تا بتوانیم این درام‌ها را داخلی‌سازی کنیم. داخلی‌سازی درام‌ها نیازمند سرمایه بالایی است اما در حال‌حاضر از درام‌های خارجی استفاده می‌شود که نرخ این دستگاه بسیار بالاست و با افزایش نرخ ارز واردات آن بسیار گران تمام می‌شود.
نوع قدیمی و پیشرفته درام
حسن‌زاده‌دلیر در توضیح ویژگی‌های این قطعه خاص به دو نوع درام اشاره کرد و گفت: یک نوع درام چوبی است و مدل دیگر با مواد پلی‌آمین ساخته می‌شود که البته این نوع در داخل به تعداد محدود تولید شده است. برای افزایش ظرفیت این نوع درام‌ها باید دید که آیا سازندگان داخلی توانایی ساخت ورق‌های قطور با متراژ بالا را دارند یا خیر. البته ساخت نوع چوبی آن راحت‌تر است و از یک چوب خاص افریقایی ساخته می‌شود. او گفت: این چوب‌ها به‌لحاظ استحکام مانند آهن هستند و شاید نجار ایرانی با استفاده از ابزار موجود قادر به برش آن نباشد. چوب‌های مورداستفاده در درام‌سازی باید بسیار مقاوم و تحمل درجه‌های مختلف فشار را داشته باشند و در مقابل مواد شیمیایی از بین نروند. این چوب‌ها به‌نوعی مانند فلز بوده که به‌عنوان الوار تا ۲ سال در انبار نگه‌داری می‌شوند تا کاملا خشک شده و هر حالتی که می‌خواهند، بگیرند. سپس برش می‌خورند تا وقتی تبدیل به درام شدند، شکل ظاهری آنها از بین نرود.
داخلی‌سازی برخی قطعات
او یادآور شد: درام‌های چوبی نیاز به فناوری خاصی ندارند و می‌توان آنها را داخلی‌سازی کرد که البته با افزایش نرخ ارز، توجیه اقتصادی هم دارد.
رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع چرم ایران گفت: انجمن با سازندگان داخلی مذاکراتی داشته درام‌سازان معدودی در کشور فعالیت دارند علاوه‌بر این، تولید آن‌هم زمانبر است. بیشترین ظرفیت دباغی درام‌های داخلی ۸ تن است در حالی که برای اروپا تا ۲۵ تن پوست را دباغی می‌کند. عمر مفید نوع داخل بین ۸ تا ۱۰ سال است اما نوع پیشرفته آن تا ۴ دهه هم کارآیی دارد.
سالامبورسازی، آب‌بر و آسیب‌زا
حسن نصیریان، از فعالان پوشاک چرمی کشور هم معتقد است روش‌های سنتی چرم‌سازی مصرف آب بالایی دارند اما به‌تازگی روش‌های فعالیت در این صنعت در حال تغییر است.
وی به صمت گفت: در گذشته از حوضچه برای تبدیل پوست و دباغی آن استفاده می‌شد و به‌این‌ترتیب شیر آب در حوضچه بازمی‌ماند و از یک طرف آب می‌آمد و از سوی دیگر، خارج می‌شد. استفاده از این حوضچه‌ها در حال منسوخ شدن است و به‌جای آن از درام استفاده می‌شود. درام‌ها در دارند که بسته شده و پوست شست‌وشو می‌شود. سپس آب تخلیه می‌شود که این امر مصرف آب را کاهش می‌دهد.
این تولیدکننده ادامه داد: پیش‌تر برای هر وزنی که داخل درام ریخته می‌شد تا ۱۵۰ درصد آب استفاده می‌شد اما با فناوری جدید تا ۸۰ درصد آب هم پاسخگو است. این مورد از جمله اقداماتی است که چرم‌سازان در کشور برای صرفه‌جویی در آب انجام داده‌اند.
برگشت آب به چرخه مصرف
نصیریان در بخشی دیگر از سخنان خود به بازیابی پساب‌ها اشاره کرد و گفت: برخی واحدهای تولیدی آب را بازیابی کرده و برای بخشی دیگر از امور دباغی مانند آهک‌دانی استفاده می‌کنند. این آب بازیابی‌شده برای آبیاری فضای سبز داخل واحدها مورداستفاده قرار نمی‌گیرد، زیرا درصد زیادی نمک دارد.
نصیریان اظهارکرد: بیشترین مصرف آب در تبدیل پوست به سالامبور است و با اطمینان می‌توان گفت اگر این مرحله حذف شود، صرفه‌جویی زیادی در مصرف آب انجام‌شده است.
وی گفت: برخی چرم‌سازان به‌طور مستقیم پوست را دباغی می‌کنند که برای مصارف داخلی است اما سالامبورسازان ناچار هستند پوست را تخلیه و آماده کنند.
عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع چرم ایران در پاسخ به این پرسش که چرا در کشور سالامبورسازی انجام می‌شود، اظهارکرد: این امر به دو دلیل است؛ نخست اینکه سالامبورسازی، حرفه‌ای سنتی در کشور به‌شمار می‌رود. اما متاسفانه آب و نمک زیادی برای این امر مصرف می‌شود علاوه‌بر اینکه برخی مواد شیمیایی جذب‌نشده از جمله سولفور سدیم، آهک و... هم در محیط‌زیست رها می‌شود.
مواد اولیه و کاهش مصرف آب
نصیریان گفت: سالامبور حالت کنسرو دارد و می‌توان تا ماه‌ها و شاید سال‌ها آن را نگه داشت؛ علاوه‌بر این، حمل‌ونقلش هم راحت‌تر است و مشتری‌های ترجیح می‌دهند پوست را به‌شکل سالامبور خریداری کنند.
این فعال صنعت چرم کشور یادآور شد: دولت برنامه دارد به‌تدریج این مرحله و تولید سالامبور را به سمت تولید چرم نیمه‌ساخته سوق دهد.
نصیریان در پاسخ به این پرسش که چقدر مواد اولیه مورداستفاده در کاهش مصرف آب تاثیر دارد، گفت: مواد اولیه مورداستفاده تاثیری در کاهش مصرف آب ندارد اما بر محیط‌زیست و کاهش آلودگی موثر است. فناوری و تکنیک جدید در راستای کاهش مصرف آب بیشتر پاسخ می‌دهد. اینکه دور درام‌ها افزایش یابد تا حرکات مکانیکی نیز بالا رفته و مصرف آب کمتر و جذب مواد هم بیشتر محقق شود.
سخن پایانی
آب، منبعی است که در تولید برق نقش مهمی دارد. اهتمام به مصرف آب در صنایع و سایر بخش‌ها، نسبت به سایر حامل‌های انرژی مانند برق، گاز و نفت از اهمیت بیشتری برخوردار است. بحث صرفه‌جویی، بحثی ضروری و حیاتی است و در منازل با نصب شیرهای کم‌فشار و تقویت‌کننده‌های شناور که هزینه چندانی ندارند، می‌توان به میزان قابل‌توجهی در مصرف آب ماهانه صرفه‌جویی کرد اما این امر در صنایع کمی هزینه‌بر است.
سرمایه زیادی نیاز است تا زیرساخت‌ها و ماشین‌آلات فرسوده و قدیمی نوسازی شوند. در شرایط تحریم و کمبود منابع ارزی به نظر می‌رسد این امر شدنی نباشد و تنها راه جبران بخشی از هدررفت در برگشت آب به چرخه مصرف در بخش آبیاری فضای سبز شهرک‌ها و واحدهای صنعتی باشد.
