با گسترش فضای مجازی از یک سو و کمبود اشتغال ازسوی دیگر، در سال‌های اخیر رونق کسب‌وکارهای اینترنی افزایش یافته است؛ فضای کسب‌وکاری که با فیلترینگ، دچار آسیب‌های فراوانی شد و تعداد زیادی شغل از بین رفت. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ضربه فیلترینگ به بازار کار بسیار سنگین بوده و تعداد بالایی شغل را نابود کرد. در ادامه گفت‌وگوی صمت با کیاداوود اسفندیاری، کارشناس حوزه کسب‌وکار را می‌خوانید.

در سال‌های اخیر باتوسعه فناوری بسیاری از کسب‌وکارها به سمت استفاده از فضای مجازی رفتند. محدودیت‌های کرونا نیز به این روند دامن زد و ایران نیز وارد عرصه بهره‌برداری از فضای مجازی در راستای اشتغالزایی رفت. به‌نظر شما در این سال‌ها، نقش توسعه فناوری در کسب‌وکارها چگونه بوده است؟

روال توسعه فناوری و اشتغالزایی در جهان دارای تفاوت‌های بسیاری با ایران است؛ به‌عبارتی پیشرفت و استفاده از فناوری در دنیا یک روند متفاوت با ایران دارد. برای مثال در بحث هوش مصنوعی، پیش‌بینی می‌شود با گذشت زمان، ۸۰ درصد انسان‌ها به آدم‌هایی بی‌مصرف تبدیل می‌شوند و دیگر هیچ نیازی به آنها نیست. بحث‌های بسیار جدی در زمینه هوش مصنوعی مطرح می‌شود که شاید قابلیت‌های دیگری غیر از هوش یا به‌خاطر سپردن اطلاعات برای انسان متصور باشد که انسان‌ها به سمت آن بروند. یعنی قابلیت‌های ناشناخته‌ای که شاید در دنیای قدیم وجود داشته و کسی به آن دست پیدا نکرده است. به‌عنوان مثال یکی از ترند‌های بزرگی که با آن مواجهیم بحث «فری‌لنسر»های بین‌المللی است. فری‌لنسر بین‌المللی این امکان را به شما می‌دهد که از هر جای دنیا بتوانید کاری را انجام دهید.

برای مثال شما یک کدنویس هستید که تعهدی را به شرکتی داده‌اید. محل اقامت شما می‌تواند در هر جای جهان باشد؛ شما با یک سیستم کامپیوتری به‌راحتی می‌توانید تعهد خود را از هر جا که هستید انجام دهید.

به این ترتیب باتوجه به الگوهای یادشده، فضای رقابتی کسب‌وکار در کشورهای موفق چگونه است؟

شعاری در امریکا وجود دارد که سبب موفقیت این کشور شد. این شعار می‌گوید: تنها مانع موفقیت تو توانایی‌های تو است. یعنی هر توانایی می‌تواند باعث رشد شود و عامل خارجی مانند دولت و رقیب نقشی در روند رشد یا رکود تو ندارد و در اصل یک شرایط مساوی برای تمام افراد جامعه وجود دارد. در این فضا، عوامل گوناگون مانند ضوابط و روابط تاثیری بر روند فعالیت نداشته و در غیر این صورت، رقابت سالم از بین می‌رود. اینکه نهاد‌ها و ادارات با قوانین پیچیده و بروکراسی به‌دنبال باج‌گیری و گیر انداختن کارآفرین بخش خصوصی باشند، در اصل مانعی به‌شمار می‌رود که درحال تشدید نیز هست. بروکراسی و قوانین متعدد و موازی، یکی از چالش‌های جدی توسعه کسب‌وکار در ایران به‌شمار می‌روند. حتی مدیران سطح بالا نیز در صورت انتخاب بدون تخصص و با نگاه رابطه‌ای، چالش جدی در این عرصه هستند.

چه معیارهایی باعث ایجاد شغل در کشور می‌شود؟

شغل تولید کردنی نیست و با پول ایجاد نمی‌شود. این تصور اشتباهی است که در دولت‌ها گفته می‌شود ما تسهیلات داده‌ایم تا شغل ایجاد شود. تا زمانی که فضای کسب‌وکار مساعد وجود نداشته باشد، شغل ایجاد نخواهد شد. زمانی که فضای کسب‌وکار مساعد وجود داشته باشد، جذب سرمایه‌گذار و تشکیل سرمایه اتفاق می‌افتد و فرار سرمایه داخلی اتفاق نخواهد افتاد. برای ایجاد شغل و حفظ آن باید تمام این معیار‌ها وجود داشته باشند و دست به‌دست هم دهند. در نتیجه اتفاقات سال‌های اخیر، تمام صنایع اشتغالزا به‌تدریج در حال حذف شدن هستند. برای مثال صنعت دخانیات به‌طور کل از بین رفته است. تمام کشاورزان که برای کارخانجات دخانیات کار می‌کردند رها شده‌اند و تولید داخل دخانیات به هیچ رسیده است. قوانین درست و بروکراسی کارآمد نقش بسیار مهمی در توسعه کسب‌وکار دارد. فقط کافی است دولت قانون درست وضع کند و ضمانت اجرایی درستی برای قانون داشته باشد.

روال جذب سرمایه و ایجاد اشتغال در ایران چگونه است؟

سیگنال‌هایی که از طرف دولت‌ها در ایران به سرمایه‌گذاران و بخش خصوصی داده می‌شود، در ۲ سال اخیر به‌شدت منفی شده است. دخالت‌ دولت‌ها در اقتصاد افزایش پیدا کرده و سرمایه‌گذاران احساس می‌کنند دولت در ایران نه‌تنها حامی تولید و سرمایه‌گذاری نیست، بلکه با برخی دخالت‌ها و عدم حمایت واقعی از بخش خصوصی، سیگنال‌های منفی به سرمایه‌گذاران می‌دهد. همچنین در مواردی دیده می‌شود بسیاری از مناسبت‌ها و رویدادهایی که ابداع‌کننده آنها بخش خصوصی بوده، بدون حضور بخش خصوصی برگزار می‌شود. چنین روندی، این سیگنال‌ را به سرمایه‌گذار و کارآفرین می‌دهد که آقای سرمایه‌گذار و آقای کارآفرین، اینجا فضا نامساعد است و شرایط رو به بهبود نیست. به‌طبع برای کسی جذابیتی ندارد در چنین فضایی، سرمایه‌گذاری کند.

روند اشتغالزایی در چند سال گذشته چگونه بوده و چقدر با برنامه‌های هدف‌گذاری شده فاصله دارد؟

طبق آمار در سال ۹۸ تعداد ۲۴میلیون و ۲۷۳ هزار نفر در کشور شاغل بوده‌اند که سال بعد با شیوع کرونا، این تعداد به ۲۳میلیون و ۲۶۳ هزار نفر رسید؛ یعنی به‌دلیل شیوع کرونا حدود یک میلیون نفر از تعداد شاغلان کاسته شد. در سال ۱۴۰۰ این تعداد به ۲۳ میلیون و ۴۳۶هزار نفر رسید؛ یعنی حدود ۲۰۰ هزار نفر بر تعداد شاغلان افزوده شد. در سال ۱۴۰۱‍ این تعداد به ۲۳ میلیون ۴۴۷ هزار نفر رسید که یعنی فقط ۱۱ هزار نفر به تعداد شاغلان افزوده شد. مثل این است که یک میلیون نفر را اخراج و یک میلیون نفر را استخدام کنیم؛ بعد بگوییم که ما شغل ایجاد کرده‌ایم.

در اصل اگر دولت هیچ اقدامی هم انجام نمی‌داد و شرایط اقتصاد ما خیلی فاجعه‌آمیز نبود، قطعا باید شغل‌های ازدست‌رفته دوران کرونا به چرخه اقتصاد بازمی‌گشت. به‌علاوه اینکه تعداد زیادی از کسب‌وکارهای فعال در شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام در جریان فیلترینگ از بین رفتند.