شخص، انسان، بشر، زوج، شوهر، همسر، فحل، نر، نرینه، جوانمرد، غیور، رجل، مرء، اهل، شایسته، لایق، جسور، جرأتمند، دلیر، شجاع، مبارز، گرد، پهلوان، قهرمان و حریف کلماتی هستند که برای توصیف واژه مرد ارائه شدند. این جست‌وجوی سطحی شاید در نگاه نخست چیزی را نشان ندهد، اما از عمق اثرگذاری کلیشه‌ها بر زندگی ما حکایت دارد. تک‌تک این کلمات در زندگی ما ریشه دوانده و سطح انتظارات از مردان یا همان پسران گذشته را تعیین می‌کند. بنا بر این تعاریف، از مردان انتظار می‌رود شجاع، جسور، قدرتمند، لایق و... باشند؛ حال آنکه همین صفات نیز معنی و مفهوم مشخصی ندارند و در اغلب موارد تحت تاثیر مردسالاری حاکم بر جامعه، در تضاد با منافع سایر جنسیت‌ها تعریف می‌شوند. بدین ترتیب باید اقرار کرد نظام مردسالار با تعریف کلیشه‌های غلط برای مردان، زندگی آنان و سایرین را تحت تاثیر منفی قرار داده است. گویی همه ما قربانی این نظام هستیم؛ هرچند که نمی‌توان و نباید منکر فشار مضاعف این سیستم بر زندگی زنان شد. با این وجود ۱۹ نوامبر یا ۲۸ آبان به مردان اختصاص دارد و باید به مسائل آنان توجه شود.

عموم مردان ایرانی از توجه بسیار به زنان و نام‌گذاری روزهای ویژه برای آنان گلایه دارند؛ گلایه‌هایی که با انتشار انواع طنزها یا جوک‌های کلیشه‌ای بیان می‌شود، اما همین مردان نمی‌دانند یا قصدی ندارند که بدانند سال‌هاست که بالاخره روزی هم برای مردان نام‌گذاری شده است؛ روزی برای شنیده شدن کلیشه‌هایی که زندگی مردان را دشوار کرده است؛ آنان را نسبت به سلامت خود بی‌تفاوت کرده و ظاهری خشن به آنها بخشیده است.

البته بیشتر از آنکه مردان را در این بی‌توجهی عمومی نسبت به خود مقصر بدانیم، باید از ریشه‌های مردسالاری گلایه کنیم. مردسالاری امتیازاتی را در اختیار این جنس قرار می‌دهد و ما‌به‌ازای آن ارزش‌های بسیاری را از آنان دریغ می‌کند. شاید این روز فرصتی است تا زنان و مردان در کنار هم از مشکلات مردان بگوییم و بشنویم. شاید این تعامل فرصتی باشد برای رفع مشکلاتی که نظام مردسالاری بر زندگی ما روا داشته است؛ شاید فرصتی باشد که مردان برای یک روز هم که شده ماسک مردانگی را از چهره خود بردارند و بدون پشتوانه نظام مردسالاری، زندگی را تجربه کنند.

نگاهی به تاریخچه روز مرد

روز جهانی مرد هر سال ۱۹ نوامبر برگزار می‌شود. با نگاهی به تاریخچه برگزاری این روز متوجه می‌شویم پروفسور توماس استر ۷ فوریه ۱۹۹۲ را به‌نام روز جهانی مرد تعیین کرده است. این رویداد در روز یکشنبه، ۸ فوریه ۱۹۹۱ تصویب شد. ابتدای امر بزرگداشت این روز توسط کشورهای معدودی مورد توجه قرار گرفت؛ بنابراین این روز به تاریخ ۱۹ نوامبر منتقل و دوباره برای احیای آن تلاش شد. گفتنی است در حال ‌حاضر بیش از ۶۰ کشور جهان این روز را به رسمیت می‌شناسند. البته این روز به‌طور رسمی توسط سازمان ملل که روز جهانی توالت را در ۱۹ نوامبر برگزار می‌کند، به رسمیت شناخته نشده است.هدف از برگزاری روز جهانی مرد را می‌توان تمرکز بر سلامت مردها، بهبود روابط آنها، ترویج برابری جنسیتی و همچنین نشان دادن نقش مثبت مردان در جامعه دانست. در واقع در این روز دستاوردهای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مردان به رسمیت شناخته و جشن گرفته می‌شود؛ بدین ترتیب فرصتی برای تجلیل از دستاوردهای مردان، به‌ویژه برای کمک‌های آنها به ملت، جامعه، خانواده، ازدواج و مراقبت از کودکان فراهم آماده است. هدف گسترده‌تر و نهایی این رویداد، ترویج ارزش‌های اساسی بشردوستانه و همچنین آگاهی‌بخشی نسبت به مسائل مردان است.

تلاش برای دیده شدن

فراخوان‌ها برای اختصاص روزی به‌عنوان روز جهانی مرد حداقل از دهه ۱۹۶۰ موردتوجه قرار گرفته است. در این زمان بسیاری از مردان برای نام‌گذاری ۲۳ فوریه با عنوان روز جهانی مرد، تلاش می‌کردند. این روز در اتحاد جماهیر شوروی از سال ۱۹۲۲ به‌عنوان روز ارتش سرخ و نیروی دریایی نام‌گذاری شده بود و در سال ۲۰۰۲ به روز مدافع میهن تغییر نام داد. این تاریخ به‌طور غیررسمی به‌عنوان همتای مرد روز زن (۸ مارس) در برخی از مناطق اتحادیه در نظر گرفته شد؛ هرچند به‌دلیل تمرکز محدود این روز بر رویدادهای تاریخی، برخی از کشورهای اتحادیه سابق همان تاریخ ۱۹ نوامبر را به‌عنوان روز جهانی مرد پذیرفته‌اند. تلاش‌های مشابهی در سایر نقاط دنیا با هدف ایجاد برابری در نام‌گذاری روزی برای مردان و زنان انجام شد. در اوایل دهه ۱۹۹۰، سازمان‌هایی در ایالات متحده، استرالیا و مالت رویدادهای کوچکی را در فوریه به دعوت توماس استر که مدیر مرکز مطالعات مردان میسوری در دانشگاه میسوری-کانزاس سیتی بود، برگزار کردند. استر با موفقیت این رویداد را در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۴ تبلیغ کرد، اما تلاش بعدی او در سال ۱۹۹۵ همراهی ضعیفی را تجربه و او برنامه‌های خود برای ادامه این رویداد در سال‌های بعدی را متوقف کرد. در ادامه این ماجرا همان‌طور که قبلا اشاره شد، ۱۹ نوامبر به‌عنوان روز جهانی مرد نام‌گذاری شد.

اصلاح الگوهای مردانه

گرچه روز جهانی مرد و زن به‌عنوان رویدادهایی با محوریت جنسیت در نظر گرفته می‌شوند، اما آنها تصویرهای آینه‌ای ایدئولوژیک نیستند، زیرا موضوعاتی را برجسته می‌کنند که مختص مردان یا زنان هستند. به‌عنوان مثال در این روز تلاش می‌شود تجربیات مردان و پسران در طول زندگی مورد توجه قرار گیرد و در همین حال الگوهای مثبت مردان به‌ویژه در حوزه‌های اجتماعی ترویج شود. در برجسته کردن الگوهای مثبت مردانه تلاش می‌شود مردان در تمام سنین بسیار پرانرژی باشند و با الگوهای مثبت نسبت به کلیشه‌های منفی واکنش نشان دهند.

بزرگداشتی برای مردان

از سال ۲۰۰۲، سالانه شعاری برای روز مرد تعیین و پیرامون آن بحث و گفت‌وگو می‌شود. در عین حال برای تحقق این شعار تلاش می‌شود. شعار سال‌های گذشته عبارتند از:

۲۰۱۱: بهترین شروع ممکن برای پسران در زندگی

۲۰۱۲: کمک به مردان و پسران برای زندگی طولانی‌تر، شادتر و سالم‌تر

۲۰۱۳: ایمن نگه داشتن مردان و پسران

۲۰۱۴: کار گروهی مردان و پسران

۲۰۱۵: کار برای گسترش گزینه‌های باروری مردان

۲۰۱۶: تلاش برای توقف خودکشی در مردان

۲۰۱۷: تجلیل از مردان و پسران با همه تنوع آنها

۲۰۱۸: الگوهای مثبت مردانه

۲۰۱۹: ایجاد تمایز میان پسران و مردان

۲۰۲۰: سلامت بهتر برای مردان و پسران

۲۰۲۱: روابط بهتر بین زن و مرد

توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که در اغلب کشورها آمار خودکشی در مردان بیشتر است. مردان امید به زندگی کمتری دارند؛ بنابراین انتظار می‌رود ضمن شناخت ریشه‌های این مشکلات برای رفع آنها برنامه‌ریزی شود. البته تاکید می‌شود این اقدامات باید در کنار اقدامات مستمر برای بهبود سلامت زنان و دختران باشد.

سکوت را بشکنید

باوجود اینکه زنان قربانی اصلی و بزرگ نظام مردسالاری به‌شمار می‌روند، سلطه این تفکر، زندگی مردان را هم تحت تاثیر قرار داده است. اگر خواهان برابری جنسیتی هستید، سخت است که نسبت به این شرایط بی‌تفاوت باشید. در تمام کشورهای دنیا شاهد بازتولید کلیشه‌هایی از مردانگی سمی هستیم که زندگی و آینده را برای مردان و زنان دشوار می‌کند. بدون تردید تجدیدنظر در این کلیشه‌ها به نفع مردان هم خواهد بود؛ کلیشه‌هایی که براساس آن از مردان خواسته می‌شود بار اصلی مسائل مالی خانواده را به دوش بکشند. مردان در بسیاری از جوامع انتخابی برای خانه‌دار بودن ندارند. هنگام غم و غصه یا حتی شکست عشقی فرصتی برای عزاداری ندارند. اصول ابتدایی مراقبت از خود را یاد نمی‌گیرند. پسران ما از کودکی می‌آموزند که باید قوی باشند؛ گریه نکنند و ظاهری خشک و رسمی از خود به نمایش بگذارند تا جذاب باشند. بدون تردید زندگی واقعی با این ایده‌آل‌های سمی تفاوت جدی دارد. پسران ما خیلی زود وارد رقابت نابرابری در زندگی خواهند شد. بارها شکست خواهند خورد و طعم تلخ شکست و سرخوردگی را می‌چشند؛ حال اگر نیاموخته باشند که با این مشکلات کنار بیایند و غم و غصه خود را به‌درستی بروز دهند، چالش‌های عظیمی در انتظار آنها و جامعه خواهد بود. باید بپذیریم پسران و مردان آینده در رودررویی با واقعیت‌های اجتماعی، بسیاری از این توقعات را برآورده نخواهند کرد. آنها پیروز هر میدانی نیستند؛ در نتیجه تلاش برای قهرمان‌پروری صرف مرد بودن نتیجه‌ای جز مردان سرخورده ندارد. بدون تردید این سرخوردگی‌ها در نهایت کل جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین بازنگری در این کلیشه‌ها یا قالب‌های سمی مردانگی نه‌تنها به نفع مردان، که به‌ نفع کل جامعه خواهد بود.