سازمان همکاری شانگهای به‌عنوان یک نهاد بانفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی ازسوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. مغولستان در سال ۲۰۰۴ و ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و بعد از آن نیز بلاروس به‌عنوان عضو ناظر به سازمان مذکور ملحق شدند. هند و پاکستان از تابستان ۲۰۱۶ به عضویت دائم این سازمان در آمدند و عضویت دائم ایران نیز اواخر سال گذشته میلادی مورد توافق اعضا قرار گرفت.

درحال‌حاضر مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان را تشکیل می‌دهند. در مجموع سازمان همکاری شانگهای درحال‌حاضر دارای ۹ عضو دائم شامل کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان و ایران است. کشورهای افغانستان، بلاروس و مغولستان نیز عضو ناظر و ۶ کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌وگوی آن به‌شمار می‌روند.

تاکید بر منافع مشترک

غلامرضا سلامی، کارشناس اقتصاد معتقد است حضور در شانگهای نمی‌تواند روابط درست و منطقی ما را تضمین کند و برای بهره‌گیری از فرصت عضویت در پیمان شانگهای باید از تحریم خارج شویم.

وی در گفت‌وگو با خبرآنلاین با اشاره به اینکه عضویت ایران در شانگهای را به فال نیک می‌گیرد، افزود: بعد از سال‌ها انزوا و مقابله با همه از جمله تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان بالاخره توانستیم عضو پیمان شانگهای شویم، اما زود است درباره اثرات این اتفاق صحبت کنیم.

این کارشناس اقتصاد با اشاره به تاریخچه سازمان شانگهای گفت: پیمان شانگهای در ابتدا پیمانی امنیتی و شبیه ناتو بوده است. در تاریخچه اتحادیه اروپا نیز همین روند را می‌بینیم. طی ۳۰۰ سال جنگ در اروپا، آلمان و فرانسه حاضر شدند توقعات خود را در حد لوکزامبورگ که کشوری بسیار کوچک در اروپاست، پایین بیاورند و اتحادیه اروپا را شکل دهند. حالا چین و هند و روسیه نیز در این منطقه منافع خود را با کشورهای دیگر مشترک می‌بینند و در ادامه این روند ما می‌توانیم یک پیمان منطقه‌ای مانند اتحادیه اروپا را شکل دهیم.

صمتسلامی افزود: سازمان شانگهای ۴۰ درصد جمعیت دنیا را در خود جای داده و یک‌سوم اراضی جهان در اختیار اعضای این پیمان است، اما متاسفانه تضاد عمیقی بین اعضای این پیمان وجود دارد.

وی در توضیح این مطلب افزود: نقش چین می‌تواند در حل این تعارضات مهم باشد. حتی در پناه مسائل اقتصادی، می‌توان اختلافات بین هند و پاکستان را تقلیل داد. این کارشناس اقتصاد تاکید کرد: رقابت بین هند و چین هم جزو نقایص محسوب نمی‌شود؛ کمااینکه بین آلمان و فرانسه هم رقابت وجود دارد و همه سعی می‌کنند بهترین محصول را تولید کنند و بازار بسازند، اما منافع مشترک را هم در نظر دارند. پیمان شانگهای شروع خوبی برای رسیدن به این نقطه است.

بازی برد-برد عضویت در شانگهای

صمتاما سفیر اسبق ایران در چین درباره روند عضویت ایران در شانگهای نظر دیگری دارد. جواد منصوری با اشاره به اینکه عضویت ایران در سازمان شانگهای ربطی به دولت‌ها ندارد و سیاست کلی نظام بر این امر استوار شده، گفت: با عضویت در پیمان شانگهای، وزن سیاسی و بین‌المللی و اعتبار منطقه‌ای ایران افزایش خواهد یافت و در این مسئله تردیدی نیست.

منصوری با اشاره به منافع عضویت در این سازمان ادامه داد: اینکه اعضای پیمان شانگهای پذیرفته‌اند ایران عضو دائم و رسمی این سازمان باشد، نشان می‌دهد نسبت به ثبات، استقرار و آینده ایران نظر مثبتی دارند و معتقدند ایران می‌تواند در معادلات منطقه‌ای نقش‌آفرین باشد.

سفیر اسبق ایران در چین با اشاره به اینکه مجموع تحولات بین‌المللی نشان می‌دهد جهان تکان خورده و معادلات تغییر کرده، گفت: چند دولت بزرگ عضو پیمان شانگهای هستند و این سازمان می‌تواند در قضیه افغانستان نقش‌آفرینی خوبی داشته باشد. از سوی دیگر مسائل شرق آسیا به‌شدت پیچیده شده است.

منصوری با تاکید بر اینکه باید شرایط را برای بهره‌گیری از ثمرات عضویت در سازمان شانگهای مهیا کنیم، گفت: این‌طور نیست که صرف عضویت در این سازمان راهگشا باشد و مسائل و مشکلات ما را رفع کند. وی تحول در رابطه ایران و تاجیکستان را از ثمرات این پیمان دانست و گفت: این دو کشور در مسائل منطقه‌ای صاحب‌نفوذ هستند.

سفیر اسبق ایران در چین تاکید کرد: باید بپذیریم بازی برد-برد یک واقعیت است. همان‌طور که گفتم امروز معادلات در حال تغییر است و امریکایی‌ها و وزیر خارجه آلمان هم اعلام کرده‌اند بین ۳ تا ۸ سال دیگر چین قدرت اول دنیا خواهد شد؛ پس همه در چارچوب منافع ملی‌شان درصددند دریابند چگونه باید با این قدرت معامله کنند.

یک فرصت مغتنم و مزیت‌ متقابل

ایران در سال ۲۰۰۵ به همراه هند و پاکستان به عضویت ناظر این سازمان در آمد و از سال ۲۰۰۸ درصدد تبدیل شدن به عضویت دائم این سازمان برآمد. اینکه ایران در نهایت به عضو دائم سازمان همکاری‌های شانگهای تبدیل شد یک توافق برد-برد و مزیت و فرصتی مغتنم برای هر دو طرف است. کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای مجموعا بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی حدود یک‌چهارم (۲۵ درصد) سطح خشکی‌های زمین، حدود ۴۴ درصد جمعیت جهان، ۲۵ درصد تولید ناخالص جهانی، ۶۵ درصد بازار جهانی، ۳۰ درصد ذخایر گاز، ۵۰ درصد ذخایر اورانیوم و ۲۵ درصد ذخایر نفتی جهان عملا موجب بر هم خوردن جهان تک‌قطبی مطلوب امریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چندقطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.

کارشناسان بر این باورند که حضور ایران به‌عنوان عضو دائم در این سازمان باتوجه به فعالیت‌‌ها و همکاری‌‌های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی قطعا فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان فراهم خواهد آورد.

در کنار بهره‌مندی ایران از مزایای این سازمان منطقه‌ای، تغییر جایگاه تهران به تقویت روابط دوجانبه نیز کمک خواهد کرد. امروزه تقریبا همه اعضای سازمان شانگهای روابط دوجانبه تجاری با ایران دارند و این امکان وجود دارد که بسیاری از پروژه‌ها از حمایت چندجانبه این سازمان برخوردار شوند. علاوه بر این کریدور شمال به جنوب می‌تواند آسیای مرکزی را به مسیر بین‌قاره‌ای از آسیای جنوب شرقی از طریق هند و ایران - به سن‌پترزبورگ و اروپا متصل کند و هند نیز به ساخت مهم‌ترین بندر در منطقه یعنی چابهار در جنوب ایران ادامه دهد. ضمن اینکه روابط تهران با پکن و مسکو نیز به ترتیب با توافقات راهبردی ۲۵ و ۲۰ ساله تعمیق خواهد یافت.

سخن پایانی

در مجموع باتوجه به مزیت‌های حاصل از تغییر جایگاه برای ایران و نیز احتمال افزایش کارشکنی‌های مخالفان، درحال‌حاضر تسریع در پیشبرد مکانیسم‌های داخلی عضویت ایران در سازمان شانگهای، مهم‌ترین اولویتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. در این زمینه نقش مجلس شورای اسلامی باتوجه به وظیفه‌ای که در زمینه تصویب عضویت ایران در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای دارد، ویژه قلمداد می‌شود و لازم است هر چه سریع‌تر عضویت ایران در سازمان شانگهای به تصویب نمایندگان برسد. به‌علاوه اینکه برای استفاده از مزایای این عضویت در بعد بین‌الملل باید در گام نخست از تحریم خارج شویم.