طبق تحقیقات صورت گرفته صادرات به آذربایجان می تواند یکی از مهمترین ارکان اقتصاد جمهوری اسلامی ایران را تشکیل دهد به همین علت است که طی چند سال اخیر برنامه ها و اهداف بلندمدتی اتخاذ شده است تا میزان صادرات به آذربایجان و ارسال بار از آذربایجان را افزایش دهند.

طبق گزارش هایی که از سفیر ایران در جمهوری آذربایجان به عمل آمده است قرار است مبادلات تجاری با این کشور تا سقف یک میلیارد دلار نیز افزایش پیدا کند.

سهم ایران از تجارت با آذربایجان

مبادلات تجاری شامل واردات و صادرات کالا از ایران و آذربایجان به هر دو کشور است که بررسی روند داده ‌های 10 سال اخیر نشان می‌دهد سهم ایران از بازار همسایه شمالی خود یعنی جمهوری آذربایجان از حدود 5.2 درصد در سال 1387 به 5.2 درصد در سال 91 رسیده است.

شاید این روند کاهشی از سال 87 تا 91 چندان مشهود نباشد اما با توجه به تنزل میزان آن به 3.6 درصد تا سال 99 به خوبی شاهد کاهش میزان مراودات تجاری میان دو کشور هستیم.

البته این مسئله بیش از هر چیز تحت تاثیر شیوع کرونا قرار گرفت با این حال حتی قبل از شیوع کرونا نیز سهم تجارت بین المللی میان هر دو کشور به میزان مطلوب نبوده است. میزان مبادلات تجاری میان ایران و آذربایجان در سال 1400 به 400 میلیون رسیده بود اما به نظر می رسد در آینده ای نه چندان دور با رشد بسیار زیاد این مبادلات مواجه شویم که منافع اقتصادی بسیار زیادی را هم برای هر دو کشور به دنبال خواهد داشت.

مبادلات تجاری میان ایران و آذربایجان از چه طریقی انجام می شود؟

شهر اردبیل در ایران مهمترین مسیر ارتباطی کشور ما با کشور آذربایجان می باشد. باتوجه به اینکه ایران تصمیم گرفته است تا خطوط ریلی خود را به مقصد کشورهای همسایه افتتاح کرده و توسعه دهد قطعا میزان مبادلات تجاری ایران و آذربایجان نیز با سرعت بالاتر و منافع اقتصادی بیشتری دنبال خواهد شد.

طبق نتایج به دست آمده، گشایش خطوط ریلی ایران به مقصد کشورهای همسایه و بالعکس مهمترین برنامه جهت تحقق اهداف هر دو کشور در زمینه صادرات و واردات کالاست.

هرچند به علت شیوع کرونا وضعیت تجارت میان تهران و باکو آسیب دیده است اما طی چند ماه اخیر تلاش های بسیار زیادی برای فعال شدن مراودات تجاری و مسافری شهرستان بیله‌ سوار صورت گرفته است که قطعا نتایج اقتصادی و تجاری زیادی را به دنبال خواهد داشت. هر دو کشور به شدت مصمم هستند تا برنامه های بلند مدت خود را در این زمینه اجرایی کنند.

نکته بسیار مهمی که در خصوص مبادلات تجاری میان دو کشور وجود دارد این است که متاسفانه صادرات کالا از ایران به آذربایجان چندان قابل توجه نیست و بیشتر مشمول واردات کالا می شود.

مهمترین اقلام تجاری میان ایران و آذربایجان

همانطور که در مبحث قبل اشاره کردیم بیشترین میزان تجارت جهانی میان دو کشور در زمینه ارسال بار از آذربایجان یا همان صادرات کالا از آذربایجان و واردات کالا به ایران است. مهمترین اقلامی که از این کشور به سمت ایران روانه می شوند شامل موارد ذیل است:

• سوخت‌ های معدنی، روغن ‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها، مواد قیری، موم‌های معدنی
• پنبه
• دانه و میوه‌ های روغن دار
• دانه، بذر و انواع میوه‌ها
• نباتات صنعتی یا دارویی
• کاه و نواله
• آخال و تفاله صنایع خوراک‌سازی
• خوراکی‌های آماده برای حیوانات
• مواد پلاستیکی و مشتقات آن ها
• رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار و آبگرم
• ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی به همراه اجزاء و قطعات آنها
• میوه ‌های خوراکی به همراه پوست مرکبات و پوست سایر میوه ها
• مصنوعات تولید شده از چدن، آهن یا فولاد
• غلات
• ابریشم

هرچند میزان صادرات به آذربایجان در نقطه عطفی که باید باشد قرار ندارد اما بسیاری از تجار ایرانی در زمینه صادرات کالاهای ذیل به این کشور فعالیت می کنند. این کالاها شامل موارد ذیل است:

• سوخت‌ های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها، مواد قیری، موم‌های معدنی
• مواد پلاستیکی و مشتقات آن ها
• محصولات سرامیکی
• سبزیجات، نباتات، ریشه و غده‌های زیرخاکی خوراکی
• شیشه و مصنوعات تولید شده از شیشه
• وسایل نقلیه زمینی به غیر از موارد خاص از جمله نواقل روی خط راه‌آهن یا تراموا و اجزاء و قطعات و متفرعات آنها
• مصنوعات ساخته شده از چدن، آهن یا فولاد
• میوه‌ های خوراکی
• مصنوعات از سنگ، گچ، سیمان، پنبه نسوز، میکا یا از مواد همانند آن
  

چالش های تجاری در مبادلات ایران و آذربایجان

هرچند از انگیزه هر دو کشور برای افزایش مبادلات تجاری سخن گفتیم اما نباید چالش هایی که بر سر راه تجاری ایران برای ارسال بار از آذربایجان و صادرات به این کشور وجود دارد را نادیده گرفت. برخی از مهمترین چالش های تجاری در مبادلات ایران و آذربایجان را در ادامه ذکر کرده ایم:

• فعالیت‌های تجاری در جمهوری آذربایجان در یک بازار بزرگ غیر رسمی انجام می ‌شود و از یک امنیت رسمی و دولتی برخوردار نیست.
• فساد گسترده و پنهانی در لایه ‌های مختلف بازار و شرکت‌های آذری دیده می شود که بیشتر مربوط به بخش های غیرنفتی است.
• اغلب تولید کنندگان ایران از طرف شرکت های آذری تحت فشار هستند تا محصولات خود را به نام این کشور تولید کنند.
• امکان تاسیس یا راه اندازی یک شرکت یا کارخانه ایرانی در این کشور وجود ندارد و اغلب آن ها باید به صورت مشترک با شرکای آذری تاسیس شوند.
• تجار ایرانی برای صدور کالاهای خود به جمهوری آذربایجان با رقبای قدرتمند روسی رو به رو هستند.
• باتوجه به آزادسازی قره باغ انتظار می رود مبادلات تجاری میان این کشور با ترکیه بیشتر شود و در این صورت قطعا نیاز این کشور برای مبادلات تجاری با ایران کاهش پیدا می کند. در این صورت قطعا میدان رقابت بسیار فشرده تر و دشوار تر از قبل خواهد شد.

حذف این چالش ها نیازمند تحقیق های فراوان و وضع قوانین منسجم و کاملا هوشمندانه است که باید توسط طرفین به دقت شناسایی شده و اجرایی گردند. اشتیاق هر دو کشور برای افزایش واردات و صادرات کالا قطعا نشان دهنده بهبود وضعیت تجاری بین دو کشور در آینده می باشد.