بهره‌مندی از مزیت‌های ژئوپلتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی سواحل مکران و استفاده بهینه از ظرفیت‌های اقتصادی، ارتباط حمل‌ونقل دریایی، جاده‌ای، ریلی، هوایی و شبکه انتقال نفت و گاز نقش مهمی را در ارتقای اقتدار و قدرت کشور خواهد داشت. بندر چابهار به دلیل برخورداری از موقعیت ممتاز در شرق تنگه هرمز و دریای عمان در مسیر خطوط اصلی کشتیرانی به افریقا، آسیا و اروپا قرار گرفته و به عنوان کوتاه‌ترین راه ارتباطی و ترانزیتی کشورهای آسیای میانه و افغانستان به بازارهای خلیج‌فارس، شرق افریقا و دیگر نقاط جهان مطرح است که با وجود ارتباط با ۲ بندر گوادر در پاکستان و چابهار در ایران با داشتن موقعیت استراتژیک و مهم، قابلیت تبدیل شدن به دروازه شاهراه اقتصادی آسیای میانه کریدور تجاری شمال- جنوب را دارد.

در سال ۱۳۸۷ برای نخستین بار اهمیت منطقه مکران توسط رهبر معظم انقلاب مطرح شد، از آن زمان توسعه سواحل مَکُران همواره مطرح بوده و همه مسئولان هم به این موضوع پرداختند. استان پهناور سیستان و بلوچستان در مسیر ۲ کریدور از سه کریدور ترانزیتی بزرگ دنیا قرار دارد که این امر منطقه مکران را به عنوان جاده ترانزیتی طرح توسعه جنوب شرق مطرح می‌کند.

نقطه اتصال کریدور شمال- جنوب

کارشناس مسائل اقتصادی سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه سواحل مکران به دلیل قابلیت‌ها و ویژگی‌های بالقوه، یکی از موقعیت‌های ژئواستراتژیکی کشور محسوب می‌شود، بیان کرد: دسترسی به منابع غنی انرژی، تسلط بر مهم‌ترین مسیر انتقال انرژی‌ و کالا در سطح جهان، فراهم کردن دسترسی کشورهای محصور در خشکی در آسیای مرکزی به آب‌های آزاد و قرار گرفتن در مسیر دریایی راه ابریشم و راه ادویه بخشی از این قابلیت‌ها بوده که پیشرفت و توسعه کشور را به این سواحل گره زده است.

مجتبی شجاعی در گفت‌وگو با ایرنا افزود: ویژگی‌های ژئوپلتیکی کشور ایران یکی از مهم‌ترین شاخص‌های قدرت بخشی آن به‌حساب می‌آید. بیان این مطلب بدان جهت است که در طول تاریخ همواره قدرت‌های بیگانه به‌ویژه دشمنان ایران تمرکز و توجه خاصی به سواحل جنوبی شرقی ایران، که در محدوده دریای مکران و پس کرانه‌های آن واقع شده، داشته و حذف و به‌دست آوردن منابع و منافع این منطقه و یا جلوگیری از بهره‌برداری ایران از منابع و منافع آن، به عنوان یک راهکار کاربردی جهت مقابله احتمالی با ایران مطرح بوده است.کارشناس مسائل اقتصادی اظهار کرد: موقعیت منحصر به فرد این سواحل در دهانه دریای عمان و خلیج‌فارس مزیت ژئوپلتیکی منحصر به فردی در اختیار ایران قرار داده که کشور می‌تواند با بهره‌گیری از این موقعیت از طریق موازنه‌سازی میان هند و چین در شمال اقیانوس هند منافع اقتصادی و سیاسی بی‌شماری برای خود تامین کند.شجاعی با بیان اینکه طبق اولویت‌های برنامه هفتم توسعه اقتصاد دریا محور باید سالی یک درصد به سهم اقتصاد دریا از اقتصاد ملی اضافه شود، افزود: لازمه این اهداف سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها مانند بندرگاه، توسعه شبکه ریل، جاده، فرودگاه و همچنین سرمایه‌گذاری مشترک در سواحل مکران شامل منطقه جنوب شرق کشور است.

حلقـه مفقود توسعه

کارشناس مسائل اقتصادی تاکید کرد: حلقـه مفقود توسعه سواحل مکران، توسعه اجتمـاعی است و بایـد در نظر داشت رشـد اقتصادی تابعی از سرمایه‌هایی مانند سرمایه اجتماعی بوده؛ سرمایه‎‌ای که تأثیر مثبت بر سرمایه انسانی و به تبع آن موجب افزایش بازدهی و رشد اقتصادی خواهد شد اما حوزه اجتماعـی در طرح‌ها و برنامه‌هـای توسعـه اقتصادی کشور، همیشـه در حد تئوری و درج در سنـد باقـی مانـده است.

وی تصریح کرد: بدون شک با استفاده از ظرفیت سواحل و ایجاد بنادر پیشرفته موقعیت ایران تغییر و تزانزیت کالا بهبود می‌یابد.

کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: طبق لایحه برنامه هفتم توسعه قرار است سهم اقتصاد دریا از تولید ناخالص داخلی از ۲ درصد به ۶ درصد افزایش پیدا کند و یکی از لوازم آن سرمایه‌گذاری در پس‌کرانه‌های سواحل مکران از نظر ایجاد بنادر بزرگ، راه‌های مواصلاتی جاده، ریل، حتی فرودگاه و خطوط دریایی، ایجاد زیرساخت‌های کشاورزی، گردشگری، شیلاتی و تجاری باید مدنظر قرار گیرد.

تاثیر بر کریدور شمال-جنوب

شجاعی افزود: سواحل مکران به موجب صنعت گردشگری، صنعت حمل‌ونقل دریایی و صنعت نفت و انرژی دارای اهمیت راهبردی است، از سوی دیگر پروژه کریدور شمال- جنوب، همسایگی با کشور پاکستان، دسترسی به آب‌های آزاد از ظرفیت مطلوب جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.

وی تاکید کرد: مبتنی بر اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران همچون سیاست‌های کلی برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، سیاست‌های ابلاغ شده توسط رهبر معظم انقلاب و سند چشم‌انداز ۱۴۰٤، سواحل مکران در رشد و توسعه اقتصادی کشور دارای اهمیت راهبردی است.

تاثیر بر روابط با همسایگان

کارشناس مسائل اقتصادی اظهار کرد: از نظر جغرافیایی، ساحل مکران به خط ساحلی ایران در محدوده دریای عمان اطلاق می‌شود در همسایگی کشورهای پاکستان، امارات متحده عربی و عمان است و هرگونه تغییر و تحول سیاسی و اقتصادی در این سواحل ، می‌تواند کشورهای منطقه را تحت تاثیر قرار دهد.

شجاعی گفت: بیشترین خط ساحلی مکران در سیستان و بلوچستان قرار دارد، تنها بندر اقیانوسی ایران یعنی چابهار در منطقه سواحل مکران قرار گرفته و نام این خط ساحلی در کتاب‌های تاریخی بسیار قدیمی هم آمده و نام آن با تجارت و دریانوردی ایران گره خورده است. وی افزود: بندر چابهار نیز که حلقه اتصال شمال اروپا به جنوب‌شرق آسیا در کریدور شمال- جنوب است در این منطقه قرار دارد و منطقه مکران از هر نظر فرصتی بی‌نظیر برای کشورمان است.

اقتصاد دریا محور، نقطه عطف پیشرفت و اقتصاد پایدار

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی سیستان و بلوچستان گفت: توسعه اقتصاد دریا محور نقطه عطفی برای پیشرفت و اقتصاد پایدار در قالب راهبردی اساسی، توسعه‌ای، کنشگرا و تحول آفرین است.

مهرداد عرب اول در گفت‌وگو با ایرنا بیان کرد: قرار گرفتن تنها بندر اقیانوسی کشور یعنی بندر چابهار از مزیت‌های برجسته تجارت این استان مرزی به شمار می‌رود که بهره‌مندی این بندر از موقعیت استراتژیک جهت ترانشیپ و ترانزیت کالاهای بنادر حوزه خلیج‌فارس، افغانستان و آسیای میانه در صورت توجه و سرمایه‌گذاری مناسب و همچنین فراهم‌سازی زیرساخت‌ها می‌تواند در راستای ثروت‌آفرینی و توسعه شرق کشور نقش ویژه‌ای ایفا کند.

چابهار، دروازه ملل

وی با بیان اینکه از بندر چابهار به عنوان دروازه ملل یاد می‌شود، افزود: اقتصاد دریا محور یک موضوع فرابخشی، بین بخشی و سرزمینی و یک رویکرد نوین در توسعه سرزمین به منظور استفاده از مزیت‌های نسبی و رقابتی دریا، سواحل، جزایر و پسکرانه‌ها به منظور تحقق هدف متنوع‌سازی اقتصاد بوده و در واقع راهبردی اساسی، توسعه‌ای، کنشگرا و تحول آفرین است. رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه اقتصاد دریا به ۲ حوزه اقیانوسی و ساحلی تقسیم می‌شود، ادامه داد: اقتصاد اقیانوسی دربرگیرنده فعالیت‌هایی است که تمام یا بخشی از نهادهای مورد نیاز را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از اقیانوس، دریا و دریاچه‌های بزرگ تامین می‌کنند اما اقتصاد ساحل فعالیت‌های اقتصادی درنوار ساحلی را دربر می‌گیرد. وی تاکید کرد: با دارا بودن حدود پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی جنوبی و شمالی که حدود ۴۰ درصد از مرزهای کشور را تشکیل می‌دهد اما از نظر بهره‌برداری از این نعمت خدادادی در رتبه‌های آخر جهان قرار داریم، این در حالی‌است که بسیاری از کشورهای جهان سهم عمده‌ای از تولید ناخالص ملی خود را از دریا تأمین می‌کنند.

چالش‌های‌ ‌اقتصاد دریا محور

وی به چالش‌های‌ پیشرو ‌اقتصاد دریا محور به‌ویژه‌ توسعه ‌تجارت اشاره کرد و ادامه داد: نبود زیرساخت ریلی، کمبود ‌ناوگان‌ حمل‌ونقل‌ زمینی، افزایش ‌کرایه ‌حمل‌ونقل‌ جاده‌ای، مشکلات زیرساخت جاده‌ای، نبود مدیریت‌ واحد دریایی و نهاد ‌متولی ‌سواحل ‌کشور ‌در راستای ‌اقتصاد پایدار از جمله چالش‌های این بخش است.

توجه به آمایش سرزمین

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی سیستان و بلوچستان تاکید کرد: توجه به موضوعات و محورهای کلیدی توسعه دریا محور، توجه به توان اکولوژیک در برنامه‌ریزی‌های توسعه با توجه به اصول آمایش سرزمین، توجه به اقلیم مناطق و نواحی ساحلی، توجه به ظرفیت‌های حمل‌ونقل دریایی، توجه‌ به‌ اصول ‌مدیریت‌ یکپارچه‌ مناطق‌ ساحلی، توجه به نوآوری در حوزه دریایی، استفاده ‌از تجربیات ‌جهانی، توجه‌ به ‌منابع‌ انسانی‌، مشارکت ‌دادن‌ ‌جامعه‌ محلی ‌در ‌تصمیم‌گیری‌ها، توجه‌ به ‌تسهیل ‌امور ‌سرمایه‌گذاری داخلی ‌و ‌خارجی و توجه‌ به‌ حوزه ‌پر ظرفیت گردشگری ‌دریایی از الزامات اساسی در تحقق توسعه اقتصاد دریا محور به شمار می‌روند. وی گفت: در خصوص راهکارهای توسعه تجارت بر پایه اقتصاد دریا می‌توان به مواردی همچون افزایش تدریجی سهم ترانزیت و ترانشیپ دریایی کشور، ضرورت ایجاد خط ریلی بین بنادر چابهار و گوادر پاکستان، توزیع نیروی انسانی متخصص متناسب با ظرفیت‌ها و طرح‌های توسعه‌ای، توسعه بنادر و تأمین تجهیزات دریایی و بندری متناسب با زیرساخت‌های ایجاد‌شده اشاره کرد.

عامل اشتغال، توسعه و ثروت

استاندار سیستان و بلوچستان با بیان اینکه چابهار دارای آب و هوای بسیار مناسب با ساحل مستعد باغداری و کشاورزی دارد، گفت: بهره‌گیری از مزیت‌های دریا و اقتصاد دریا عامل ایجاد اشتغال، توسعه و ثروت می‌شود.

محمد کرمی بیان کرد: استعدادهای خوبی در چابهار وجود دارد و شرایط بسیار خوبی مهیا است که دریا یکی از آنها به شمار می‌رود، دسترسی این منطقه به تمام اقیانوس‌های زمین و ساحل بکر، ظرفیت بی‌نظیری است که باید از آن استفاده کرد.

وی اظهار کرد: باید از موقعیت اقتصاد دریا که از تاکیدات رهبر معظم انقلاب است به خوبی استفاده کرد. بهره‌گیری از مزیت‌های دریا و اقتصاد دریا عامل ایجاد اشتغال، توسعه و ثروت می‌شود.

استاندار سیستان و بلوچستان گفت: ظرفیت‌های بی‌نظیر کشاورزی سیستان و بلوچستان و توسعه نخلستان‌ها، باغ‌های موز، بخش شیلات و اقتصاد دریا با هزاران گونه دریایی مانند مرجان‌ها، صدف‌ها، جلبک‌ها، ماهی‌ها و میگو اینها همه ثروت‌های خدادادی هستند.

وی تاکید کرد: دریا نعمتی است که باید همه مجموعه‌های کشور و استان‌هایی که به آن دسترسی دارند به نحو احسن از این ظرفیت استفاده کنند.

سخن پایانی

بدون تردید توسعه و عمران سواحل مکران برای جمهوری اسلامی ایران دارای منافع استراتژیک متعدد و مهمی از نظر اقتصادی، سیاسی و نظامی است، زیرا بارور کردن قابلیت‌های این سواحل مهم منجر به افزایش وزن و منزلت ژئوپلتیکی ایران در سطح منطقه و حتی جهان می‌شود. همه توانایی‌های مکران برگ برنده‌ای در دست ایران برای پرش از بازدارنده‌های توسعه‌یافتگی و گام نهادن در جاده‌های چشم‌انداز توسعه است.