با شروع فصل سرد، نگرانی برای تامین گاز ایجاد شده است تا جایی که معاون وزیر نفت در امور گاز از همه نمایندگان مجلس و درس‌آموختگان در این حوزه درخواست کمک کرد.هرچند شرکت ملی گاز از آمادگی ۱۰۰درصدی برای آغاز روزهای سرد سال خبر داده، اما بازهم نگرانی‌هایی در این حوزه وجود دارد و لازم است که یک بسیج همگانی برای گذر از شرایط صورت بگیرد. از سوی دیگر، طبق اعلام کارشناسان، امسال باتوجه به پیش‌بینی‌ها به‌واسطه پدیده «ال‌نینو» ممکن است شرایط سخت‌تری را نسبت به زمستان گذشته تجربه کنیم، اما با این حال، صنعت گاز در همه بخش‌ها به‌ویژه بخش عملیاتی به‌طور شبانه‌روزی در حالت آماده‌باش قرار دارد. آن‌طور که مدیران صنعت گاز اعلام کرده‌اند، حفظ جریان پایدار گاز در کشور اولویت نخست بوده و اقدام‌های مختلفی برای حفظ جریان پایدار گاز در کشور در حال انجام است.

تجربه سال‌های اخیر تولید و مصرف گاز

مصرف گاز کشور در فصل سرد به‌دلیل تامین گرمایش خانه‌ها و اماکن تجاری و اداری نسبت به دوره گرم سال به‌شدت افزایش می‌یابد، بنابراین اگر نتوانیم مصرف گاز را کنترل کنیم، ناچار می‌شویم هر سال گاز کمتری را به بخش تولید تخصیص دهیم. تجربه چند سال اخیر نشان داده است که مقدار تولید و مصرف گاز در اوج مصرف در فصل سرد به‌گونه‌ای است که به مدت ۳ ماه در سال با ناترازی مواجهیم. بر این اساس، ذخیره‌سازی زیرزمینی و روزمینی گاز و استفاده از آن در فصل سرد برای افزایش پایداری تامین گاز ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.کشورهای توسعه‌یافته صنعتی که ذخایر نفت و گاز زیادی هم ندارند، برای اینکه در تولید با مشکل روبه‌رو نشوند، بیشتر از کشورهای خاورمیانه مانند قطر، ال‌ان‌جی خریداری و آن را به گاز طبیعی تبدیل و این گاز را استفاده می‌کنند تا تولیدشان در طول سال به‌صورت مستمر ادامه داشته باشد.

دستور ویژه برای رفع ناترازی انرژی

ناترازی انرژی میراثی بود که به دولت سیزدهم رسید و با افزایش تقاضا برای انرژی، مدیریت این موضوع سخت‌تر شد، به‌تازگی اما رئیس‌جمهوری دستور رسیدگی ویژه برای حل این مسئله را صادر کرده است و مسئولان نیز، وعده حل گذر از این شرایط را داده‌اند.در همین راستا، سیدابراهیم رئیسی، با تاکید بر اهمیت مدیریت توأمان مصرف انرژی در کنار مدیریت تولید، به کم‌توجهی به مدیریت مصرف طی سال‌های گذشته اشاره و بر برنامه‌ریزی موثر در این زمینه همراه با نظارت منظم و مستمر بر عملکرد دستگاه‌های مسئول و برخورد با هرگونه کم‌کاری دستگاه‌های مذکور تاکید کرد.

او معتقد است که دولت مردمی، وارث ناترازی شدید در عرصه انرژی است، رفع این ناترازی را باتوجه به امکانات و ظرفیت‌های کشور امکان‌پذیر دانست و از دستگاه‌های مسئول خواست تا با تلاش بیشتر برای رفع سریع‌تر این ناترازی، از آسیب‌های آن به بخش‌های دیگر نظیر صنعت، کشاورزی و مصارف خانگی بکاهند.رئیس‌جمهوری با مهم دانستن نقش مردم در اجرای این تکالیف خطاب به دستگاه‌های متولی مدیریت انرژی کشور گفت: نقش دادن به مردم و استفاده از راهکارهای تشویقی قبل از تدابیر تنبیهی به‌شکل موثرتر و سریع‌تری شما را به اهداف‌تان خواهد رساند.

ارتقای بازار بهینه‌سازی انرژی، متنوع‌سازی سبد تولید و مصرف نهایی انرژی، تقویت زیرساخت‌های استاندارد، تقویت زیرساخت‌های پایش مصرف انرژی، بهبود ظرفیت‌های صرفه‌جویی مصرف در بخش ساختمان، توسعه شرکت‌های خدمات انرژی و بهینه‌سازی مصرف، کاهش مصرف در دستگاه‌های اجرایی، فرهنگ‌سازی در کاهش مصرف، ایجاد ظرفیت‌های قراردادی برای توسعه میادین گازی، جمع‌آوری گازهای همراه میادین نفتی، توسعه ظرفیت‌های پالایش نفت‌خام و توسعه ظرفیت‌های تولید انرژی هسته‌ای و تجدیدپذیر از جمله مصوبات جلسه‌ای بود که رئیس‌جمهوری در آن بر ضرورت پیگیری جدی دبیرخانه شورای‌عالی انرژی برای تسریع در اجرا و ارائه گزارش‌های منظم و مستمر از کمیت و کیفیت پیشرفت کار تاکید کرد.

تمام هم و غم خود را بر تامین گاز زمستان بگذاریم

مدیرعامل شرکت ملی گاز تاکید کرده است که باید همه هم‌وغم خود را به کار بگیریم تا هماهنگی‌های لازم انجام شود تا زمستان پیش‌رو را مانند سال‌های گذشته به‌خوبی و با آرامش سپری کنیم.به‌گفته چگنی، باید تمهیدهای لازم اندیشیده شود؛ برای این کار همه درس‌آموخته‌های سال پیش به‌ویژه استان‌هایی که بیشتر درگیر بودند، در اختیار همه قرار گیرد تا بتوان از این تجربیات به‌خوبی استفاده کرد.

وی با بیان اینکه مدیران عامل شرکت‌های گاز استانی، به‌دلیل ماهیت فعالیت، با همه بخش‌ها در ارتباط هستند و با تاکید مجدد بر تقویت زیرساخت‌ها که سبب تسریع در انجام پروژه‌های گازی خواهد شد، گفت: از همه نمایندگان مجلس می‌خواهم که در این زمینه بیش از پیش با شرکت‌های گاز استانی همکاری و همدلی داشته باشند تا از نتایج مثبت آن، همه کشور بهره‌مند شود.

معاون وزیر نفت در همین رابطه اعلام کرد: امسال مشوق‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در زمینه ذخیره‌سازی گاز مدنظر قرار گرفته و اقدام‌های مهمی در زمینه مدیریت مصرف و بهینه‌سازی مصرف گاز انجام شده است. با اجرای طرح‌های تشویقی و تخفیف‌های مطلوب به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در زمینه طرح‌های ذخیره‌سازی روزمینی در بخش اس‌ان‌جی و مینی‌ال‌ان‌جی، آمادگی را افزایش خواهیم داد، ضمن اینکه طرح تعویض ۴ میلیون بخاری بازده بالا با بخاری‌های فرسوده نیز در حال اجرا است.

با طرح جدید دولت، دیگر گاز صنایع قطع نمی‌شود

برخی فعالان اقتصادی و کارشناسان معتقدند که به‌دنبال ابلاغ «شیوه‌نامه جذب سرمایه‌گذار به‌منظور افزایش پایداری تامین گاز طبیعی» با اولویت مشترکان عمده و نیروگاه‌ها، صنایع می‌توانند با نصب تجهیزات لازم، گاز ذخیره کنند؛ طرحی که ضمن رفع ناترازی، مانع قطع گاز صنایع نیز می‌شود. به‌گزارش ایسنا، وزارت نفت از یک سال پیش، مطالعاتی را در زمینه این موضوع آغاز کرد و با استفاده از نظرات کارشناسی در حوزه ستادی و شرکت‌های تابع و بخش‌های غیردولتی، شیوه‌نامه‌ای تهیه شد که در اواسط اردیبهشت، از سوی وزیر نفت ابلاغ شده است. در قالب این شیوه‌نامه، کارخانه‌ها به‌ویژه صنایع عمده و انرژی‌بر، می‌توانند نسبت به احداث تاسیسات ذخیره‌سازی روزمینی گاز اقدام کنند. شرکت ملی گاز ایران در شش‌ماهه نخست سال، گاز بیشتری با تعرفه کنونی به آنها اختصاص می‌دهد. این صنایع گاز را به ال‌ان‌جی، سی‌ان‌جی و اس‌ان‌جی تبدیل و در فصل سرد از آن استفاده خواهند کرد. شرایطی فراهم شده است تا بخش‌های غیردولتی و دولتی که متقاضی سرمایه‌گذاری در این زمینه هستند، بتوانند واحدهایی در نقاط موردنظر خود به شرکت ملی گاز ایران پیشنهاد دهند. اگر پیشنهاد مطرح‌شده تایید شد، پس از دریافت گاز، آن را به ال‌ان‌جی، سی‌ان‌جی یا اس‌ان‌جی تبدیل می‌کنند و در فصل سرد سال و ایام اوج مصرف گاز به متقاضیان گاز خواهند فروخت. وزارت نفت، خوراک واحدهای ال‌ان‌جی، اس‌ان‌جی و سی‌ان‌جی برای مصرف‌کنندگان را با همان نرخ گاز مشترکان به فروش می‌رساند. برای نمونه، اگر سرمایه‌گذاری، سالانه ۳۰۰ هزار تن ال‌ان‌جی تولید کرد و توانست هر ۳۰۰ هزار تن را به کارخانه‌های فولاد بفروشد، وزارت نفت مقدار خوراک این واحد مینی‌ال‌ان‌جی را با نرخ گاز مصرفی همان صنعت به‌فروش می‌رساند و این صنایع فقط هزینه تبدیل گاز طبیعی به ال‌ان‌جی را پرداخت خواهند کرد. تمام سرمایه‌گذاران غیردولتی می‌توانند تقاضاهای خود برای احداث واحدهای مینی ال‌ان‌جی، اس‌ان‌جی و سی‌ان‌جی را به شرکت ملی گاز ایران ارسال و نسبت به تولید ال‌ان‌جی، اس‌ان‌جی و سی‌ان‌جی اقدام کنند و به متقاضیان داخل کشور بفروشند. بر این اساس، در چارچوب این شیوه‌نامه، تمام سرمایه‌گذاران غیردولتی می‌توانند تقاضاهای خود برای احداث واحدهای مینی‌ال‌ان‌جی، اس‌ان‌جی و سی‌ان‌جی را به شرکت ملی گاز ایران ارسال و نسبت به تولید ال‌ان‌جی، اس‌ان‌جی و سی‌ان‌جی اقدام کنند و به متقاضیان داخل کشور بفروشند. افزون بر آن، صنایع هم می‌توانند در مجاورت کارخانه‌های خود با دریافت گاز از شرکت ملی گاز ایران با همان نرخ سوخت یا خوراک خود، اقدام به احداث واحدهای مینی ال‌ان‌جی، اس‌ان‌جی و سی‌ان‌جی کنند و از گاز ذخیره‌شده در زمستان بهره ببرند. وزارت نفت به مشترکان عمده گاز توصیه می‌کند که این اقدام را انجام دهند، در غیر این صورت، در ایام ناترازی تولید و مصرف گاز، مسئولیتی متوجه وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران نخواهد بود. شرکت ملی گاز ایران عمدتا ۸ ماه از سال تعهد گازدهی به این کارخانه‌ها و صنایع دارد و این موضوع در قراردادها نیز اعلام شده است. در عین حال، تلاش می‌کنیم گاز مشترکان قطع نشود، مگر در شرایطی که با کمبود شدید گاز روبه‌رو شویم. کارخانه‌های سیمان که در فصل سرد سال از نفت‌کوره استفاده می‌کنند، می‌توانند به‌جای نفت‌کوره از گاز ذخیره‌شده استفاده کنند که یک حرکت زیست‌محیطی نیز تلقی می‌شود. در عین حال، کارخانه‌هایی که در شعاع کمی از کلانشهرها قرار دارند و اجازه استفاده از نفت‌کوره را نیز در زمستان ندارند، احداث واحدهای مینی ال‌ان‌جی و سی‌ان‌جی برای آنها صرفه اقتصادی قابل‌توجهی دارد.

امکان واردات ال‌ان‌جی وجود دارد

همسو با تبدیل جمهوری اسلامی به هاب انرژی در منطقه، در قالب این شیوه‌نامه شرایطی فراهم شده است تا بخش‌های خصوصی و غیردولتی بتوانند از خارج کشور ال‌ان‌جی خریداری و واحدهای تبدیل ال‌ان‌جی به گاز طبیعی را در مرزهای کشور مانند مرزهای آبی خلیج‌فارس با هماهنگی شرکت ملی گاز ایران ایجاد کنند و گاز طبیعی را از طریق خطوط شبکه سراسری گاز به مشتریان خود در داخل کشور تحویل دهند. شرکت ملی گاز ایران تنها هزینه انتقال گاز را دریافت خواهد کرد، بنابراین فرصت بسیار مطلوبی ایجاد شده است تا ناترازی گاز از طریق واردات ال‌ان‌جی از سایر کشورها از سوی بخش غیردولتی و خصوصی برطرف شود.

تامین گاز زمستانی صنایع تنها با ۶ درصد صرفه‌جویی

مدیر هماهنگی امور گازرسانی شرکت ملی گاز ایران بااشاره به روزهای سخت زمستان پارسال صنعت گاز کشور و استمرار ناترازی گاز در زمستان پیش‌رو، گفت: قطع گاز بخش خانگی و تجاری، خط قرمز دولت است، اما تنها با صرفه‌جویی ۶ تا ۱۰ درصدی این مشترکان می‌توان گاز برخی صنایع بزرگ کشور در فصل زمستان را تامین کرد. مسلم رحمانی ضمن بیان این مطلب افزود: جمهوری اسلامی ایران با ایجاد ۳۹ هزار کیلومتر خطوط انتقال، گازرسانی به هزار و ۲۵۰ شهر و ۳۷ هزار روستا و نیز تامین گاز ۱۵۱ هزار واحد صنعتی و ۳۷۰ نیروگاه و البته گازرسانی به ۷۰۰ صنعت بزرگ مانند صنایع معدنی و فولادی که از گاز به‌عنوان زیرساخت یا خوراک استفاده می‌کنند، یکی از بزرگ‌ترین کشورهای دنیا در مقوله توسعه صنعت گاز است. وی جایگاه گاز در سبد اقتصاد کشور را ویژه خواند و گفت: کارکنان صنعت گاز از اینکه در توسعه و پیشرفت کشور نقش بالایی دارند، بر خود می‌بالند. رحمانی به توزیع سالانه بالغ بر ۲۳۰ میلیارد مترمکعب گاز در کشور اشاره و عنوان کرد: بزرگی تولید و توزیع ۸۵۰ میلیون مترمکعب گاز در یک روز زمستانی در ایران را می‌توان با تبعات قطع ۲۷۰ میلیون مترمکعب گاز ارسالی از روسیه به اروپا به‌دنبال جنگ اوکراین مقایسه کرد. وی مصرف امروز گاز بخش خانگی و تجاری و عمومی کشور را ۱۶۰میلیون مترمکعب در روز خواند و گفت: این رقم در دی برای بخش مصرف خانگی، تجاری و عمومی و صنایع کوچک به بیش از ۶۸۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که باتوجه به ثابت بودن میزان تولید گاز، موجب ناترازی در این حوزه می‌شود. مدیر هماهنگی امور گازرسانی شرکت ملی گاز ایران خط قرمز دولت مردمی سیزدهم را قطع گاز بخش خانگی و تجاری خواند و گفت: صنعت گاز روزهای سختی را در زمستان ۱۴۰۱ پشت‌سرگذاشت، اما تلاش دارد با تمام قوا و با همکاری مردم خوب کشورمان در تمام بخش‌ها، این ناترازی در زمستان امسال را که ۲۵۰ میلیون مترمکعب در روز است، با کمترین تبعات و خسارت به مردم و همچنین صنعت، مدیریت کند. وی در بخش دیگری از سخنانش به مشکلات اعمال محدودیت‌های گازی در مقایسه با اعمال محدودیت مصرف در سایر حوزه‌های انرژی اشاره کرد و گفت: عقب ماندن از برنامه ترسیم‌شده برای تولید و بالادستی شرکت ملی گاز از دلایل عمده ناترازی کشور در بخش گاز است که امیدواریم با سرمایه‌گذاری‌های انجام‌گرفته در دولت سیزدهم، شاهد رفع آن در سال‌های آتی باشیم. رحمانی خاطرنشان کرد: البته زمستان بی‌سابقه سال گذشته، زمستانی سرد و گسترده بود، به‌نحوی‌که خلاف سال‌های گذشته که موج سرما در بازه‌های زمانی وارد کشور و طی چند روز از سوی دیگر کشور خارج می‌شد، پارسال حدود ۶۰ روز دمای زیرصفر را در بسیاری از شهرها به‌طورهمزمان شاهد بودیم.

سخن پایانی

اکنون و باتوجه به شرایط موجود، بهینه‌سازی مصرف گاز بهترین گزینه برای مقابله با چالش ناترازی است، ضمن اینکه باید بدانیم بهینه‌سازی مقوله کوتاه‌مدت نیست و نیازمند همفکری و همکاری‌های فراسازمانی در بلندمدت است. بی‌شک سرمایه‌گذاری در بخش بهینه‌سازی انرژی به‌صرفه‌تر از سرمایه‌گذاری در بخش تولید است و با سرمایه‌گذاری، هم در بخش بهینه‌سازی و هم در بخش هوشمندسازی می‌توان به مدیریت مصرف انرژی رسید؛ رویکردی بسیار مهم که باید برای تغییر و تحولات جهانی پیاده‌سازی شود. مطالعات کارشناسی نیز نشان داده که بهترین گزینه برای مقابله با این وضع، بهینه‌سازی مصرف در همه ابعاد است. از این‌رو، تعویض تجهیزات فرسوده و هوشمندسازی به‌عنوان ۲ سرفصل جدی در موضوع بهینه‌سازی مصرف، در دستور کار شرکت ملی گاز ایران است. ذخیره‌سازی گاز در مخازن روزمینی، نیز راهی اساسی برای مدیریت عرضه و تقاضا و شیوه‌ای متداول در دیگر کشورها است. بی‌شک انجام این اقدامات، کمک موثری در رفع ناترازی گاز در کشور می‌کند، می‌توان با مدیریت مصرف، تقویت زیرساخت‌ها و دیگر اقدام‌های گفته‌شده، نه‌تنها زمستان پیش‌رو را به‌خوبی سپری کرد، بلکه این انرژی پاک را برای نسل‌های آینده نیز حفظ کرد.