سهم ناچیز «ساخت ایران» در بازارهای بین‌المللی
هشتمین نمایشگاه بین‌المللی نوشت‌افزار (ایرانپنکس ۱۴۰۲) و دومین نمایشگاه تخصصی ایرانتویکس (irantoyex ۲۰۲۳) از ۳۱ خرداد تا ۳ تیرماه ۱۴۰۲ در نمایشگاه شهر آفتاب تهران برگزار شد.
روح‌الله دهقانی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری در حاشیه بازدید از شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق مستقر در هشتمین نمایشگاه نوشت‌افزار و تجهیزات مهندسی کشور، بر ظرفیت‌های ارزش‌آفرین و بازارسازی این حوزه تاکید کرد و گفت: حوزه نوشت‌افزار جزو آن حوزه‌های بازارساز و پرظرفیت برای ارزش‌آفرینی است. مادامی که آموزش، یادگیری و تحصیل فرزندان کشور در جریان باشد، بازار و صنعت حوزه نوشت‌افزار نیز به قوت خود حرکت می‌کند، اما مهم است، بتوانیم سهم قابل‌توجهی از این بازار را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق کشورمان قرار دهیم. این اظهارات در حالی عنوان می‌شود که تولیدات داخلی نه‌تنها سهم چندانی در بازارهای بین‌المللی ندارند، بلکه باتوجه به نرخ تمام‌شده کالا، قدرت رقابت با همتایان خارجی در بازارهای داخلی را نیز ندارند. قاچاق لوازمالتحریر نیز بر مشکلات فعالان این حوزه افزوده است.
مشکلات تولیدکنندگان
هر سال در آستانه بازگشایی مدارس، شور و شعف خاصی بین دانش‌آموزان حاکم می‌شود و آنها با خرید لباس، کیف، کفش و از همه مهم‌تر لوازمالتحریر موردنیاز خود به استقبال سال تحصیلی جدید می‌روند؛ لوازم‌التحریری که در بازار فراوان است و گران. داخلی و خارجی هم فرقی نمی‌کند. عده‌ای به‌دنبال کالای خارجی و برندی خاص هستند و عده‌ای هم فقط مشتری جنس ایرانی هستند. در این میان، لوازمالتحریر خارجی متنوع‌تر است، هرچند کالای داخلی از کیفیت قابل‌قبولی برخوردار است، اما گاهی بازار لوازمالتحریر وادراتی رونق بیشتری دارد. فرهنگ‌سازی لازم در بازار نوشت‌افزار انجام نشده است و برخی تولیدکنندگان به‌جای نام و برند خود، نام یک برند معروف خارجی را حک کرده‌اند و از طرح‌هایی با نمادهای غربی در تولیدات خود بهره می‌برند.
از طرف دیگر، تولیدکنندگان تاکید دارند لوازمالتحریر تولید داخل هیچ تفاوتی با مشابه خارجی ندارد و تمام استانداردهای لازم را دارا و حتی دستگاه برخی کارخانه‌های ایرانی پیشرفته‌تر و به روزتر از دستگاه‌های کشورهای دیگر است. در حالی که در سال‌های اخیر واردات بی‌رویه و قاچاق در این صنف زیاد شده و قدرت رقابت را از تولیدکنندگان وطنی گرفته است. برخی نیز معتقدند یکی از مشکلات بر سر راه صنایع فرهنگی و به‌طورمشخص نوشت‌افزار ایرانی، خلأ سیستم توزیع مناسب است. علاوه بر بازار داخلی، تولیدکنندگان نوشت‌افزار بر توان صادراتی تولیدات ایرانی نیز تاکید دارند، اما فعالان این بازار بااشاره به مشکلات و موانع بر سر راه صادرات نوشت‌افزار ایرانی معتقدند که وجود رقبای جدی در این حوزه از جمله چین و هند که قطب تولید لوازمالتحریر در دنیا هستند و به کشورهای مختلف از جمله ایران صادرات دارند، حضور و رقابت در این عرصه را بسیار دشوار کرده است.
اهمیت تسهیلگری برای تولیدکنندگان نوشت‌افزار
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری، بااشاره به اهمیت تسهیلگری و حمایت از شرکت‌ها برای ورود به بازارهای بین‌المللی گفت: همگی تلاش می‌کنیم تا ورود محصولات دانش‌بنیان و خلاق با نام و نشان ایرانی به بازار سایر کشورها از معبر کریدورهای صادراتی، میسر شود و از شرکت‌های دانش‌بنیان خلاق و دانش‌بنیان توانمند در حوزه محصولات فناوری‌های نرم و صنایع خلاق، که قابلیت عرصه محصولات روزآمد، باکیفیت و قابل‌رقابت در بازار را داشته باشند، تمام‌قد حمایت کنیم.
روح‌اله دهقانی ضمن بیان این مطلب افزود: کتاب، دفتر، قلم، کوله‌پشتی و...، جزو ملزوماتی هستند که در هر دوره‌ای، کمک‌کار یادگیری، رشد و بالندگی فرزندان این سرزمین بوده و هستند و بر همین اساس، بازار این محصولات همواره پویا و رو به جلو در حرکت و رشد است.
رئیس بنیاد ملی نخبگان با بیان اینکه رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق با تولید محصولات کیفی و مبتنی بر نیاز بازار، فزاینده است، ادامه داد: در کشور ما باتوجه به شرایط آمایشی موجود، فرصت‌های ویژه‌ای برای توسعه صنعت و بازار نوشت‌افزارها وجود دارد و شرکت‌های داخلی می‌توانند با تکیه به ظرفیت‌های سرزمینی، فرهنگی، تاریخی و فناورانه، بیش‌ترین بهره را از این بازار ببرند.
وی بااشاره به نقش فرهنگی و هویت‌ساز صنایع خلاق همچون نوشت‌افزار گفت: تا سال‌های اخیر، نوشت‌افزار تنها حامل پیام‌های فرهنگی کشورهای مبدأ وارداتی بود، اما به مدد تلاش‌های فعالان صنعت نوشت‌افزار کشور، دستاوردهای خوبی حاصل شده است و بخش قابل‌توجهی از نیاز بازار توسط این شرکت‌ها تولید و تامین می‌شود.
دهقانی با بیان اینکه امروز بخش عمده‌ای از نظام زنجیره ارزش صنعت نوشت‌افزار در داخل کشور تکامل یافته، ادامه داد: تامین زنجیره طراحی، تولید، بسته‌بندی و توزیع توسط همین شرکت‌ها در حال انجام است. بسیاری از این شرکت‌ها، جزو شرکت‌های خلاق و برخی دانش‌بنیان‌هایی هستند که محصول را مبتنی بر روزآمدترین فناوری‌ها و بالاترین استانداردهای بازارهای داخلی و بین‌المللی عرضه می‌کنند که حائز جذابیت‌های لازم برای مخاطبان است.
وی با بیان اینکه صنعت نوشت‌افزار داخلی موفق شده است که بخش قابل‌توجهی از بازار داخلی را به خود اختصاص دهد، اظهار کرد: به‌زودی با حرکت شرکت‌های توانمند به‌سوی توسعه محصولات و تولید مبتنی بر نیاز بازار، بخش باقیمانده از بازار نیز در اختیار شرکت‌های داخلی قرار می‌گیرد.
۳ شرط تولید صادرات‌محور نوشت‌افزار
مشاور معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، صنعت نوشت‌افزار را یکی از حوزه‌های ثروت‌آفرین و فرهنگ‌ساز دانست و عنوان کرد: موضوع نوشت‌افزار ایران‌ساخت و رونق شرکت‌های خلاق این حوزه، یکی از اولویت‌های جدی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است، چرا که بخش مهمی از بازار صنایع فرهنگی و خلاق هر کشوری را به خود اختصاص می‌دهد.
پرویز کرمی بااشاره به نقش فرهنگ‌ساز و هویت‌بخش نوشت‌افزارها گفت: این صنعت حامل محملی فرهنگی برای قشر آینده‌ساز جامعه از کودکان تا جوانان هر کشوری است و اهمیتی راهبردی و چندبعدی دارد.
وی باتوجه به حمایت معاونت علمی و فناوری از رونق تولیدات ایران‌ساخت در بخش نوشت‌افزار افزود: در همکاری و تعاملی که میان انجمن نوشت‌افزار ایران و ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری انجام گرفته، تلاش شده است تا تولید کالای ایران‌ساخت این حوزه و نیز تولید محتوای فرهنگی و ساخت کاراکتر رونق بگیرد.
کرمی بااشاره به راه‌اندازی خانه‌های خلاق و نوآوری در استان‌های کشور گفت: سهم قابل‌توجهی از این خانه‌ها، به طراحی و خلق کاراکتر، تولید، توزیع و توسعه فناوری‌های حوزه نوشت‌افزار از ایده تا محصول و تا بازار اختصاص دارد.
این کارشناس حوزه دانش‌بنیان، با تاکید بر ظرفیت بالای کمی و کیفی نوشت‌افزار ایران‌ساخت برای تامین نیاز داخلی و صادرات گفت: اگر بخواهیم این دست محصولات ایران‌ساخت ابتدا نیاز کشور را تامین و ما را از واردات بی‌نیاز کنند، سپس به بازارهای فراسوی مرزها وارد شوند و صادرات انجام گیرد، باید ۳ رکن مهم دست به‌دست هم بدهند؛ در وهله نخست دولت و حاکمیت باید تسهیلگری و زیرساخت و حمایت‌های لازم را صورت دهد، بخش رگولاتوری ضمن تنظیم و تدوین استانداردها بر کیفیت تولیدات نظارت کند و مهم‌تر از همه، تولیدکنندگان نیز باید وظایف خود را در قبال مشتری با اهتمام به کیفیت محصول تولیدشده ارتقا و حفظ استاندارد و تکریم مشتری را در دستور کار قرار بدهند.
حمایت از تولیدات داخلی
کرمی، به نقش مردم در حمایت از کالای ایران‌ساخت اشاره کرد و افزود: مردم نیز باید تولیدات ایران‌ساخت سرزمین‌شان را با آغوش باز بپذیرند و حمایت کنند، مانند پدر و مادری که فرزندان‌شان را دوست می‌دارند. کالای ایران‌ساخت باید به‌مثابه هویت ایرانی وجهه‌ای ملی داشته باشد و رسانه‌ها می‌توانند این فرهنگ و باور را در جامعه ترویج و بارور کنند.
ضرورت افزایش سهم از بازارهای جهانی
وی بااشاره به گردش مالی ۲۰۰ میلیارد دلاری صنعت جهانی نوشت‌افزار، بر ضرورت افزایش سهم تولیدکنندگان نوشت‌افزارهای ایران‌ساخت از بازار مصرف داخلی و بین‌المللی تاکید کرد و افزود: گردش مالی نوشت‌افزار در کشور حدود ۶ هزار میلیارد تومان در سال؛ ۴۰ درصد آن داخلی و ۶۰ درصد آن وارداتی و خارجی است. البته تا پیش از این، این نسبت، ۸۰ به ۲۰ درصد بود و این میزان بالای واردات به‌دلیل تولید مشابه نداشتن برخی لوازمالتحریر است.
کرمی، با بیان اینکه تولیدکنندگان داخلی در زمینه فناورانه نوشت‌افزار توانمند هستند، اما باید زمینه‌های لازم برای تولید بیشتر و صادرات آنها فراهم شود، ادامه داد: علت عدم‌تولید برخی محصولات حوزه نوشت‌افزار در داخل کشور نه به‌دلیل فقدان تکنولوژی و دانش فنی لازم بلکه ناشی از عدم‌صرفه اقتصادی آن است. در بسیاری از اقلام از دفتر، خودکار و مداد مشکل خاصی نداریم و در سال ۶۰۰ میلیون عدد خودکار در کشور موردنیاز است که از این میزان، ۲۰۰ میلیون را خودکاری با برند ایرانی و با کیفیتی خوب پوشش می‌دهد.
توان تامین نیاز داخل
وی ادامه داد: اگر وارداتی انجام نگیرد، تولیدکنندگان ایرانی این آمادگی را دارند که تمام این میزان را پوشش بدهند. در زمینه مداد محدودیت وارداتی نداریم و در این محصول، رقابت بسیار خوبی در داخل وجود دارد. با این حال، قاچاق نوشت‌افزار در حداقل ممکن و بین ۱۰ تا ۱۵ درصد صورت می‌گیرد.
بازارسازی با شناخت کشورهای هدف
کرمی بااشاره به حمایت از حضور محصولات ایران‌ساخت در کریدورهای توسعه صادرات و تبادل فناوری، خانه‌های نوآوری و صادرات ایران در سایر کشورها افزود: باید براساس ذائقه کشور هدف صادرات داشت. از این‌رو باید به ذائقه هر کشوری دست یافت و متناسب با سلیقه آنها تولید کرد. این آمادگی وجود دارد که از طریق کریدورهای صادراتی و نیز خانه‌های خلاق و نوآوری ایران در سایر کشورها، زمینه برای صادرات محصولات نوشت‌افزاری ایران‌ساخت فراهم شود.
ضرورت خلق شخصیت در حوزه نوشت‌افزار
وی یکی از موضوع‌های مهم در زمینه طراحی لوازمالتحریر را کاراکتر و شخصیت‌سازی بومی در این حوزه دانست و گفت: عمده طراحی‌ها در این حوزه به شخصیت‌های انیمیشنی غربی اختصاص دارد. طراحی نوشت‌افزار با زمینه فرهنگی ایرانی و اسلامی و براساس زنجیره‌ای از شخصیت‌سازی‌های انیمیشنی بومی انجام می‌گیرد که در این زمینه باید تحولی صورت بگیرد.
وی افزود: در زمینه طراحی لوازمالتحریر، محتوا کم نداریم، طراحان خوبی نیز در کشور وجود دارند و تنها موضوع این است که چرخه اقتصادی تجاری‌سازی باید با ایجاد قوانین تالیف، فرصت تجاری‌سازی را به طراحی فرهنگی بدهد.
سخن پایانی
براساس آمار، ایران سهم چندانی از گردش مالی ۲۰۰ میلیارد دلاری صنعت جهانی نوشت‌افزار ندارد و باتوجه به ظرفیت و توان دانش‌بنیان‌های فعال در این حوزه باید سهم تولیدکنندگان نوشت‌افزارهای ایران‌ساخت از بازار مصرف داخلی و بین‌المللی افزایش یابد. تحقق این مهم نیز میسر نیست، مگر با حمایت دولت از تولیدکنندگان و اصلاح فرهنگ مصرف نوشت‌افزار. چنانچه به‌گفته بسیاری، تولیدات نوشت‌افزار ایران قابلیت رقابت با تولیدات خارجی را دارد و نبود بازاریابی و بازسازی مناسب در کنار قاچاق کالا، مانع از رشد این دست از تولیدکنندگان شده است.
