در این طرح از «تنفس خوراک» برای سهامدارانی که در احداث پتروپالایشگاه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند، نام برده شد و در واقع، به دولت برای این کار اجازه قانونی داده شد. مصوبه‌ای که امروز اجرایی نشده و اجرای آن همچنان در انتظار برگزاری جلسه صندوق توسعه ملی با حضور رئیس‌جمهوری است.

«تنفس خوراک» چیست؟

تنفس خوراک عبارت است از اعطای خوراک بدون دریافت بهای آن، از زمان شروع بهره‌برداری طرح‌ها، به تعداد روزی که ارزش آن معادل حجم سرمایه‌گذاری ارزش‌گذاری‌شده در مجوز صادره باشد و به‌عنوان تسهیلات به شرکت مجری طرح محسوب می‌شود. به‌عبارت بهتر، تنفس خوراک نوعی تسهیلات غیرنقدی است که اجرای آن باعث می‌شود که سرمایه‌گذار سود بالایی را در مدت‌زمان کوتاهی به‌دست آورد.بسیاری از کارشناسان معتقدند که قانون «تنفس خوراک» با کمک به تامین مالی احداث پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، کشور را از بلای خام‌فروشی نجات می‌دهد و مزایایی از جمله ارزآوری، اشتغالزایی‌های مستقیم و غیرمستقیم و همچنین کنترل و هدایت نقدینگی را به‌همراه دارد.

دولت و صندوق توسعه ملی با فروش نفت به نرخ بین‌المللی به پتروپالایشگاه‌های داخلی از یک منبع دائمی درآمد بهره‌مند و در عمل تحریم‌های نفتی نیز خنثی می‌شوند. علاوه بر این، در قانون تنفس خوراک صندوق توسعه ملی روشی جدید در اعطای تسهیلات را پیش می‌گیرد و خلاف گذشته، دیگر قرار نیست مبلغی را به طرح‌های پتروپالایشی بپردازد، بلکه نفت تحریمی را که در مخازن بلااستفاده مانده است، به‌عنوان تسهیلات غیرنقدی در یک دوره تقریبا یک‌ساله به واحدهای پتروپالایشی می‌دهد و پس از آن بلافاصله این مبلغ را به‌صورت وام ۸ ساله با بهره ۴ درصد دریافت می‌کند. این رویه خلاف رویه صندوق توسعه ملی در اعطای تسهیلات به سایر پروژه‌های زیرساختی کشور است که مستقیم از منابع صندوق توسعه پول برداشت می‌کنند و ممکن است پس از طی مدتی طولانی به بهره‌برداری نرسند.

تعلل جایز نیست

عضو کمیسیون انرژی مجلس با بیان اینکه قانون پتروپالایشگاه‌ها قانون مترقی است که متاسفانه در اجرا با مسئله روبه‌رو شده، گفت: دولت نباید بیش از این اجرای قانون را معطل بگذارد و باید هرچه سریع‌تر مجوز تنفس خوراک را به سرمایه‌گذاران بدهد.

مالک شریعتی‌نیاسر در گفت‌وگو با خانه ملت، با اشاره به دلایل عدم‌اجرای «قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» مرسوم به قانون پتروپالایشگاه‌ها، گفت: اگرچه قانون پتروپالایشگاه‌ها در مجلس دهم تصویب شد، اما در مجلس یازدهم مورداصلاح قرار گرفت که در این اصلاحات علاوه بر مشخص کردن سهم صندوق، نظام انتقال این زنجیره تنفس خوراک را شفاف و برخی از ابهامات را نیز برطرف کرد، اما متاسفانه قانون مذکور در اجرا با مشکلاتی روبه‌رو است، چرا که سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و عمومی همچنان معطل مجوز تنفس خوراک هستند.

نماینده مردم تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: همچنین اگرچه هیات‌امنای صندوق ارائه تنفس خوراک را تصویب کرده و وزارت نفت می‌گوید که مانعی برای انجام آن ندارد، اما هنوز هم اجرایی نشده است.

وی افزود: قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردم در مسیر خطا افتاده است و دولت نباید بیش از این، اجرای قانون را معطل بگذارد.این عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی بیان کرد: همچنین مسئله مهم دیگر استفاده از بازار سرمایه است،چرا که طبق قانون باید حداقل ۳۰ درصد منابع سرمایه‌گذاری از محل سرمایه‌های مردمی و بازار بورس تامین شود. در حالی‌ که تشکیل شرکت سهامی پروژه معطل مجوز تنفس خوراک مانده است، اما اگر این حداقل ۳۰ درصد از بازار سرمایه تامین شود، علاوه بر جذب نقدینگی می‌تواند بورس را رونق دهد و مانند لنگرگاهی بورس را از این نوسانات متعددی که مدام درگیر آن است، نجات دهد، بنابراین قانون پتروپالایشگاه قانون مترقی است که متاسفانه در اجرا دچار مشکل شده است.

سرمایه‌گذاران در انتظار اجرای قانون

محمدعلی قدیری، پژوهشگر اقتصاد انرژی نیز درباره روند و دلایل تصویب این قانون گفت: نمایندگان مجلس دهم با هدف هموار کردن مسیر توسعه ظرفیت پتروپالایشی و رفع گلوگاه‌های موجود، در سال ۱۳۹۸ «قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» را تصویب کردند. طرحی که در مجلس یازدهم تکمیل شد. آیین‌نامه اجرایی این قانون دی‌ همان سال توسط رئیس‌جمهوری ابلاغ و در مرحله اجرایی قرار گرفته است.

قدیری افزود: پس از اعلان فراخوان وزارت نفت برای استفاده از مزایای این قانون، تعداد ۸ طرح پیشنهادی برای احداث پالایشگاه یا پتروپالایشگاه نفت‌خام و میعانات گازی توسط بخش‌های خصوصی و عمومی مجموعا با ظرفیت یک‌میلیون و ۴۶۰ هزار بشکه در روز و همچنین تعداد ۱۲ طرح ارتقای فناوری و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود توسط این وزارتخانه برگزیده شده‌اند.

مشوق پایان دوره احداث پتروپالایشگاه

این پژوهشگر اقتصاد انرژی درباره مفاد این قانون گفت: مشوق اعطای تنفس خوراک به طرح‌های احداث پتروپالایشگاه‌های جدید از جمله مفاد این قانون است که با هدف رفع بزرگ‌ترین مانع توسعه ظرفیت پتروپالایشی یعنی تامین مالی طراحی شده است. وی افزود: سازکار تنفس خوراک به این صورت است که پروژه‌های پتروپالایشگاهی جدید پس از احداث، از روز اول بهره‌برداری به تعداد روز، از تنفس در پرداخت هزینه خوراک بهره‌مند شوند که کل هزینه سرمایه‌گذاری آن پروژه به‌یکباره برگشت شود.

قدیری اضافه کرد: به‌عبارت دیگر، مشوق تنفس خوراک نوعی تسهیلات غیرنقد است که پالایشگاه پس از بهره‌برداری هزینه خوراک نفت خام ورودی را پرداخت نمی‌کند تا آنجایی که کل هزینه سرمایه‌گذاری آن پروژه به‌یکباره برگشت شود. سپس این مبلغ به‌صورت یک وام ۱۰ ساله با سود ۴ درصد به صندوق توسعه ملی بازگشت داده می‌شود.

وی بااشاره به نقش مهم قانون «تنفس خوراک» در جذابیت سرمایه‌گذاری گفت: با اجرای این قانون، دوره بازگشت سرمایه از حدود ۸ سال به یک ‌سال کاهش پیدا می‌کند و موجب ارتقای IRR یا همان نرخ بازده داخلی پتروپالایشگاه هم می‌شود. یکی دیگر از مزایای مهم تنفس خوراک، تسهیل ابزارهای تامین مالی به کمک آن است.

کدام مفاد قانون موجب جذابیت سرمایه‌گذاری می‌شود؟

برخی دیگر از مفاد این قانون که موجب جذابیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این پروژه و همچنین رفع موانع پیش‌رو می‌شود، عبارتند از:

۱- اقتصاد آزاد پتروپالایشگاه‌ها: اجازه صادرات فرآورده‌های پتروپالایشگاهی برای طرح‌های موضوع این قانون نیز از جمله مفاد مهم و نقاط قوت قانون است که برای نخستین‌بار در کشور رخ داده است؛ چرا که همه پالایشگاه‌های فعلی کشور در فروش فرآورده‌های اصلی و برخی از فرآورده‌های ویژه به وزارت نفت وابسته هستند. این ماده از قانون باتوجه به تاثیری که در ارزآوری واحدهای پتروپالایشی دارد، موجب جذابیت برای سرمایه‌گذاران می‌شود.

۲- تامین پایدار خوراک: طبق ماده ۱۱ آیین‌نامه اجرایی این قانون وزارت نفت تا ۲۰ سال وظیفه تامین پایدار خوراک نفت طرح‌های پتروپالایشی را دارد.

۳- محصولات سنگین: یکی از دلایل حاشیه سود پالایشگاه‌های داخلی حجم بالای تولید فرآورده‌های سنگین در آنها است. به موجب این قانون تمام محصولات سنگین پالایشی که نرخ آنها کمتر از نفت خوراک باشد باید کمتر از ۷ درصد وزنی کل فرآورده‌های تولیدی طرح باشد.

۴- مکان‌یابی: شرط قرارگیری در نوار ساحلی ۲۰ کیلومتری جنوب کشور برای دریافت امتیاز تنفس خوراک.

۵- عدم‌تاخیر در اجرای پروژه و واگذاری سهام: لزوم قانونی پیشرفت پروژه در موعد مقرر و واگذاری حداقل ۳۰ درصد از سهام شرکت به مردم.

طرح اصلاح و الحاق چند تبصره به قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت‌خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی 5 خرداد امسال در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که در آن امکان تهاتر بدهی دولت به صندوق توسعه ملی با هدف تنفس خوراک پالایشگاه‌ها تا سقف 35 درصد سهم ماهانه آن صندوق فراهم شده است.طبق این بند از قانون امکان تخصیص بدهی‌های دولت به صندوق توسعه در راستای توسعه ظرفیت پتروپالایشی در کشور با استفاده از نفت تحریم‌شده موجود در مخازن نفتی یا نفت صادراتی به‌وجود می‌آید.طبق قانون الحاقی، پتروشیمی‌های با خوراک پروپان و بوتان نیز همچون پالایشگاه‌های با خوراک نفت یا میعانات گازی می‌توانند در صورت احراز شرایط از تنفس خوراک بهره‌مند شوند. این موضوع کمک شایانی به تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی‌های خوراک گاز مایع در کشور می‌کند.

سخن پایانی

محاسبات نشان می‌دهد در یک بازه ۲۰ ساله، اعطای تنفس خوراک به حدود یک ‌میلیون بشکه در روز طرح پتروپالایشی باعث افزایش بیش از ۱۲۰ میلیارد دلاری درآمدهای صندوق توسعه ملی می‌شود.این افزایش به این دلیل است که نفت خام و میعانات گازی تخصیصی به پتروپالایشگاه‌های تازه‌تاسیس در حکم صادرات است و صندوق توسعه ملی سهم ۴۰ درصدی از آن دارد. برخی نیز معتقدند که برخورداری از امتیاز تنفس خوراک تاثیر چشمگیری بر جذابیت و اقتصاد پروژه دارد. از جمله این تاثیرات می‌توان به کاهش دوره بازگشت سرمایه اشاره کرد، در واقع این امتیاز می‌تواند بازگشت سرمایه طرح‌ها را از ۷ سال به یک سال کاهش دهد. به عبارت دیگر، پتروپالایشگاه‌ها از چنان هزینه «سرمایه در گردش» بالایی برخوردارند که تنفس خوراک حدود یک‌سال برای آنها، موجب بازگشت کل هزینه سرمایه‌گذاری‌شده در طول دوره ساخت می‌شود و مدت بازگشت سرمایه طرح را از حدود ۷ سال به یک سال کاهش می‌دهد.همچنین، تنفس خوراک با بازگشت کل سرمایه پروژه در سال اول بهره‌برداری نقش مهمی در بالا بردن حاشیه سود و جذابیت پروژه‌ها دارد، به‌طوری که در یک پتروپالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای، اعمال تنفس خوراک، نرخ بازده داخلی را بیش از ۹ درصد ارزی بهبود می‌بخشد.