کاهش پسماند بهدنبال افزایش تورم
هومن غلامپورارباستان - کارشناس پسماندهای شهری
مولفه اقتصادی تورم بر تولید پسماند شهرها تاثیر بسزایی دارد. یکی از مهمترین مشکلات و چالشهای دولتها بهویژه در کشورهای در حال توسعه، تولید و دفع انواع پسماندهاست. عواملی مانند افزایش جمعیت، توسعه بیرویه و غیراصولی شهرها، افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها، الگوی مصرف نادرست، افزایش مصرفگرایی و... روند تولید پسماندها را بهویژه در چند دهه گذشته، شتاب بخشیده است. این مسئله علاوه بر هدررفت منابع طبیعی کشورها و بروز مشکلات بهداشتی ناشی از دفن پسماندها (همچون تولید شیرابه و گازهای گلخانهای) با تحمیل هزینههای هنگفتی بر دولتها همراه شده است.
بانک جهانی در سال ۲۰۱۸ سرانه تولید پسماند مردم جهان را روزانه ۹۵۰ گرم محاسبه کرده است. براساس آمار وزارت کشور در سال ۱۳۹۶ سرانه تولید پسماند شهری در کشور روزانه ۸۰۶ گرم و در مناطق روستایی ۵۰۰ گرم است. براساس آنالیز فیزیکی پسماند شهر تهران در سال ۱۳۹۸ و ۱۴۰۰ شمسی، سرانه تولید پسماند در پایتخت روزانه ۷۶۴ گرم بوده است. در پژوهشهای گذشته در زمینه تولید پسماند، از فاکتورهایی مانند عوامل جمعیتی، اجتماعی، جغرافیایی، سطح فناوری، الگوی مصرف، سبک زندگی و قوانین و مقررات نامبرده میشود اما شاید عوامل اقتصادی را بتوان تاثیرگذارترین عوامل بر میزان تولید پسماند دانست. نتایج طرح هزینه و درآمد خانوار کل کشور مرکز آمار ایران و شاخص نرخ مصرفکننده کل کشور بانک مرکزی نشاندهنده این است که میزان درآمد هر ایرانی پس از سال ۱۳۸۶ از روند افزایشی گذشته به روند کاهشی تغییر رویه داده است.
علاوه بر این، نتایج بررسیهای گوناگون و از جمله گزارش ۶ ماهه نخست سال ۱۳۹۹ مرکز ملی آمار نشان میدهد نوسانات نرخ ارز و جهش تورم ناشی از آن، بهطور محسوسی بر قدرت خرید مردم اثرگذار است. افزایش تورم اقتصادی در سالهای گذشته در ایران تاثیر بسزایی بر کاهش تولید پسماند در شهر تهران داشته است. بنا بر گزارش مرکز پژوهشهای مجلس از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ کل پسماند شهری تولیدی در تهران ۲۶ درصد و سرانه تولید پسماند ۳۲ درصد کاهش را شاهد بوده است. این در حالی است که در بازه سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ کل پسماند شهری تولیدی در تهران ۱۱ درصد و سرانه تولید پسماند ۸ درصد کاهش را شاهد بوده است.
طبق گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، بررسی روند سرانه پسماند طی سالیان اخیر نیز نشان میدهد این متغیر در بازه سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ شاهد کاهش ۳۲ درصدی بوده است.
بررسی میزان پسماند خشک تفکیکشده طی سالهای ۱۳۹۵-۱۳۹۹ بهطور چشمگیری (۶۵ درصد) کاهش یافته است. علاوه بر جهش تورمی، رشد پدیده زبالهگردی، در سالیان اخیر در شهر تهران کاهش قابلتوجه پسماند خشک تفکیکشده را موجب شده است.
در بررسیهای انجامشده در سال ۱۳۹۹ روی تاثیر متغیر اقتصادی نرخ ارز دلار امریکا، اعلامی بانک مرکزی بر تناژ پسماند خشک تفکیکشده در مبدأ نشاندهنده اثر معکوس نرخ دلار بر میزان پسماند خشک تفکیکشده در مبدأ است.
در شهر تهران روزانه انواع گوناگونی از پسماندها تولید و جمعآوری میشود. براساس آمار بانک جهانی (سال ۲۰۱۸) در جهان سالانه ۲.۰۱ میلیارد تن پسماند تولید میشود.
براساس آمار وزارت کشور روزانه بیش از ۵۸ هزار تن پسماند در ایران تولید میشود. مقدار تولید پسماند در شهر تهران نیز در سالهای اخیر از روزانه ۶۵۰۰ تا ۷۵۰۰ تن متغیر بوده است. اما در مجموع براساس گزارشها میتوان دریافت که افزایش تورم اقتصادی و افزایش نرخ دلار تاثیر بسزایی در کاهش پسماند شهری و بهطور ویژه پسماند خشک بازیافتی در کلانشهر تهران داشته است.