فرار مالیاتی و سامانه راه‌نیا!
دولت در آستانه ارائه لایحه بودجه ۱۴۰۱ به مجلس قرار دارد و پرسش‌های زیادی در ذهن اهالی اقتصاد درباره این بودجه به‌وجود آمده است.
اینکه دولت با کسری بودجه چه خواهد کرد، چه برنامه‌ای برای معیشت مردم خواهد داشت و با موضوع ارز ترجیحی چگونه کنار خواهد آمد، از جمله پرسش‌های مربوط به بودجه سال آینده است. در عین حال اهالی اقتصاد و تجارت می‌خواهند بدانند دولت چه برنامه‌هایی برای این حوزه دارد و ابزارهایی مانند مالیات که در ماه‌های اخیر بسیار مورد تاکید دولت قرار داشته، چطور می‌خواهد در بودجه کشور نقش آفرینی کند! در صحبت‌های هفته گذشته رئیس‌جمهوری درباره عملکرد ۱۰۰ روزه دولت سیزدهم، باز هم بر نقش مالیات و بهره‌برداری از سامانه جامع تجارت تاکید شد. اما آیا تکمیل و راه‌اندازی سامانه جامع تجارت پس از این سالهای دراز، می‌تواند سنگی را از مسیر اقتصاد و تجارت کشور بردارد؟ آیا می‌توان امید داشت که با راه‌اندازی این سامانه و یکپارچه شدن آن مشکلاتی مثل فرارهای مالیاتی برطرف شوند؟ در این گزارش از شماره پیش روی روزنامهصمت موضوع یکپارچه شدن سامانه جامع تجارت و تاثیر آن بر بخش‌های مختلف تجاری و اقتصادی کشور در گفت‌وگو با کارشناسان اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. با ما همراه باشید:
سامانه جامع تجارت، راهی برای جلوگیری از فرار مالیاتی
سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری در صحبت‌های خود در تشریح عملکرد ۱۰۰ روزه دولت تاکید کرد: مقدمات راه‌اندازی سامانه جامع تجارت فراهم شده و به‌زودی این سامانه مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
وی در این باره خاطرنشان کرد: در کشور بخش‌های مختلف هر کدام برای خود سامانه دارند، اما به یکدیگر متصل نیستند؛ بنابراین نمی‌شود از آنها بهره‌برداری کرد.
رئیسی تاکید کرد: باید بنادر، گمرکات، بانک‌ها و بخش‌های اصلی وزارت صنعت، معدن و تجارت همه به یکدیگر متصل شوند که در آن صورت فرار مالیاتی در کشور بسیار کم خواهد شد و اقتصاد و امور مالی، بازار و تبادلات می‌تواند ادامه یابد.
وی همچنین عنوان کرد: یکی از دغدغه‌های اصلی دولت ایجاد فضای کسبوکار و فعالیت برای سرمایه‌گذاران، تولید‌کنندگان و کارآفرینان است که این مهم باید با قطع کردن دست‌های ناسالم صورت گیرد، چراکه دلالی و سوداگری به کشور و بازار لطمه می‌زند.
رئیس‌جمهوری با اشاره به موضوع فرار مالیاتی که همه را در کشور رنج می‌دهد، گفت: کسانی دارای درآمد‌های سرشاری هستند، اما از پرداخت مالیات فرار می‌کنند. باید اینها مالیات‌های خود را پرداخت کنند و این موضوع باید دنبال شود.
سامانه دردی را دوا نمی‌کند
مسعود دانشمند، کارشناس و فعال اقتصادی درباره تاثیر راه‌اندازی سامانه جامع تجارت در گفت‌وگو باصمت اظهار کرد: سامانه جامع تجارت و راه‌اندازی آن صحبت دیروز و امروز نیست و این موضوع از زمان دولت نهم و دهم در اقتصاد و تجارت کشور مطرح بوده است. این سامانه سال‌هاست در حال راه‌اندازی است و چند دولت را به خود دیده است. از آنجا که دانش متخصصان داخلی بالاست به‌نظر نمی‌رسد مشکل راه‌اندازی این سامانه فنی باشد.
دانشمند در توضیح این موضوع عنوان کرد: همیشه عده خاصی وجود دارند که با آشفته کردن بازار قصد دارند آب را گل‌آلود کرده و به نفع خود ماهی بگیرند، وگرنه تکمیل و راه‌اندازی یک سامانه کار چندان دشواری نیست که این همه سال به نتیجه نرسد.
وی در عین حال درباره شیوه نظارت دولت بر این حوزه عنوان کرد: البته کار در این زمینه می‌توانست بسیار ساده‌تر از این باشد؛ یعنی دولت به‌جای اینکه بازرگانی و صنعت را تحت چنین سامانه‌ای قرار دهد، می‌توانست سامانه مالیاتی کشور را قوی‌تر کند و مطابق با چارچوب‌های جهانی، از این طریق همه بخش‌ها را کنترل کند.
این کارشناس اقتصاد در تشریح شرایط در صورت شکل‌گیری سامانه مالیاتی در کشور اظهار کرد: در سامانه مالیاتی دیگر موضوعی مانند گرا‌نفروشی مطرح نخواهد بود؛ قیمت‌گذاری بر عهده فروشنده است اما دولت نرخ فروش با سود بیش از ۲۰ درصد را روی نمودار پلکانی می‌برد و برای آن مالیات بیشتر در نظر می‌گیرد، در حالی که در شرایط کنونی دولت کالاها را قیمت‌گذاری می‌کند، به همین دلیل بازار سیاه و فرار مالیاتی ایجاد می‌شود.
دانشمند در این زمینه بیان کرد: در بیشتر کشورها هر فرد یک مشاور مالیاتی دارد و باید اظهارنامه مالیاتی ارائه بدهد. در این سیستم کسی نمی‌تواند شخصا خود را از مالیات معاف کند. همه اظهارنامه‌های خود را به سازمان‌های مالیاتی ارائه می‌دهند و این سازمان‌های مالیاتی هستند که در صورت تشخیص ضرورت معافیت، وجوه را مسترد می‌کند. این شیوه باعث می‌شود سازمان مالیاتی پرداخت‌کننده مالیات هم در طرف خریدار و هم در طرف فروشنده را ببیند؛ به این ترتیب امکان فرار مالیاتی از بین می‌رود و جامعه به سمت سلامت حرکت می‌کند. با شکل‌گیری سامانه مالیاتی دولت با ابزارها و اهرم‌هایی که در اختیار دارد، می‌تواند بر بازار، صنعت، تولید و تجارت نظارت داشته باشد.
وی درباره آماده بودن بسترها برای تشکیل سامانه مالیاتی نیز عنوان کرد: این بستر همواره مهیا بوده و بسیاری از کارشناسان نیز بر مزایای آن تاکید داشته‌اند، اما همان‌طور که گفتم عده معدودی وجود دارند که برای ماهی گرفتن نیاز به گل‌آلود کردن آب دارند، زیرا زمانی که شفافیت مالی در کشور وجود نداشته باشد، می‌توانند مقاصد سوداگرانه خود را پیش ببرند. با ایجاد شفافیت از طریق سامانه مالیاتی، مسیرهای رشوه، زیرمیزی و قاچاق مسدود می‌شود و این اتفاق به نفع عده‌‌ای که منافع‌شان در برقراری قاچاق است، نخواهد بود.
این فعال بازرگانی تصریح کرد: این حق قانونی سازمان امور مالیاتی است که از جوان ۲۰ سالهای که در تهران اتومبیل ۳ میلیارد تومانی سوار می‌شود، بپرسد که پول خرید آن را از کجا آورده است.
وی درباره کارآیی سامانه جامع تجارت نیز خاطرنشان کرد: به‌نظر نمی‌رسد این سامانه در شرایط فعلی کارآیی مناسبی داشته باشد، زیرا فقط به‌دنبال ثبت سفارش، واردات کالا و دریافت ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده حقوق دولتی در مبادی گمرک است و به حلقه‌های بعدی این زنجیره کار چندانی ندارد.
دانشمند تاکید کرد: اگر هدف ما از راه‌اندازی سامانه جامع تجارت ایجاد شفافیت در فضای کسبوکار است، به‌جای آن می‌توانیم سازمان مالیاتی را تقویت و از طریق آن ایجاد رقابت در کاهش هزینه‌ها و افزایش سود کنیم. البته پیش از همه راهکارهای یادشده، دولت باید به این سوال پاسخ دهد که اقتصادی که از آن سخن می‌گوید، اقتصاد دولتی است یا اقتصاد خصوصی و تکلیف خود را در این زمینه روشن کند.
این فعال اقتصاد اظهار کرد: اگر مقصود ما از اقتصاد، اقتصاد دولتی است که دیگر همه کارمند دولت هستیم و رقابت در آن معنی ندارد و مسیری است که شوروی سوسیالیستی پیش از این در آن حرکت کرده بود اما اگر به‌دنبال اقتصاد خصوصی با استانداردهای تعریف‌شده هستیم، باید این کار را به‌صورت کامل انجام دهیم.
دانشمند در پایان گفت: تنها نتیجه‌ای که نگاه نیم‌بند به اقتصاد در پی دارد این است که نهادهای دولتی و خصولتی به‌شکل‌های گوناگون خود را از مالیات معاف می‌کنند و در مقابل بخش خصوصی باید همه حقوق دولتی را بپردازد. با این شیوه بخش خصوصی قادر به رقابت نخواهد بود، انحصار به‌وجود می‌آید و اقتصاد کشور محکوم به شکست خواهد بود؛ پس ما باید به‌دنبال اقتصادی باشیم که همه افراد در آن موظف به پرداخت مالیات باشند.
سامانه فقط ابزار است
سپهر عبدالله‌پور، کارشناس اقتصاد درباره تاثیر سامانه جامع تجارت در مباحثی مانند فرارهای مالیاتی و توسعه اقتصادی و تجاری کشور در گفت‌وگو باصمت عنوان کرد: متاسفانه تفکری که در طول این سال‌ها، باوجود تغییر ۳ رئیس‌جمهوری حاکم بوده این است که با راه‌اندازی و اتصال سامانه‌ها مشکلات موجود در موضوعاتی مانند مالیات برطرف خواهد شد.
عبدالله‌پور در این باره اظهار کرد: کارشناسان و مدیران فنی با این رویکرد سعی می‌کنند با استفاده از کلیدواژه‌هایی مانند سامانه جامع و هوشمندسازی، مدیران ارشد را متقاعد کنند که راهکار موردنظر همین موارد هستند، در صورتی که این موارد تنها ابزارهایی برای پیشبرد اهداف هستند و وجود این سامانه‌ها و اتصال آنها به هم به‌تنهایی هیچ مشکلی را برطرف نمی‌کند. حتی در مواردی مشاهده شده این قبیل سامانه‌ها نه‌تنها گرهی از مشکلات بخش‌های موردنظر باز نکرده‌اند، بلکه گرهی روی دیگر گره‌ها انداخته و فرآیندها را پیچیده‌تر و دشوارتر نیز ساخته‌اند.
وی همچنین یادآور شد: به‌نظر نمی‌رسد راه‌حل مبارزه با فرار مالیاتی را بتوان در راه‌اندازی سامانه جامع تجارت و اتصال نهادهای مرتبط با یکدیگر خلاصه کرد. در واقع باید راهکار این مشکل را در سیاست‌های مناسب و متناسب جست‌و‌جو کنیم و در کنار آن ابزارهایی مانند سامانه را نیز به‌کار بگیریم.
این کارشناس اقتصاد در ادامه عنوان کرد: اگر سیستم مالیاتی کشور با استفاده از ابزارهای موجود به‌درستی شکل بگیرد، می‌توان به فرارهای مالیاتی پایان داد و این سازمان امور مالیاتی است که متولی موضوع است و باید این مسئله را دنبال کند.
عبدالله‌پور درباره سیستم مالیات‌ستانی و نقش آن در تامین بودجه کشور نیز تاکید کرد: مالیات‌ستانی فرآیند پیچیده‌ای دارد که متاثر از آیتم‌های گوناگونی است و نمی‌توان تنها با اتصال دو سامانه به یکدیگر امید داشت که این مشکل حل شود. در این زمینه نیاز است طرح جامع مالیاتی که سال‌هاست روی میز مانده و حتی برای اجرای آن مشاوران خارجی نیز به کار گمارده شدند، به اجرا در آید.
وی البته در این موضوع مولفه‌های دیگری را نیز دخیل دانست و عنوان کرد: در موضوع مالیات‌ستانی مواردی مثل سرمایه‌های اجتماعی، اعتماد عمومی و ثبات اقتصاد کلان نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند.
در شرایط کنونی، تورم موجود در اقتصاد کشور مالیاتی است که دولت به‌ویژه از طبقه متوسط و اقشار کم‌درآمد می‌گیرد. در واقع در این شرایط باید توجه داشته باشیم که تشدید فشارهای مالیاتی نه‌تنها کمک‌کننده نیست، بلکه می‌تواند آسیب‌زننده باشد.
عبدالله‌پور در پایان گفت: به‌نظر می‌رسد دولت در وضعیت کنونی باید موضوع اقتصاد، بودجه و مالیات را با ظرایف بیشتری دنبال کند و آن را تنها به راه‌اندازی و اتصال دو یا چند سامانه تقلیل ندهد.
دو دستگاه ذی‌ربط که هر دو زیرمجموعه دولت هستند در حال حاضر نیز می‌توانند با هم تبادلات اطلاعاتی داشته باشند و مشکلی در این زمینه ندارند.
طرح چنین مواردی به‌عنوان کلید حل مشکلات، ما را از اصل موضوع که نیاز به اصلاحات جدی در سازمان امور مالیاتی کشور است، دور می‌کند.
سخن پایانی
سامانه جامع تجارت که امروز رئیس دولت سیزدهم از راه‌اندازی آن به‌عنوان راهکاری برای حل مشکلات فرار مالیاتی و شکوفایی اقتصاد یاد می‌کند، طرحی است که پس از دیدن ۳ رئیس‌جمهوری بر مسند دستگاه اجرایی کشور، هنوز تکمیل نشده است. با این تفاسیر نمی‌توان روی چنین طرحی با تجربه تغییر و تحولات مدیریتی زیاد، چندان هم حساب باز کرد؛ ضمن اینکه کارشناسان اقتصاد و بازرگانی اعتقاد دارند سامانه جامع تجارت گرچه در دریافت حقوق دولتی در مبادلات تجاری می‌تواند نقش‌آفرین باشد، اما برای نظارت بر ادامه زنجیره اقتصادی کارآمد نیست.
این گروه بر این باورند که یک نظام جامع مالیاتی در کشور ضمن اینکه می‌تواند از جایگاه درست به موضوع اقتصاد و تامین بودجه نگاه کند، لزوم وجود سامانه‌های مختلف در کشور را نیز از بین می‌برد و بروکراسی‌های اداری در زنجیره تامین تا مصرف را نیز کاهش می‌دهد.
در هر حال سامانه جامع تجارت که سال‌هاست با وعده دست‌اندرکاران آماده بهره‌برداری است، در نظر بسیاری از اهالی اقتصاد و کسبوکار سامانه‌ای است که برای یک سیستم اقتصادی دستوری طراحی شده و در صورت شکل‌گیری یک اقتصاد آزاد بسیاری از کارآیی‌های امروز آن از بین خواهد رفت.
