زیرزمین‌ها‌ی اجاره‌ای، مأمنی برای تولید ارزان شده‌اند
همین امر علاوه ‌بر تاثیر بر بهره‌وری فعالیت‌ها، در حوزه بهداشت هم اثرات منفی دارد. شاید در بدو ورود به بیشتر واحدهای صنعتی، تابلوهایی از شعارهایی مانند اول ایمنی بعد کار، بهداشت را رعایت کنید و... دیده شود اما تمام این امور از شاخص‌های اولیه و بدیهی بوده که باید برای فعالان صنعت در قرن بیست‌ویکم نهادینه شده و نیاز به تذکر نداشته باشد. تهویه هوای مناسب به‌ویژه برای صنایعی که با مواد شیمیایی سروکار دارند، استفاده از صندلی‌ مناسب، مطابق با کاری که فرد در حال انجام آن است و توجه به هزاران نکته بهداشتی دیگر، هنوز در کارخانجات کشور مغفول مانده است؛ درباره وضعیت بهداشت در کارگاه‌ها و به‌ویژه‌ کارگاه‌های غیررسمی هم «تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل». روز جهانی بهداشت را پیش‌رو داریم مقوله‌ای که در صنعت ایران به موارد ساده‌ای مانند تهیه و تامین دستکش و لباس خلاصه شده است.

رعایت حداقل‌های بهداشتی
مهدی مطلب‌زاده، یکی از فعالان صنعت خودرو کشور درباره وضعیت بهداشت در واحدهای صنعتی به گفت: در واحدهای صنعتی نماینده بهداشت حضور دارد؛ این نماینده ایمنی و بهداشت از سوی وزارت کار و براساس پروتکل‌های تعریف‌شده بر رعایت موارد بهداشتی نظارت دارد.
وی افزود: از زمان شیوع ویروس کرونا، تمام شرکت‌های قطعه‌ساز، ماسک و سایر وسایل موردنیاز بهداشتی را در اختیار کارکنان خود قرار داده‌اند و در این حوزه تمام تلاش کارفرمایان سلامت نیروهای انسانی خود بوده است.
این عضو انجمن قطعه‌سازان همگن کشور در ادامه افزود: سایر موارد موردنیاز برای رعایت امور بهداشتی مسائلی مانند زدن ماسک در خطوط رنگ یا در محل‌هایی که گردوغبار زیادی وجود دارد، بوده که در این بخش هم الزاماتی در قانون دیده شده است.
همچنین براساس قوانین بهداشتی، کارگاه‌ها و کارخانجاتی که بخشی از فعالیت‌شان در حوزه جوشکاری است باید از روپوش چرمی، دستکش‌ و عینک مخصوص استفاده کنند.
این فعال صنعت اظهارکرد: طبیعی است که این امور در کارخانجات رعایت ‌شود، زیرا قانون به‌گونه‌ای تدوین‌شده که شرکت‌ها حتی اگر نخواهند ناگزیر به رعایت مسائل بهداشتی در محل کار هستند.

فاصله بهداشت صنعت ما با جهان
مطلب‌زاده در پاسخ به این پرسش که به‌لحاظ استاندارد فاصله بهداشت صنعتی ما با سایر کشورها چقدر است، گفت: در سایر بخش‌ها اعم از فناوری، استفاده از روش‌های نوین و... با کشورهای صنعتی هر میزان فاصله داریم، در حوزه بهداشت هم این موضوع مصداق پیدا می‌کند، چراکه کارگران در کشورهای جهان اول، امکانات و تجهیزاتی در اختیار دارند که خطرات را برای آنها به حداقل می‌رساند.
او گفت: به‌عنوان مثال برای کارگرانی که ایستاده باید کار کنند، بازوهایی مصنوعی برای پاها طراحی کرده و ساخته‌اند که قابلیت صندلی شدن برای نشستن دارد. این ابزار باعث می‌شود حتی هنگام کارکردن به شکل ایستاده به زانوهای افراد فشار وارد نشود.

هزینه‌بر بودن رعایت بهداشت
این فعال صنعت خودرو با بیان اینکه چنین امکاناتی در واحدهای صنعتی کشور وجود ندارد، تصریح کرد: اگر صاحبان صنایع بخواهند این تجهیزات را خریداری کنند ناچار هستند نیمی از کارخانه خود را به‌فروش برسانند. ما باید بپذیریم که به‌لحاظ تکنولوژیکی عقب هستیم اما استفاده از موقعیت‌های فناوری هم در کشور درست اجرا نمی‌شود. به‌عنوان مثال، هنگامی که استاندارد یورو۷ در صنایع آلمان الزامی می‌شود، همین امر در ایران هم از سوی نهادهای مربوطه از جمله پلیس راهور اعلام و تاکید می‌شود محصولات شرکت‌های خودروساز باید دارای استاندارد یورو۷ باشند.

اما پرسش اساسی این است که آیا برای اجرای یک پروژه نباید پیش‌زمینه‌های آن فراهم شود؟ آیا نباید سایر بخش‌های مرتبط هم به لحاظ تکنولوژیکی روزآمد باشند؟ اگر خودروساز خودروها را براساس استاندارد یورو۷ تولید کند اما بنزین داخلی دارای استاندارد یورویی پایین‌تر باشد، چه اثر مثبتی مثلا در کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا خواهد داشت؟
او در ادامه اظهارکرد: در حوزه بهداشت هم همین موضوع مطرح است. برای رعایت مولفه‌های بهداشتی باید سایر بخش‌ها هم به وظایف خود درست و به‌روز عمل کنند تا چرخه درست حرکت کند.
نمی‌توان یک بخش را درست کرد اما سایر بخش‌ها رها شوند. همزمان باید امور در راستای فناوری حرکت کنند.

خرید تجهیزات بهداشتی پول می‌خواهد
این عضو انجمن قطعه‌سازان همگن کشور در ادامه سخنان خود، عنوان کرد: فراهم کردن زیرساخت یعنی هزینه ریالی و ارزی. درآمد کارخانجات باید به گونه‌ای باشد که قدرت خرید چنین تجهیزاتی برای بهداشتی کردن محیط و ایمنی و کارگران داشته باشند اما درحال‌حاضر برای واردات این تجهیزات بهداشتی، ارز موردنیاز را در اختیار نداریم.

خلأها محدود نیستند
مطلب‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: پارچه‌ای که برای لباس‌کار مورد استفاده قرار می‌گیرد باید عاری از هر نوع پلاستیک باشد. در ایران، پارچه به‌نام کتان فروخته می‌شود اما ۳۰ درصد مواد پلیمری دارد. آیا صاحب کارخانه می‌تواند به تعداد محدود پارچه موردنیاز برای لباس کارگران خود وارد کند؟ آیا انجام این کار صرفه اقتصادی دارد؟ یا اصلا براساس قانون اجازه واردات داده می‌شود، وقتی پارچه کتان در کشور تولید می‌شود؟ مشکلات محدود به چند مورد خاص نبوده و خلأها در حوزه رعایت بهداشت در صنایع زیاد است.

تولید در زیرزمین‌
در ادامه مهدی عبدالهی از دیگر فعالان صنعت و فعال در صنعت کفش درباره وضعیت بهداشت در واحدهای تولیدی به گفت: در حال‌حاضر برخی از کارگاه‌های کوچک صنعتی در زیرزمین برخی مساجد دایر شده‌اند و کارگران در این محل‌ها فعالیت تولیدی دارند که به‌طور قطع به لحاظ بهداشت موردنیاز در حوزه تولیدات صنعتی نمی‌توانند مناسب باشند.
وی افزود: با توجه به کاهش قدرت مالی تولیدکنندگان و هزینه بالای اجاره محل مناسب برای تولید، تعدادی از صنعتگران روی به فعالیت در این امکان آورده‌اند.
البته پیش‌تر هم برخی تولیدی‌ها در پارکینگ آپارتمان‌های مسکونی فعالیت داشتند و هنوز هم دارند.

چرایی فعالیت زیرزمینی
این عضو جامعه مدیران و متخصصین صنعت کفش ایران ادامه داد: فعالیت کارگاه‌های رسمی و غیررسمی در این محل‌ها بیشتر به مشکلات مالی و فرار از پرداخت مالیات برمی‌گردد.
البته استفاده از زیرزمین برخی مساجد برای سایر مصارف مانند راه‌اندازی کترینگ باب شده است. به‌عنوان مثال، برخی کارگاه‌های تولید کیف و کفش در جنوب‌غرب تهران در زیرزمین مساجد فعالیت تولیدی دارند.
عبدالهی تصریح کرد: بعضی از این محل‌ها نوساز بوده و معمولا تا سقف آن سنگ شده و رطوبت زیادی ندارد اما به هر حال به لحاظ تهویه هوا و سایر مسائل بهداشتی برای فعالیت تولیدی برخی صنایع به‌ویژه واحدهای تولیدی که با مواد شیمیایی مانند چسب سروکار دارند، نمی‌توانند محل مناسبی باشند.
او گفت: راه‌اندازی تولید کفش در این زیرزمین‌ها با توجه به استفاده از چسب، نامناسب بوده و منجر به آسیب دستگاه تنفسی افراد می‌شود.
این فعال صنعت کفش ادامه داد: پیش از عید، با کارگاهی که در یکی از این زیرزمین‌ها مستقر است در حال همکاری بودیم که به‌دلیل شلوغی بازار شب عید، حجم سفارش‌ها بالا رفت اما صاحب کارگاه در برخی روزها نمی‌توانست پشتیبانی خوبی داشته باشد، زیرا با قطعی برق و عدم تهویه هوا، کارگران نمی‌توانستند فعالیت تولیدی داشته باشند و نهایت کار، بسته‌بندی محصولات بود.
عبدالهی با تاکید بر اینکه استفاده از چسب در این کارگاه‌ها اثر نامناسب روی ریه کارگران دارد، گفت که حتی برخی کارگران در شرایطی نامناسب‌تر و در فضایی ۱۲ متری در حال کارهستند.

تجهیزات بهداشتی و نگاه کارفرما
این فعال صنعت در ادامه سخنان خود با اشاره به مشکلات بهداشتی در کارخانجات و واحدهای بزرگ‌تر، افزود: براساس استاندارد بهداشت جهانی، کارگران فعال مثلا در حوزه تولید کفش باید از صندلی‌های چرخدار با پشتی کوتاه استفاده کنند در حالی که در ایران کارگران عموما روی چهارپایه می‌نشینند؛ در گذشته که از جعبه نوشابه برای نشستن کارگران استفاده می‌شد. بهداشت جهانی تاکید دارد صندلی کارگران در حال کار باید دارای پشتی باشد.

تفاوت ما و کشورهای صنعتی
این عضو جامعه مدیران و متخصصین صنعت کفش ایران درباره وضعیت بهداشت فعالیت کارگران در کشورهای صنعتی عنوان کرد: به‌طور قطع آنها از صندلی‌های مناسب استفاده می‌کنند. این صندلی‌ها در ایران گران بوده و صاحب کارخانه باید هزینه زیادی کند؛ علاوه‌بر اینکه کارفرماها هم معتقدند این صندلی‌ها باعث تنبلی کارگران شده و خیلی زود زیر دست کارگران مستهلک شده و از بین می‌روند، پس چرا باید هزینه اضافه کنند. وی اضافه کرد: البته ماموران بهداشت هنگام سرکشی به واحدهای صنعتی به برخی امور ایراد گرفته و تذکر می‌دهد و در صورت عدم‌انجام موارد مطرح‌شده کارفرماها جریمه خواهند شد اما مبلغ جریمه عددی نیست که بازدارنده ادامه این روند باشد؛ بنابراین می‌بینیم که مشکلات در حوزه بهداشت محیط کسب‌وکار همچنان ادامه
دارد.

فعالیت غیربهداشتی گسترده
این عضو جامعه مدیران و متخصصین صنعت کفش ایران در پاسخ به این پرسش که با وجود استانداردهای جهانی در حوزه بهداشت چند درصد تولیدکنندگان، بهداشت لازم را در محل کار رعایت می‌کنند، اظهارکرد: به طور قطع، این عدد زیر ۵۰ درصد است.
البته این امر فقط مربوط به صنعت کفش نبوده و گریبانگیر تمام صنایع کشور است. به‌عنوان مثال، بسیاری از کیف‌های موجود در بازار در محل‌های مسکونی و اتاق‌های تودرتو دوخته
می‌شوند.
عبدالهی ادامه داد: برخی مواد مانند پی‌یو در صنعت کفش بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد، از مواد سرطان‌زاست. پی‌وی‌سی و گرانول هم همین‌ وضعیت را دارند.
در جهان روش‌هایی که ما برای استفاده از پی‌یو داریم منسوخ شده و کشورهای صنعتی از شیوه‌های مدرن در صنایع خود برای حفظ سلامت کارگران استفاده می‌کنند. پی‌یو، جزو موادی است که قابلیت بازیافت هم ندارد.

سخن پایانی
بنابر این گزارش، یکی از مشکلات بهداشتی صنایع در ایران، سنتی کار کردن بوده و اینکه رعایت موازین بهداشتی با آنچه در استاندارد بهداشت جهانی الزام است، فاصله زیادی دارد. از سوی دیگر، صاحبان صنایع عنوان می‌کنند خرید تجهیزات بهداشتی جدید نیاز به سرمایه داشته و با کمبود ارزی که در حال‌حاضر کشور دست به گریبان است تهیه این تجهیزات برای صاحبان صنایع ممکن نیست. از سوی دیگر، افزایش اجاره‌بها باعث شده تولیدکنندگان به سمت اجاره محل‌های با نرخ پایین‌تر مانند زیرزمین‌ها و پارکینگ‌های مسکونی بروند؛ محل‌هایی که نمی‌تواند به لحاظ بهداشتی برای فعالیت تولیدی و صنعتی مناسب باشد.