نظام معیوب مدیریتی در برنامه‌ریزی اقتصادی
کارتن‌خواب در سراسر دنیا وجود دارد و تفاوت اصلی درباره این پدیده در کشورهای مختلف به تفاوت برخورد کشورها با این پدیده اجتماعی و یا ریشه اصلی ایجاد این پدیده برمی‌گردد، زیرا بسیاری از کشورها پذیرفته‌اند که کارتن‌خواب، نتیجه عملکرد همه افراد و تمام بخش‌های جامعه است.
جوامعی که بار مسئولیت خود را در این ارتباط پذیرفته اند، به این می اندیشند که چطور می توان سرعت رشد کارتن خوابی را مهار کرد و آسیب های ناشی از این پدیده را به حداقل رساند. از پیامدهای جامعه مدرن و البته در حال توسعه وجود افرادی است که امکانات اولیه برای زندگی خود را ندارند. افرادی که در گذشته خانه به دوش خوانده می شدند، اکنون به آنها کارتن خواب می گویند.
دلیل عمده کارتن خواب شدن افراد به مهاجرت برمی گردد. به حاشیه رانده شدن افراد به دلیل فقر و سپس رفتن این افراد از حاشیه ها به کنار پل، جوی، پارک و گوشه های خیابان به دلیل مشکلات اقتصادی و نبود امکانات، کارتن خوابی را به امری رایج در گوشه و کنار شهرهای بزرگ تبدیل کرد. صمت در این گزارش به وضع معیشت کارتن خواب ها پرداخته است.
کارتن خوابی معلول دلایل متفاوتی است
محرومیت، فقدان امکانات رفاهی و همچنین روند رو به رشد ناامیدی در بین جوانان جامعه، باعث روی آوردن افراد به اعتیاد و زندگی در پارک ها برای تامین مواد مورد نظر خود، بسیار گسترش یافته است. این پدیده در همه جای دنیا وجود دارد ولی در کشورهای در حال توسعه به دلیل بالا بودن نمودار فقر، بیکاری و نبود امید در بین جوانان برای زندگی مناسب در آینده، حجم کارتن خواب ها روز به روز افزایش داده است. کارتن خوابی فقط محدود به یک قشر خاص مانند معتادین، بزهکاران، افراد الکلی و... نیست، بلکه گاهی اوقات دیده شده است که مردان به دلایلی همچون ورشکستگی مالی و یا زنان به دلایل مختلف مانند جدایی و نداشتن سرپناه به بی خانمانی و خیابان خوابی روی می آورند. حتی گاهی اوقات کارتن خوابی که خود معلول دلایل متفاوتی است علت بسیاری از بزه های اجتماعی قرار می گیرد و به روایتی دیگر این آسیب به تنهایی می تواند مولود بسیاری از بزه ها و آسیب های اجتماعی در سرتاسر دنیا باشد. کارتن خوابی ارتباط مستقیم با اوضاع اقتصادی حاکم بر جامعه دارد.
در هرجامعه ای که وضعیت اقتصادی نا به سامان و غیر متعادلی وجود داشته باشد، کارتن خواب نیز بیشتر به چشم می خورد و از سوی دیگر دولت ها به این افراد به دلیل نشان دادن چهره ای ناخوشایند به جوامع دیگر به چشم دردسر نگاه می کنند.
از این مهم تر، به دلیل آنکه بیشتر کارتن خواب ها یا به دلایلی که مخالف با هنجارهای جامعه است به این سرنوشت دچار شده اند یا بعد از انتخاب این روش زندگی معمولا برای کسب مایحتاج حداقلی خود مجبور به انجام کارهایی مخالف با هنجارهای اجتماعی می باشند. اگر در پارک های شهر، رفت و آمد داشته باشید، افرادی را مشاهده می کنید که بر روی صندلی های پارک خوابیده اند. کمی که به ظاهر آنها دقت کنید متوجه می شوید که از شب گذشته در این پارک حضور داشته اند. نبود سرپناه، ورشکستگی، اعتیاد، اقتصاد و سایر عوامل اجتماعی، می تواند نقش مهمی در پارک خوابی یا در اصطلاح کارتن خوابی داشته باشد. این افراد از نظر وضع معیشت، اوضاع مناسبی ندارند و بر اساس گزارش های میدانی صبح خود را با اندکی مواد غذایی به شب می رسانند. وضع معیشت درمیان پارک خواب ها، آنقدر ضعیف است که حتی برای استحمام، پول کافی ندارند و طبق شواهد میدانی و به گفته یکی از افرادی که درپارک زندگی می کند، اگر پول خود را برای استحمام بدهند برای تهیه مواد غذایی دچار مشکلات زیادی خواهند شد و به ناچار تن به سرقت می دهند.
خیریه ها وظیفه دولت را انجام می دهند
رئیس انجمن علمی مددکاری اظهار کرد: سیاست های اشتباه یک کشور از عوامل مهم افزایش افراد بی خانمان است چراکه کارتن خوابی قطعا خواسته بسیاری از افراد نیست و یک فرد بی خانمان قطعا خود چنین شرایطی را انتخاب نکرده است. وضعیت معیشت افراد، قطعا ساخته دست خودشان نیست و شرایط جامعه چنین سرنوشتی را برایشان رقم زده است.
مصطفی اقلیما در گفت وگو با گسترش نیوز پایگاه خبری موسسه فرهنگی- مطبوعاتی صمت در انتقاد به رشد نامتناسب خیریه ها و انداختن وظایف دولت روی دوش آنها گفت: خیریه ها در دیگر نقاط دنیا، کار دولت را انجام نمی دهند درحالی که در ایران، خیریه ها وظیفه دولت را انجام می دهند. دولت ها موظف هستند به امور معیشت افراد بی خانمان رسیدگی کنند. در تمام شهرهای کشور، خیریه های بسیاری وجود داد که باید قبل از آنکه افراد به این وضع دچار شوند و معیشتشان دچار مشکل شود به آنها کمک کنند.
رئیس انجمن علمی مددکاری با تاکید بر اینکه باید سیاست های دولت در این زمینه تغییر کند افزود: دولت باید به نحوی عمل کند که افراد جدید به این تعداد کارتن خواب افزوده نشود و این امر به نتیجه سیاست های دولت بستگی دارد. دولت باید معیشت، شرایط زندگی و حمایت را به نحوی سامان بخشد که افراد دچار چنین شرایطی نشوند. در غیر این صورت هرچقدر خیریه ها تلاش کنند تا وضع معیشت قشر ضعیف جامعه بهبود بخشد، سیاست های اشتباه دولت ممکن است این تلاش هارا بی نتیجه کند.
وی با تاکید بر اینکه وضع معیشت، تاثیر بسیاری در بی خانمانی افراد دارد ادامه داد: اگر در یک کشور، وضع معیشت و رفاه در شرایط مناسبی قرار داشته باشد و تمام افراد از سرپناه برخوردار باشند، که این امر از حداقل امکاناتی است که دولت موظف است فراهم کند، بساط کارتن خوابی و بی خانمانی برچیده خواهد شد
اقلیما ادامه داد: جمع آوری افراد بی خانمان، بدون تغییر در روش زندگی آنها مشکلی را حل نمی کند. اگرخواهیم این موضوع ریشه کن شود باید تمام دستگاه ها با تغییر در سیاست های خود و تعامل با یکدیگر به رفع این معضل و همچنین بهبود وضع معیشت افراد جامعه بپردازند. قطعا اگر از امروز شروع شود تا ۴۰ سال آینده کارتن خوابی وجود نخواهد داشت چراکه موفقیت در چنین امری، فرآیندی بلند مدت را می طلبد. وضع معیشت و در ادامه آن بی خانمان شدن افراد، محصول بی توجهی هایی از سوی دولت است و در کوتاه مدت رفع نمی شود.
وی درباره شیوه حمایت از افراد کارتن خواب در دیگر نقاط دنیا گفت: شهرداری ها افراد بی خانمان را سامان می دهند و در گرمخانه ها، خدمات بهداشتی، غذا، درمان و لباس را برای آنها فراهم می کنند. اگر بیمار شوند، مراجعه به پزشک و بیمارستان برای آنها رایگان است و داروخانه ها برای تحویل دارو، هیچ هزینه ای از آنها نمی گیرد. اما در ایران، هیچ یک از این خدمات برای افراد بی خانمان را شاهد نیستیم. اگر هم کسی نخواهد در گرمخانه ها بماند، بن غذا به آنها داده می شود و معیشتشان تامین خواهد شد.
رئیس انجمن علمی مددکاری گفت: برای رفع این معضل باید برنامه مدونی داشته باشیم. زمانی که فرد تحصیلات دانشگاهی را به پایان می رساند، اگر شغلی داشته باشد و میزان درآمدش کافی باشد و به موقع ازدواج کند، با این تدبیر، قطعا نه کسی کارتن خواب می شود و نه بی بضاعت. شرایط نامساعد معیشت در یک کشور، افراد را به دامن آسیب های اجتماعی می کشاند.
وی در پاسخ به این سئوال که وضع معیشت افرادی که در پارک و خیابان زندگی می کنند چگونه است گفت: بسیاری از این افراد به معنای واقعی کارتن خواب نیستند و به علت بدهی های سنگین که دارند مجبور می شوند درپارک بمانند، به نوعی فرار از ترس طلبکار است. اما عده ای دیگر واقعا کارتن خواب هستند و در شرایط ناگواری زندگانی می کنند. بعضا مشاهده شده شخصی به همراه خانواده خود در یک چادر کوچک زندگانی می کنند که تماشای این صحنه بسیار ناگوار است. وضع معیشت این افراد به گونه ای است که شاید در طول روز تنها ۱ وعده غذا بخورند.
وی با تاکید بر اینکه اگر سازمان های مربوطه برای ساماندهی افراد بی خانمان اقدام نکنند مکان های عمومی داخل شهر ها، مکان اسکان این افراد می شود گفت: وجود کارتن خوابی یا افراد بی خانمان که دارای معیشت ضعیف و بیماری های خص هستند، باعث ایجاد آسیب های اجتماعی در سطح شهر می شود و به نحوی، مکان های عمومی، امنیت اجتماعی خود را از دست می دهند. چراکه به درست یا غلط، نوعی خوف اجتماعی در ذهن جامعه از این افراد وجود دارد.
اقلیما در ارتباط با دستگاه ها و نهاد هایی که در کنترل میزان آسیب های اجتماعی نقش دارند خاطرنشان کرد: درمورد گرم خانه ها، صرفا گروه های هدف معتادان نیستند بلکه، متکدیان و افراد فراری از خانه، همچنین کسانی که به واسطه وضع معیشت زندگی در پارک و خیابان زندگی می کنند مطرح می شود که متولی اصلی کنترل این افراد بهزیستی است. دومین دستگاهی که موظف به ساماندهی این امور است شهرداری ها هستند.
وی درپایان صحبت هایش درباره مشکلات افراد بی خانمان گفت: ۵۰ درصد افراد بی خانمانی که به گرم خانه ها مراجعه می کنند، با انواع بیماری هایی مانند ایدز، هپاتیت، بیماری های روحی و روانی، کهولت سن روبه رو هستند. این درحالی است که مراکز درمانی خصوصی و دولتی، خدماتی را به گرم خانه ها ارائه نمی دهند. درنهایت این افراد، باوجود مشکلات فراوان، تحت حمایت سازمان بهزیستی قرار می گیرند.
ابتدا باید سیستم اصلاح شود
اردشیر گراوند، پژوهشگر مسائل اجتماعی، در گفت وگو با صمت گفت: موضوعاتی مانند حاشیه نشینی از یک نظام معیوب مدیریتی در برنامه ریزی اقتصادی و اجتماعی بروز می کند. هرچه توجه به مسائل معیشت و حاشیه نشینی کم تر مورد توجه قرار گیرد، خروجی آن که افزایش آسیب های اجتماعی است بیشتر بروز می کند.
وی ادامه داد: نظام اشتغال ما باید به گونه ای باشد که فرصت اشتغال آبرومند برای تمام افراد، حتی کسی که اعتیاد دارد وجود داشته باشد. اگر شرایط اشتغال برای تمام افراد وجود داشته باشد، معیشت جامعه وضع بهتری خواهد داشت و پدیده کارتن خوابی یا همان بی خانمانی از میان خواهد رفت.
گراوند تاکید کرد: باید سازمان های حمایتی، شرایطی را به وجود بیاورند تا فرد بی خانمان بتواند به زندگی اجتماعی برگردد. اما اتفاقی که هم اکنون رخ داده این است که ما مدیریت معلول می کنیم. یعنی فقط به دنبال ساماندهی کارتن خواب ها و بی خانمان ها هستیم اما به این مسئله فکر نکرده ایم، سیستمی که تولید کارتن خواب و بی خانمان می کند را اصلاح کنیم.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: افرادی که هم اکنون کارتن خواب و بی خانمان هستند، برادر و خواهرهای ما بوده و در این مملکت حق هایی دارند که اگر به هر دلیلی این مسائل برای آنها پیش آمده است، نظام اجتماعی باید تمام تلاش خود را در راستای نجات این افراد انجام دهد.
وی یکی دیگر از عوامل ایجاد پدیده کارتن خوابی و بی خانمانی را اعتیاد دانست و گفت: درجامعه، شخصی که درگیر بیماری اعتیاد می شود، ممکن است از سوی خانواده ترد شود و هیچ حمایتی از او صورت نگیرد. بنابراین به دلیل آنکه امکان بازگشت به منزل را ندارد، مجبور می شود در پارک بماند. به همین منظور مصرف مواد مخدر برای شخص بیمار راحت تر شده تا حدی که دیگر اشتیاق بازگشت به منزل را ندارد و به کارتن خوابی روی می آورد. با گذشت زمان، معیشت او به شدت دچار آسیب می شود، تاحدی که برای به دست آوردن مواد مخدر، مجبور به سرقت می شود.
گراوند در پاسخ به این سئوال که آیا افراد ابتدا کارتن خواب می شوند سپس معتاد گفت: در هیچ کجای دنیا در ارتباط با این مسئله، نمی توان آماری با دقت بالا به دست آورد اما بالای ۸۰ درصد افراد به واسطه یک عارضه کارتن خواب شده اند. اما اینکه ما بخواهیم به هر دلیل خود را تبرئه کنیم که یک شخص ابتدا کارتن خواب بوده و سپس معتاد شده است درست نیست. البته می توان گفت که حجم بسیاری از آنها نیز به دلیل اعتیاد است. لازم به ذکر است که وضعیت معیشت در پدید آمدن کارتن خوابی درکنار سایر عوامل بسیار تاثیرگذار است.
این پژوهشگر اجتماعی در ارتباط با نقش فرد در کارتن خواب شدن خاطرنشان کرد: زور نظام اجتماعی از زور افراد بیشتر است. افراد حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد، توان مقابله با نظام اجتماعی را دارند. بنابراین ظرفیت های نظام اجتماعی ۷۰ درصد بر معیشت افراد موثر است. با این وجود ما نمی توانیم افراد را در آسیبی به اسم کارتن خوابی مقصر بدانیم.
گراوند درپایان گفت: برخورد بد با کارتن خواب ها مانند جنایت است. رویکرد مسئولان این حوزه این است که برای تبرئه خود، فرد را مقصر بدانند، این در حالی است که همه ما مقصر هستیم. بنابراین اگر نظام اجتماعی، نظام حمایتی کشور، تشکل ها و ملت ایران پای کار بیایند، می توان به این قشر از جامعه کمک های بسیاری کرد.
سخن پایانی
کارتن خواب ها افرادی هستند که به دلایل متعدد، مجبور شده اند در بستر پارک ها و خیابان ها زندگی کنند. عده ای به دلیل مسائل اقتصادی و معیشت، عده ای به دلیل اعتیاد و.... شرایط سلامت و بهداشت افراد کارتن خواب در وضعیت بسیار خطرناکی قرار دارد و از لحاظ جسمی و روانی با بیماری های متعددی دست و پنجه نرم می کنند. بسیاری از آنها به بیماری های پوستی و بیماری های دهان و دندان مبتلا هستند و در بیشتر موارد این افراد قربانیان ایدز به حساب می آیند. در صد بالایی از افراد کارتن خواب جوانانی هستند که تحصیلات تکمیلی دارند و به خاطر فقر و اعتیاد از محل زندگی خود طرد شده و در خیابان زندگی می کنند. راه حل اساسی از بین بردن کارتن خواب ها نگهداری کوتاه مدت این افراد در گرمخانه ها نیست؛ بلکه باید تمامی سازمان ها و ارگان های کشور، سیاست های ریشه ای را برای رفع این معضل در پیش گرفته و بودجه مناسبی را برای حل این آسیب اجتماعی در نظر بگیرند.
