رکود بازار برنج آنقدر ریشه‌دار شده که استان‌های شمالی را به یافتن راه‌حل جدی برای خروج از این رکود واداشته است. بر همین اساس، استاندار مازندران در نشستی با انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان به‌دنبال تنظیم بازار برنج داخلی است تا هم تولید و عرضه برنج در کشور با برنامه‌ریزی منظم‌تری انجام و هم جلوی زیان بیشتر برنجکاران گرفته شود. صمت در این گزارش با بررسی آخرین وضعیت بازار برنج به ریل‌گذاری جدید در سیاست‌های تولید و بازار این کالای استراتژیک پرداخته است.

شناسایی فرصت‌ها و تهدید‌ها

سیدمحمود حسینی‌پور ـ استاندار مازندران: برنج کاری اهمیت ویژه‌ای برای استان‌های شمالی کشور دارد و توجه به این صنعت در زمینه توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال و امنیت غذایی کشور اثرگذار است. صنعت برنج نیازمند توجه است و ضمن سرمایه‌گذاری برای توسعه تولید، باید مشکلات پیش‌روی آن رفع و آسیب‌هایی که متوجه آن شده است، ترمیم شود. باتوجه به اهمیت این محصول کشاورزی، دولت نیز از برنامه‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری در صنعت برنج که به توسعه کیفی و کمی تولید و همچنین ارتقای بهره‌وری این محصول منتهی می‌شود، استقبال می‌کند. همچنین، بخش خصوصی نیز می‌تواند در حوزه‌هایی که دولت امکان حضور و فعالیت ندارد، مسئولیت را برعهده بگیرد و موثر عمل کند.بر همین اساس، بخشی از برنامه‌ها در صنعت برنج به‌صورت پایلوت از سوی انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ایران اجرایی و پس از شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها توسط کارگروه مشترک برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت براساس اهداف تعیین‌شده طراحی خواهند شد. در این بین، تلفیق تخصص، سرمایه، دانش و تجربه بخش خصوصی با حمایت و راهبری دولت، فرصت مناسبی برای توسعه تولید محصولات کشاورزی به‌ویژه در حوزه محصول برنج به‌شمار می‌رود.

سرمایه‌گذاری در قطب تولید

محمد مختاریانی ـ رئیس انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ایران:انجمن تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان برنج ایران، نخستین و تنها تشکل فراگیر در صنعت برنج است که فرآیندهای پیش از تولید تا مصرف را پوشش می‌دهد. این انجمن با هدف تولیگری صنعت برنج در همه ابعاد؛ اعم از تولید، فرآوری، واردات و توزیع ایجاد شده است تا ضمن کمک به رشد و توسعه همه ابعاد این صنعت به‌صورت متوازن؛ تضاد و تقابلی را که سال‌ها میان تولید و واردات وجود داشته است، به‌نفع تولید داخل و مصرف‌کنندگان مدیریت کند. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌گرفته، اعضای انجمن آمادگی دارند که در استان مازندران به‌‎عنوان قطب تولید برنج کشور سرمایه‌گذاری کنند تا مقدمات برای تبدیل این استان به هاب تولید و صادرات برنج کشور و منطقه فراهم شود. در نخستین اقدام نیز مقرر شد اعضای انجمن برای خرید برنج‌های باقیمانده در کارخانجات و انبارها اقدام کنند و این کالا در شبکه توزیع فروشگاه‌های زنجیره‌ای عرضه شود.ایجاد کارخانجات فرآوری برنج با ظرفیت بالای ۱۰۰هزار تن، انجام کشت‌های قراردادی برای تامین برنج موردنیاز کارخانجات و مذاکره برای کشت فراسرزمینی برای تامین برنج موردنیاز کشور از جمله اقداماتی است که در دستور کار قرار گرفته است.

بازار برنج در رکود

مسیح کشاورز ـ دبیر انجمن تامین‌کنندگان و تولیدکنندگان برنج: آنچه مسلم است، نرخ برنج ایرانی بیشتر از توان مردم بالاتر رفت؛ خرید برنج بالای ۱۰۰هزار تومان برای هر کیلو، برای اقشار متوسط هم دشوار شد، از این‌رو خواسته یا ناخواسته بخشی از مردم به‌سمت خرید برنج خارجی متمایل شدند. افزایش نرخ باید به‌گونه‌ای اعمال شود که کالا از سفره مردم حذف نشود،بنابراین فروش برنج باید با احتساب هزینه تمام‌شده به اضافه سود عادلانه محاسبه شود، هرچند کشاورزان نرخ برنج ایرانی را متناسب با تورم افزایش داده‌اند. با این‌همه، شواهد بازار حکایت از رکود کامل بازار برنج ایرانی دارد. چند روز پیش نیز، استاندار مازندران برای ساماندهی تولید و بازار و افزایش عرضه برنج ایرانی در بازار، از اعضای انجمن تامین‌کنندگان و تولیدکنندگان برنج دعوت کرد تا با تامین برنج فروشگاه‌های زنجیره‌ای، گامی در راستای خروج بازار از رکود برداشته شود. توافقاتی نیز در این راستا صورت گرفت، اما به‌نظر می‌رسد وقتی برنج خارجی جایگزین برنج داخلی شود، ذائقه مردم بعد از مدتی تغییر خواهد کرد و حتی بعد از ارزانی برنج ایرانی دشوار است که دوباره خریداران به‌سمت این کالا متمایل شوند و این موضوع تولید برنج ایرانی را تهدید می‌کند، از این‌رو تولیدکنندگان برنج داخلی نباید به‌راحتی سهم بازار خود را به‌واسطه افزایش قیمت‌های کاذب از دست بدهند.هر سال حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰هزار تن برنج وارد کشور می‌شد، ۲سال پیش برنج ایرانی کیلویی ۳۵هزار تومان بود و نرخ برنج خارجی ۲۰هزار تومان و تفاوت معناداری بین نرخ این 2 محصول وجود نداشت، اما امروز برنج خارجی ۵۰ درصد پایین‌تر از برنج داخلی به‌فروش می‌رسد.از سوی دیگر، صادرات برنج ایرانی دشوار است، چرا که در بازارهای جهانی، نرخ حرف اول را برای انتخاب یک کالا و محصول می‌زند؛ مردم در سایر کشورها چندان به‌دنبال کیفیت و طعم نیستند و برای آنها فرقی بین برنج ایرانی، هندی و پاکستانی وجود ندارد؛ ارزش غذایی برای آنها در اولویت است.

صادرات هر کیلو برنج ایرانی با ارز آزاد ۳دلار تمام می‌شود و نمی‌توانیم برنج ایرانی را با این نرخ بفروشیم؛ وقتی که در سایر کشورها برنج یک دلاری موجود است. به‌نظر می‌رسد بازار کانادا و کشورهای عربی خواهان برنج ایرانی به‌عنوان کالای لوکس باشند، اما نمی‌توان به صادرات ۵۰۰ هزار تن یا یک تن اسم صادرات گذاشت؛این  بیشتر چمدانی است. در نهایت، برای موفقیت در این بازار رقابتی، باید هزینه‌های تولید کشاورزان کاهش یابد. بنابراین، نرخ تمام‌شده باید به‌واسطه بذر خوب و مکانیزه کشت پایین آورده شود، در این صورت، نرخ برنج ایرانی نیز در بازار بین‌المللی و داخلی منطقی می‌شود.

رقابت نابرابر

حسن تقی‌زاده  ـ رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل:  در حال ‌حاضر، بازار برنج ایرانی در رکود کامل است و خریدوفروش نمی‌شود. اسفند و در اوج خریدهای شب عید، نرخ برنج‌طارم و هاشمی در منطقه حدود کیلویی ۸۰هزار تومان بود و با بسته‌بندی با نرخ ۹۰هزار تومان به فروشگاه‌ها تحویل داده می‌شد. هر کیلو برنج فجر ۶۰ هزار تومان، شیرودی ۴۰هزار تومان و ندا هم ۳۶هزار تومان به‌علاوه ۱۰هزار تومان افزایش نرخ بابت هزینه بسته‌بندی محاسبه و تحویل فروشگاه‌ها می‌شد. همان ایام برنج درجه یک پاکستانی سوپرکرنل با نرخ ۵۶ هزار تومان، برنج با برند ۳۸۶، ۳۵هزار تومان در بازار به‌فروش می‌رسید. این در حالی است که برنج سوپرکرنل تا یک سال قبل، زیر نرخ برنج شیرودی بود.

علاوه بر مشکلات ناشی از توزیع برنج خارجی، وجود مافیای شبکه توزیع نیز از دیگر مشکلات برنجکاران است. زمانی که برنج سنتی در فروشگاه با نرخ ۱۲۰هزار تومان به‌فروش می‌رسد، کشاورز همین برنج را ۸۰هزار تومان می‌فروشد، زیرا مافیا باعث افزایش نرخ برای مصرف‌کننده می‌شود، در نتیجه باتوجه به نرخ سنگین برنج ایرانی در فروشگاه‌ها مردم به‌سمت برنج خارجی معطوف می‌شوند.

عموم فروشگاه‌های زنجیره‌ای که برنج ایرانی می‌فروشند، در واقع سودشان را از محل واردات برنج خارجی تامین و برنج ایرانی را تنها برای سرپوش گذاشتن به این واردات انبوه عرضه می‌کنند.

سخن پایانی

به‌گفته فروشندگان، مدتی است که بازار برنج‌های تولید داخلی راکد و از خریداران آن کاسته شده،اما تقاضا برای خرید برنج‌های خارجی افزایش یافته است، در حالی که با شروع فصل شالیکاری به‌ویژه نشاکاری در استان‌های برنج‌خیز شمال کشور، یکی از مشکلات شالیکاران نیاز شدید به نقدینگی برای ادامه کشت است که هنوز بخشی از برنج سال گذشته در دست شالیکاران باقی مانده و حاصل دسترنج سال گذشته این شالیکاران تاکنون به‌فروش نرسیده است. بنابراین، به‌نظر می‌رسد که بازار این محصول باید با برنامه‌ریزی دقیق‌تری مدیریت شود.