به‌نظر می‌رسد این اقدام به‌منظور حمایت از سبد غذایی خانوار و تقویت سلامت غذایی صورت گرفته است. این طرح این امکان را برای مردم ایجاد کرده که با اعتبار یارانه، بتوانند یک ماه زودتر اقلام ضروری خانوار خود را خریداری کنند. از نگاه دولتمردان ویژگی بارز این طرح حفظ قدرت خرید مردم در طول دوره یک‌ماهه است، زیرا در این طرح نرخ کالا در شهریور ۱۴۰۰ مبنا و ملاک عمل قرار گرفته و دولت طبق سبد کالای مشخص شده مابه‌التفاوت نرخ کالا را در طول دوره پرداخت می‌کند. همچنین گفته شده در فرآیند اجرا و اختصاص کالابرگ قرار نیست کارت جدید برای افراد و مشمولان صادر شود و هر کارت و حساب بانکی این قابلیت را دارد که اعتبار کالابرگ به آن واریز شود. تمام کارت‌های بانکی و هویت افراد در سیستم تعریف شده و تعدد حساب‌ها و کارت‌های بانکی مهم نیست، بلکه معیار کد ملی افراد است. صمت در همین زمینه با کارشناسان حوزه به گفت‌وگو پرداخته است

اجرای آزمایشی کالابرگ الکترونیک در ۳ استان

محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری درباره اجرای آزمایشی طرح کالابرگ الکترونیک گفت: طرح کالابرگ به‌صورت آزمایشی در 3 استان در حال اجرا است و اجرای آن در کل کشور بستگی به رفع ایرادات آن دارد.  وی بیان کرد: نظام امور مالیاتی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی دولت با هدف خدمت‌رسانی است و هدف از دریافت مالیات استفاده از آن در حوزه‌هایی مانند بهداشت، امنیت و زیرساخت است. به‌سبب مشکلاتی که در گذشته وجود داشته امکان استفاده از این ابزار فراهم نبوده است. رضایی گفت: در حال‌ حاضر ما شاهد تورم مالیاتی هستیم و اگر نظام مالیاتی اصلاح شود از تورم جلوگیری و خدمات خوبی به مردم داده خواهد شد. وی در توضیح اختیاری بودن کالابرگ گفت: اگر افراد تحت هر شرایطی تشخیص دادند نیاز به پول یارانه خود دارند، نیاز نیست از این طریق خرید کنند و پول را برای کار دیگر می‌خواهند، در زمان مقرر که یارانه‌ها به حساب همه مردم واریز می‌شود، می‌توانند یارانه نقدی خود را بردارند. همچنین در این طرح مزیت احترام به سلایق مختلف دیده شده و در این راستا مردم برای خرید اقلام کالایی می‌توانند آزادانه و به سلیقه خود هر نشان تجاری را انتخاب و خریداری کنند و امکان پرداخت ما‌به‌التفاوت نرخ کالای انتخابی با کالای مرجع نیز میسر شده است. در طرح کالابرگ الکترونیک بر بستر شبکه ملی اعتبار امکان دیگری هم فراهم شده که مردم براساس نیاز خانوار، مقدار کمتر یا بیشتری از کالاهای اساسی مرجع را به انتخاب خود و تا سقف میزان اعتبار یارانه‌شان خریداری کنند.

مردم با یارانه نقدی آزادی انتخاب دارند

سید مرتضی افقه، اقتصاددان و استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که یارانه نقدی بهتر است یا کالا برگ الکترونیک به صمت گفت: مردم با یارانه نقدی آزادی انتخاب دارند، در حالی که با کالابرگ این آزادی انتخاب از آنها گرفته خواهد شد و کالاها به تعدادی خاص محدود می‌شود.

این استاد دانشگاه ضمن انتقاد کلی از بازگشت به دوران کوپن افزود: براساس آخرین اظهارات دولتمردان در طرح کالابرگ الکترونیک، پرداخت نقدی یارانه و کالایی به‌صورت همزمان عملیاتی می‌شود؛ یعنی اگر اعتبار لحاظ شده تا پایان ماه استفاده نشود، امکان برداشت نقدی فراهم است.

خطای دولت

این اقتصاددان ادامه داد: اگر در اجرای طرح کالابرگ الکترونیک اشتباهی ازسوی دولت سر بزند باید منتظر رانت و تشکیل بازار سیاه در این بخش بود. در موضوع کالابرگ الکترونیک نخستین مسئله این است که خود سیستم کالابرگ فسادآفرین و ایجادکننده بازار سیاه خواهد بود. این موضوع تجربه‌ای است که در سال‌های جنگ تحمیلی و دوران کوپنی دولتمردان آن را از سر گذرانده‌اند.

افزایش قدرت انتخاب مردم

وی بهترین تصمیم دولت در اجرای طرح کالابرگ را دادن قدرت انتخاب به مردم دانست و توضیح داد: پرداخت یارانه به‌صورت کالابرگ الکترونیک، دارای مشکلات بروکراسی است و هزینه‌هایی برای دولت ایجاد می‌کند. البته کالابرگ این مزیت را دارد که به‌دنبال افزایش تورم تامین و دسترس به برخی کالاها برای مردم آسان‌تر خواهد بود، اما فقط چند کالای مشخص در این طرح دیده شده‌اند.

این استاد دانشگاه گفت: تمایل مردم بیشتر به دریافت یارانه به‌صورت نقدی است تا خرید کالا. تجربه کوپن و کالابرگ در گذشته نشان داد مردم حتی کالایی که به آنها داده می‌شد را در بازار می‌فروختند تا کالایی را که بیشتر موردنیازشان بود، تامین کنند؛ بنابراین قطعا در اقتصاد متورم ایران پول نقد بیشتر برای اقشار کم‌برخوردار گره‌گشا است.

اقتصاد متورم و کالابرگ

افقه با تاکید بر اینکه کالابرگ در شرایط تورم‌زده کنونی اقتصاد و معیشت مردم باعث می‌شود نرخ کالا در زمان رسیدن به‌دست مردم متعادل‌تر شود، گفت: اصل اجرای طرح کالابرگ کار صحیحی نیست، اما از آنجا که دولت ناگزیر به اجرای آن است، بهتر است گزینه برداشت نقدی نیز برای کالابرگ الکترونیک فعال باشد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا پرداخت یارانه نقدی به‌جای کالای اساسی تورم‌زا نیست؟ توضیح داد: میزان یارانه آنقدر نیست که بتواند تورم افزوده ایجاد کند، زیرا یارانه نقدی به اقشار کم‌برخوردار تعلق می‌گیرد که این افراد در زنجیره مصرف قرار دارند؛ بنابراین رقم یارانه در هر قالب؛ چه نقدی و چه غیرنقدی صرف تامین نیازهای اولیه خانوار می‌شود. رقم یارانه به قدری نیست که بتواند وارد بازارهای سوداگری شود.

کالابرگ بهتر از پول است

بهاالدین حسینی هاشمی، اقتصاددان و رئیس سابق بانک صادرات ایران در پاسخ به این پرسش که یارانه نقدی بهتر است یا کالابرگ الکترونیک به صمت گفت: اجرای طرح کالابرگ الکترونیک به‌جای پرداخت نقدی یارانه اقدامی صحیح است، زیرا پرداخت یارانه نقدی موجب ایجاد تورم افزوده در کشور می‌شود و از آنجایی که در کشور تورم بالای ۵۰ درصد داریم، پرداخت یارانه نقدی فقط بر آتش تورم می‌دمد؛ کما اینکه نیازهای حداقلی معیشت خانوارهای کم‌برخوردار تامین نخواهد شد.

مدیریت تغذیه با کالابرگ

این اقتصاددان تصریح کرد: هدف دولت از پرداخت یارانه در قالب کالابرگ رسیدن نیازهای اولیه خوراکی به هر خانوار است. اگر یارانه به‌صورت نقدی پرداخت شود ممکن است خانوار آن پول را صرف هزینه‌های دیگر و از تغذیه اولیه که نیاز هر فرد است، بنا به مصلحت صرفه‌جویی کند. حسینی‌هاشمی در ادامه یادآور شد: مردم با استفاده از کالابرگ، می‌توانند اقلام اساسی خود را تهیه کنند که در این صورت ویتامین و کالری موردنیاز آنها هم تامین می‌شود. وی با اشاره به اینکه با پرداخت یارانه نقدی، مردم به‌دلیل داشتن مشکلات اقتصادی فراوان، ممکن است در اولویت‌بندی، به میزان دریافت مواد مغذی بدن خود توجه نکنند، گفت: پرداخت یارانه نقدی به‌جای کالاهای اساسی جز داشتن مسائل اجتماعی از نظر اقتصادی چالش‌هایی را ایجاد می‌کند؛ به این صورت که افراد با بدن‌های ضعیف زود بیمار می‌شوند، زیرا ممکن است فرد مبلغ به‌دست آورده را صرف خرید کالاهای اساسی نکند؛ بر همین اساس می‌توان گفت کالابرگ می‌تواند مدیریت تغذیه را برعهده بگیرد. در مجموع تهیه سبد کالایی برای دریافت یارانه؛ چه به‌صورت کالابرگ و چه به‌صورت نقدی اقدامی مفید است.

«بن» مرسوم در جهان

وی معتقد است: کالابرگ یا همان «بن غیرنقدی» در تمام جهان مرسوم است. اگر سبد کالایی داشته باشیم که به جامعه هدفی در زمان‌های مشخصی رسیدگی شود، در اصل با فقر مطلق مبارزه می‌شود و افراد کم‌برخوردار از سوءتغذیه در امان می‌مانند. وی تاکید کرد: ما تجربه کوپن در کشور را داریم و می‌توانیم از آن با بروزرسانی و رفع مشکلات پیشین در حل مشکلات معیشت کشور بهره‌برداری کنیم. این اقتصاددان افزود: یارانه غیرنقدی کاملا عادلانه، شفاف و قابل‌رهگیری است و فرصت انتخاب را به مصرف‌کننده می‌دهد تا مدیریت معیشتش را خودش انجام دهد.

جلوگیری از کاهش ارزش پول

به‌گفته وی، باوجود امتیازاتی که پرداخت یارانه نقدی دارد، ارزش مبلغ پرداخت شده از سوی دولت طی زمان کاهش پیدا می‌کند؛‌ در واقع یارانه نقدی با تورم شاخص‌بندی نشده و متناسب با آن نمی‌کند؛ در نتیجه در گذر زمان ارزش چندانی نخواهد داشت.

 وی معتقد است ارائه یارانه کالایی در درجه اول برای اقشار مختلف جامعه به‌اصطلاح لنگر معیشتی ایجاد می‌کند؛ به‌عبارت دیگر مردم اطمینان حاصل می‌کنند هر ماه سبد کالایی مشخصی دارند که میزان آن کاهش پیدا نمی‌کند و این اتفاق اثر اجتماعی بهتری خواهد داشت.

تعهد دولت

این اقتصاددان با اشاره به تعهد دولت برای تامین سبد کالایی خاطرنشان کرد: ارائه کالابرگ این تعهد را در دولت ایجاد می‌کند که برای عرضه کالا برنامه مدون و مشخصی داشته باشد. در واقع دولت ناچار می‌شود برای تامین سبد کالایی اقدامی جدی و برنامه‌ریزی‌شده را در دستور کار خود قرار دهد.

 به‌گفته این کارشناس اقتصاد، کالابرگ این انگیزه را در دولت ایجاد می‌کند که برای تامین کالا و مواد غذایی اقشار مختلف جامعه، موانع پیش رو را بردارد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا زیرساخت‌های بانکی برای جایگزینی هر کارت بانکی به‌عنوان کارت اعتباری کالابرگ آماده است، گفت: بله؛ شبکه بانکی کشور کوچک‌ترین مشکلی برای تعریف کالابرگ در قالب کارت بانکی ندارد. در اجرای طرح کالابرگ الکترونیک مبلغ یارانه در حساب سرپرست خانوار «فریز» می‌شود؛ بنابراین در نهایت فرد این امکان را ندارد که از مبلغ یارانه به‌صورت نقدی استفاده کند. وی در ادامه توضیح داد: مبلغ کالابرگ می‌تواند مانند اعتبار کارت‌هدیه‌های شبکه بانکی باشد. معمولا مبلغ کارت هدیه قابل برداشت و انتقال نیست و هر فرد با کارت هدیه فقط می‌تواند با دستگاه پوز خرید یا از طریق درگاه‌های اینترنتی اقدام به خریداری اقلام موردنیاز کند.

سخن پایانی

طرح کالابرگ الکترونیک به‌تازگی در 3 استان کشور برای عیب‌یابی به اجرا گذاشته‌ شده تا در صورت اقبال عمومی در سراسر کشور به اجرا در آید. موافقان طرح آن را مداخله دولت برای ریشه‌کنی فقر مطلق می‌دانند و بر این باورند که با تامین سبد کالایی حداقل نیاز هر فرد به کالری تامین می‌شود. در روی دوم سکه، مخالفان کالابرگ را بازگشت طرح شکست‌خورده کوپن به اقتصاد می‌دانند و معتقدند با ورود کالابرگ به اقتصاد رانت و فساد افزایش می‌یابد؛ بنابراین بهتر است یارانه نقدی همچون سابق در اختیار سرپرست خانوار قرار گیرد تا هر خانواده براساس نیازهای خود اقدام به مصرف مبلغ یارانه کند.