خودروهای دوگانه‌سوز پایه بنزینی، از منابع آلاینده

خودروها به‌عنوان صنایع متحرک، یکی از مقصران اصلی این وضعیت بوده و استاندارد نبودن سوخت هم مشکلات را تشدید می‌کند. راهکارها بارها از سوی کارشناسان مربوطه گوشزد شده اما شاید تحریم اجازه بهبود شرایط را نمی‌دهد. خودرو و سوخت در کاهش آلودگی هوا نقش بسیاری دارند که اماواگرهایی درباره استاندارد آنها مطرح است.

آلودگی دوگانه‌سوزها

محمدجواد شریفی، کارشناس حوزه خودرو درباره آلایندگی خودروهای دوگانه‌سوز به صمتگفت: طی مطالعه و تحقیقی که روی موتورهای دوگانه‌سوز داخل انجام شد، نتایج نشان داد این محصولات از همان ابتدا آلاینده هستند، البته به‌استثناء موتور EF ۷ که از ابتدا طراحی و تولیدش بر پایه گاز بوده است.

وی افزود: مواد اولیه به‌کار رفته در سرسیلندرهای خودروهای دوگانه‌سوز نسبت به بنزین‌سوز متفاوت است و فلزات استفاده‌شده برای موتورهای بنزینی برای سوخت گاز مناسب نیستند. سرسیلندرهای خودروهای بنزینی با سوخت بنزین چرب می‌شوند و فرسایش آنها کمتر رخ می‌دهد اما گاز، سوختی خشک بوده و هنگامی‌که خودرویی بنزینی‌سوز، دوگانه‌سوز می‌شود، موتور در حالت خشک فعالیت دارد؛ بنابراین فرسایش بسیار زودتر از موعد مقرر رخ می‌دهد.

او در ادامه سخنان خود به تحقیقی دیگر اشاره و تصریح کرد: یک پژوهشگر اصفهانی دستگاهی در خودروهای دوگانه‌سوز قرار داد تا مقداری روغن همراه با سوخت تزریق شود و سرسیلندرها چرب باقی بمانند اما آلایندگی خودرو تشدید شد.

این کارشناس حوزه سوخت خودرو عنوان کرد: هنگامی در سرسیلندر موتوری که به شکل خشک کار می‌کند، خوردگی ایجاد می‌شود، این سایش سوپاپ باعث تغییر نسبت تراکم و احتراق در موتور خودرو شده و سوخت درست انجام نمی‌شود؛ بنابراین وقتی خودروهای دوگانه‌سوز از حالت بنزین به گاز تغییر سوخت می‌دهند، مصرف آنها افزایش پیدا می‌کند، حتی اگر از ابتدا خودرو به شکل دوگانه‌سوز تولید شده باشد.

کاهش آلودگی با موتورهای پایه گازسوز

شریفی با بیان اینکه اگر طراحی و تولید موتور خودرو دوگانه‌سوز بر پایه گاز ساخته شود، این مشکل رفع می‌شود، یادآور شد: خودروهای دوگانه‌سوز پایه بنزینی با وجود داشتن ECU که تا حدودی اختلاف این دو سوخت را در موتور کاهش می‌دهد، باز هم منجر به فرسایش سوپاپ‌ها شده و در نهایت آلودگی را تشدید می‌کند.

وی درباره تفاوت سوپاپ‌های پایه بنزینی و گاز عنوان کرد: فلزی که در سوپاپ موتورهای دوگانه‌سوز پایه گاز به‌کار می‌رود، تنگستن است اما سرسیلندرهای پایه بنزین‌سوز از نوعی استیل کروم خاص بوده که مناسب همین سوخت است.

این فلز در برخورد با سوخت گاز خیلی زود از بین می‌رود؛ بنابراین سرسیلندر خودروهای دوگانه‌سوز پایه بنزینی باید هر دو سال یک‌بار تعویض شوند. اما خودروهای دوگانه‌سوز پایه گاز چون از فلز مقاوم‌تری ساخته شده‌اند و موتورهای گازسوز نسبت به بنزینی داغ‌تر هستند؛ بنابراین هم به لحاظ حرارت و هم سایش فلزات، باید مقاوم‌تر باشند. در نتیجه در صورت حرکت موتور از سوخت بنزین به گاز دچار مشکل نمی‌شوند.

یک هشدار

شریفی هشدار داد: در ادامه از دیگر مشکلات خودروهای دوگانه‌سوز بنزینی-گازی انقضا شدن مخزن گاز این خودروها بوده که اگر به موقع تعویض نشوند علاوه‌بر ایجاد آلایندگی به‌دلیل سوخت نامناسب، خطر انفجار دارند؛ بنابراین همچون بمب‌های سیاری هستند که هر آن ممکن است، منفجر شوند.

او تاکید کرد: براساس استاندارد هر ۳ سال یک‌بار مخزن‌های گاز باید از خودروها باز و شست‌وشو شوند، زیرا داخل آنها روغن زیادی جمع می‌شود. در واقع در جایگاه سوخت برای پمپاژ کردن سوخت از مخازن خودروهای سوخت‌رسان به مخازن گاز جایگاه‌های سوخت، روغن وجود دارد؛ در نتیجه همین روغن‌ها با گاز زدن داخل مخازن خودروها می‌شوند. هنگام شست‌وشو حجم زیادی آب و روغن از مخازن خارج می‌شود. با گذشت زمان، هنگامی‌که سرویس‌های دوره‌ای این خودروها از سوی صاحبان خودرو انجام نشود، سوخت ناقص منجر به آلودگی هوا می‌شود.

الزامات سرویس‌دهی

این کارشناس حوزه خودرو درباره الزامات سرویس‌دهی این خودروها عنوان کرد: هر خودرو دوگانه‌سوز باید هر ۳ سال به مراکز معاینه فنی مراجعه کند و هر ۶ سال یک‌بار تست هیدرولیک داشته باشند؛ هنگامی‌که عمر مفید این مخازن ۱۵ سال است اما تعویض نشوند، تردد آنها بسیار خطرناک است که بهترین توصیف این خودروها، بمب‌های سیار هستند.

او گفت: افرادی که نسبت به این موضوع آگاهی دارند اگر وانت دوگانه‌سوزی در جایگاه سوخت، در حال سوخت‌گیری باشد، وارد جایگاه نمی‌شوند، چون می‌دانند هر آن ممکن است این خودروها به دلیل انقضا شدن مخزن‌های گاز احتمال انفجار داشته باشند.

شریفی با اشاره به سوخت ناقص این خودروها یادآور شد: هنگامی‌که در مخزن، گاز و روغن مخلوط می‌شود و آنها به موقع شسته نمی‌شوند، سوخت ناقص داشته و آلودگی ایجاد می‌کنند.

دولت باید هر چه زودتر برای این خودروهای دوگانه‌سوز به‌ویژه تبدیل شده در کارگاه‌ها فکری اساسی کند، زیرا خودروهای دوگانه‌سوز شرکتی هنگام مراجعه به مراکز معاینه فنی باید تست چشمی شوند. اما خودروهای دوگانه‌سوز تبدیل کارگاهی، چون الزامی به معاینه فنی ندارند و باید گواهی سلامت داشته باشند، برگه معاینه فنی برای آنها اجباری نیست. از سوی دیگر، چون برای داشتن برگه سلامت هم جدیتی وجود ندارد، معمولا صاحبان خودرو مبادرت به اخذ این برگه‌های سلامت نمی‌کنند.

وی گفت: داشتن برگه معاینه فنی به لحاظ قانونی الزامی است که جدی گرفته نمی‌شود. اگر در جایگاه‌های سوخت پیش از سوخت‌گیری از صاحبان خودروهای دوگانه‌سوز برگه معاینه فنی سوخت بنزین و گاز درخواست شود، آنها موضوع را جدی‌تر گرفته و اقدام می‌کنند.

در واقع مهم‌ترین گلوگاه این خودروها جایگاه‌های سوخت هستند اما عملیاتی نمی‌شود، چون جایگاه‌داران عنوان می‌کنند، درگیری ایجاد کرده و مشکلات دیگری به‌وجود می‌آورد؛ بنابراین این خودروها تا هنگامی‌که نیاز به تعویض پلاک نداشته باشند به‌دنبال معاینه فنی بخش گازسوز خودرو نمی‌روند. این در حالی است که در گذشته سختگیری‌هایی مانند توقیف خودرو سبب شد صاحبان خودرو به مراکز معاینه فنی مراجعه کنند.

شریفی با بیان اینکه در حال‌حاضر عمر مفید خودروهای دوگانه‌سوزی که بیشتر در دهه ۸۰ تولید و تبدیل شده‌اند به پایان رسیده، گفت: مخزن‌ها باید تعویض شوند تا از شدت آلایندگی و خطر انفجار آنها کاسته شود.

ضرورت تولید سوخت استاندارد

در ادامه حسن کریم، کارشناس حوزه سوخت درباره استاندارد سوخت‌ها به صمتگفت: مخزن سوخت آلایندگی ندارد اما اگر سوخت مشخصات استاندارد را نداشته باشد، حتی سوخت CNG که گاز طبیعی است خود تبدیل به منبع آلودگی می‌شود. اگر استانداردهای رعایت نشود، به‌طور قطع این گاز طبیعی در هر کاربری از خودرو تا سایر محصولات آلاینده خواهد بود.

وی با بیان اینکه استاندارد سوخت خودروها مهم است، افزود: سوخت‌های گازی که در خودروها مورداستفاده قرار می‌گیرند، بخشی LPG و بخشی هم CNG بوده که گازهای تحت فشار طبیعی هستند. البته بخش زیادی از خودروها هم با سوخت بنزین تردد دارند؛ بنابراین هر یک از این سوخت‌ها، مختصات استاندارد را نداشته باشند برای هر خودرویی استفاده شوند، حتی باکیفیت‌ترین محصولات، آلاینده خواهند بود.

این کارشناس حوزه سوخت تاکید کرد: اگر مکانیسم خودرو هم براساس سوخت تنظیم نشده باشد، حتی با وجود سوخت استاندارد، خودرو آلاینده خواهد بود.

تفاوت LPG و CNG

کریم درباره تفاوت دو سوخت گازی LPG و CNG عنوان کرد: در بسیاری از کشورها از LPG استفاده می‌شود، زیرا سوخت پاک‌تری بوده و با موتور خودرو سازگارتر است. البته این موضوع باز هم به مکانیسم خودرو و موتور آن برمی‌گردد. اگر خودرویی با استاندارد مناسب طراحی شود که بتواند فرآیند احتراق درست و کامل داشته باشد، از آنجا که CNG گاز سبک‌تری است می‌تواند در واقع سوخت پاکی به‌شمار رود. اما از آنجایی که اشکالاتی وجود دارد در ارتباط احتراق ناقص خودروها به‌ویژه آنهایی که دوگانه‌سوز هستند قطعا مشکلاتی خواهند داشت و سوخت پاک CNG که می‌توانست برای محیط‌زیست مفید باشد، آلاینده خواهد بود.

او اضافه کرد: بخش عمده سوخت CNG متان است و گاز LPG از بوتان و پروپان تشکیل شده که آنها هیدروکربن‌های سنگین‌تری هستند و سوخت‌شان نسبت به متان دشوارتر انجام می‌شود. اما آنچه در سوخت و کاهش آلایندگی آن تاثیر دارد این است که موتورها با سوخت تطابق لازم را داشته باشند و احتراق درست انجام شود.

ضرورت تعویض مخزن‌ها

کریم با بیان اینکه درباره استاندارد موتورها و سوخت‌ها اماواگرهای زیادی وجود دارد، عنوان کرد: خودروهای تولید داخل به‌ویژه خودروهایی که تبدیل به دوگانه‌سوز شده‌اند برای سوخت مشکلاتی دارند. بخشی از خودروها در یک بازه زمانی به شکل کارگاهی تبدیل به دوگانه‌سوز شده‌اند که درصد آلودگی آنها بالاست، زیرا آزمون عملی که برای کیت گاز وجود دارد در کارگاه‌ها انجام نمی‌شود.

او گفت: در دوره‌ای که بنزین گران شد، قول‌هایی به صاحبان خودرو داده شد تا خودروها دوگانه‌سوز شوند در ادامه ضرورت داشت تست‌های لازم دوره‌ای از آنها انجام شود که جدی گرفته نشد. در حال حاضر، بسیاری از این مخازن گاز خودروهای دوگانه‌سوز کارگاهی منقضی شده و نیاز به تعویض دارند.

او یادآور شد: حرکت به سوی سوخت CNG از ابتدا درست پی‌ریزی نشد و بهتر بود همان سوخت LPG که در دهه ۷۰ در خودروها مورداستفاده قرار می‌گرفت، باقی می‌ماند تا امروز هوای پاک‌تری می‌داشتیم، چراکه مکانیسم موتورهای داخلی به لحاظ احتراق، به گاز LPG نزدیک‌تر هستند.

ایمنی جایگاه‌های سوخت به‌لحاظ زیست‌محیطی

کریم ادامه داد: هنگامی‌که اولویت تجارت می‌شود و محیط‌زیست در رتبه بعد قرار می‌گیرد، برآیند آن هوای آلوده امروز است که بخشی از آن ناشی از سوخت‌های ناقص خودروها است. ایمنی هم به محاق می‌رود. کشورهای صنعتی روی موضوع استاندارد سوخت و ایمنی جایگاه‌های سوخت به لحاظ زیست‌محیطی سختگیری‌های زیادی دارند. به‌عنوان مثال، انجمن APA در حوزه محیط‌زیست آنقدر قوی عمل می‌کند که اگر نشت گاز از مخازن و ایجاد آلایندگی آن از عدد موردنظر آنها که عدد بسیار کوچکی است، بیشتر باشد، جایگاه‌داران مجازات شده و جریمه‌های سنگین باید بپردازند که معمولا به لحاظ مالی قابل جبران نیست.

وی تاکید کرد: الزامات ایمنی در امریکا، آنقدر قوی است که بالاتر از استانداردها، مقررات تنظیم شده‌اند و تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان محصولات جرأت تخطی از قوانین و مقررات را ندارند.

حال پرسش این است که در کشور ما در حوزه ایمنی در جایگاه‌ها چه کاری انجام شده است؟ سازمان محیط‌زیست درباره جایگاه‌دارها به لحاظ آلایندگی چه کرده است؟

او اظهار کرد: عملکردها در داخل ضعیف بوده که بیشتر مربوط به مدیریت می‌شود. در حوزه مدیریت عموما دستوری عمل می‌شود در حالی که کارساز نیست.

کریم در پایان یادآور شد: هنگامی‌که دستوری عمل می‌شود کارشناسان نمی‌توانند کاری از پیش ببرند و ناچار فقط باید تذکر بدهند و انتقاد کنند.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، کارشناسان حوزه خودرو معتقدند بخشی از آلودگی فعلی هوا مربوط به خودروهای دوگانه‌سوز پایه بنزینی بوده که به‌دلیل سوخت ناقص از همان ابتدای تولید خودروهای آلاینده به‌شمار می‌روند.

در ادامه با عدم‌سرویس‌دهی، این مخازن گاز دچار مشکل شده و جمع شدن روغن در آنها مشکل آلایندگی خودروها را تشدید می‌کند. از سوی دیگر، کارشناسان حوزه سوخت هم معتقدند یکی از نکات مهم در بحث آلایندگی خودروها، تطابق سوخت با موتور خودرو است. با توجه به این امر، موتور خودروهای داخلی با سوخت CNG تطابق لازم را نداشته و این سوخت، خود منشأ آلودگی است. استاندارد نبودن سوخت اگر حتی در بهترین خودروها استفاده شوند، باز هم ناقص سوخته و آلاینده خواهند بود.