دولت باید جلوی خروج منابع بانکی را بگیرد
آلبرت بغزیان اقتصاددان
شواهد و آمار ارائه شده از سوی بانک مرکزی حاکی از آن است که با بالا رفتن نرخ تورم و ثابت ماندن نرخ سود بانکی برای چندمین سال متوالی انگیزه اشخاص حقیقی برای سپرده گذاری در بانک کاهش یافته است. در حال حاضر نرخ سود تقریبا نصف نرخ تورم است؛ بنابراین سپرده گذاری بانکی در چنین شرایطی نه تنها منفعت مالی برای سپرده گذار ندارد، بلکه باعث نصف شدن سرمایه او نیز می شود. آمار می گوید در ماه های گذشته و پس از تصمیم قطعی شورای پول و اعتبار مبنی بر افزایش نیافتن نرخ سود بانکی خروج منابع از بانک ها و موسسات اعتباری شدت گرفته است. در شهریور بسیاری از سپرده های بالای ۲۰ درصد در بانک ها و موسسات اعتباری سررسید شد. براساس پیش بینی ها تصور می شد باتوجه به گرانی های اخیر و نیز افزایش قابل ملاحظه نرخ سکه و ارز سپرده های موجود در شبکه بانکی نیز به زودی به این بازارها سرازیر شود، اما از آنجایی که بسیاری از سپرده گذاران در ۶ ماه نخست سال قادر به خارج سازی سپرده خود از بانک ها نبوده تا با سرمایه گذاری در سایر بازارهای موازی کسب سود بهتری داشته باشند، منتظر سررسید سپرده ها ماندند و در حال حاضر بسیاری از سپرده ها از شبکه بانکی خارج شده است.
دلیل این ناتوانی در برداشت سپرده های بانکی سررسید آنها تا اوایل شهریور امسال بوده است. پس از گذشت شهریور و آزاد شدن سپرده ها بلافاصله سپرده گذاران برای برداشت پول های خود به بانک ها مراجعه کرده و سرمایه های خرد را به بازار سکه و ارز منتقل کردند؛ چنانچه همین موضوع یکی از دلایل التهابات اخیر بازار ارز و سکه به شمار می رود.
گزارش های بسیاری از شعب بانک ها و موسسات مالی و اعتباری حکایت از این دارد که منابع بسیاری در چند ماه گذشته خارج شده و باتوجه به اینکه برنامه مشخصی برای بالا بردن نرخ سود بانکی وجود ندارد بازگشت این سپرده ها به شبکه بانکی کمی بعید به نظر می رسد؛ بنابراین باید بانک مرکزی هر چه سریع تر تکلیف نرخ سود سپرده ها و افزایش آن را مشخص کند تا سپرده گذاران برنامه ریزی های لازم را داشته باشند، این در حالی است که در شرایط فعلی کشور به دلیل بالا بودن نرخ تورم و همچنین تلاطم های روزهای اخیر خروج سرمایه از بانک ها شدت گرفته است. این پدیده به اصطلاح همان «هجوم بانکی» است. در اصل زمانی که هجوم بانکی رخ می دهد سپرده گذاران برای برداشت سپرده های خود به طور گسترده به بانک مراجعه می کنند. در این شرایط بانک مجبور می شود دارایی های نقد خود را با تبدیل به دارایی های غیرنقدی به نقد افزایش دهد و این موضوع موجب تشدید خسارت به بانک می شود.
کاهش پی در پی نرخ سود بانکی در 2 دهه گذشته باعث شده بازارهای جایگزین مانند ارز، طلا، سکه و سهام رونق گیرد که این مسئله موجب فرار سپرده ها از شبکه بانکی کشور شده است. این فرار سپرده رویکرد شبکه بانکی کشور را برای حفظ منابع مالی در سال های اخیر تغییر داده است. براساس این تغییر رویکرد سبد سپرده گذاری از سپرده مدت دار به سمت سپرده فرار یعنی سپرده جاری و پس انداز میل کرده است.
گرچه این تغییر رویه هزینه پرداخت سود بانک ها را کاهش می دهد، اما در بلندمدت بانک ها را با بی ثباتی در منابع و قدرت وام دهی مواجه خواهد کرد. تداوم پایین بودن نرخ سود می تواند منجر به خروج ناگهانی سپرده از بانک های کشور شود؛ بنابراین به دلیل اهمیت سپرده به عنوان یکی از مهم ترین منابع بانک، دولت باید هر چه سریع تر به موضوع افزایش سود سپرده بانک ها ورود کند تا منابع بانکی بیش از این از این شبکه خارج نشود. به علاوه اینکه خروج منابع بانکی تلاطم در بازارهای موازی را به همراه دارد؛ همان طور که اکنون این سرمایه ها به صورت موقت به بازار ارز هجوم برده است. افزایش سود سپرده های بانکی منجر به کاهش نقدینگی کل کشور می شود و تا حد زیادی به پایین آمدن نرخ تورم کمک می کند. همچنین بانک ها با تسهیلات دهی این منابع به بخش تولید باعث افزایش اشتغال پایدار می شوند که این اشتغالزایی رشد اقتصادی را به همراه خواهد داشت. بنا بر آنچه گفته شد توصیه می شود دولت هر چه سریع تر اقدام به اصلاح نرخ سود کند. البته با اقداماتی چون اصلاحات ساختاری مثل نظام مالیاتی و کنترل تورم می توان تا حدودی انگیزه های لازم برای سرمایه گذاری در شبکه بانکی را فراهم آورد و مانع فرار سرمایه ها به بازارهای واسطه گری شد.
