در این گزارش در گفت‌وگو با کارشناسان و فعالان حوزه نمایشگاهی به مشکلات این حوزه پرداخته و پیشنهاداتی برای بهبود این شرایط عنوان شده است.

تحریم، معضل بزرگ صنعت نمایشگاهی ایران
مجتبی خسروتاج، رئیس اسبق سازمان توسعه تجارت ایران: طبق آماری که چندی پیش منتشر شد در سال ۲۰۱۹، حدود ۳۲ هزار رویداد نمایشگاهی برگزار شده است و حدود ۴.۵ میلیون مشارکت‌کننده در این رویدادها حاضر شده‌اند. بیش از ۳۰۰ میلیون نفر نیز از این رویدادها بازدید کرده‌اند. بازدیدکنندگان و شرکت‌کنندگان این رویدادها حدود ۱۳۷ میلیارد دلار هزینه کرده‌اند. در آخرین آمار تجارت جهانی نیز آمده که ۲۰ تریلیون دلار میزان صادرات کشورها و حدود ۱۹ تریلیون دلار نیز حجم واردات آنها بوده؛ بنابراین حجم تجارت جهانی این بخش در مجموع حدود ۴۰ تریلیون دلار است.
نمایشگاه برای کشوری مانند ایران که به‌دنبال توسعه صادرات غیرنفتی است، اهمیت بسیار زیادی دارد. آمار تجارت کشور در بهترین سال‌ها از ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیارد دلار فراتر نرفته است و وقتی این عدد را با آمار تجارت جهانی مقایسه می‌کنیم، درمی‌یابیم سهم تجارت ما از بازار جهانی، ناچیز است.
به عقیده من، معضل بزرگ پیش‌روی صنعت نمایشگاهی ما، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌هاست. شیوع ویروس کرونا نیز پیامدهای تحریم‌ها را به‌شدت تشدید کرده است. باید روابط تجاری خود را با کشورهای همسایه تقویت کنیم اما باید آگاه باشیم که فناوری‌ها عمدتا در غرب یا خاور دور قرار دارند. در میان همسایگان شاید ترکیه و روسیه بتوانند تا حدودی در حوزه فناوری با ما همکاری داشته باشند اما همسایگان دیگر در این حوزه چیزی برای ارائه ندارند تا منفعتی در ایجاد ارتباط و توسعه روابط با آنها کسب کنیم.
نمایشگاه‌ها دارای دو بخش نرم‌افزاری و سخت‌افزاری هستند. بخش سخت‌افزاری به مکانی که محل عرضه کالاهاست، اشاره دارد و قسمت نرم‌افزاری به برنامه‌هایی مربوط می‌شود که هر مجری نمایشگاهی باید قبل از برگزاری رویداد به فکر آنها باشد. مشهود است که قسمت نرم‌افزاری نمایشگاه‌ها مغفول مانده است. این موضوع موجب می‌شود شرکت‌کنندگان، بهره کافی از رویدادها نبرند. رویدادهایی که درصدد نیل به اهداف صنعت نمایشگاهی هستند باید برنامه چندساله داشته باشند. رویدادهایی که با مجوز موردی برگزار می‌شوند با مشکل بزرگی روبه‌رو می‌شوند. مجریان نمایشگاه عموما در سه دوره اول رویداد ضرر می‌کنند، زیرا ناچارند برای شناخت ذی‌نفعان و شرکت‌کنندگان هزینه و وقت زیادی صرف کنند؛ بنابراین هر رویداد جدید بعد از دوره چهارم سودآور خواهد بود. صدور مجوزهای بلندمدت می‌تواند مجریان را آسوده‌خاطر کند تا با برنامه‌ریزی بلندمدت بتوانند نمایشگاه را به صورت موفقیت‌آمیز برگزار کنند.

آشفته بازار صدور مجوزهای نمایشگاهی
علی‌اکبر شهبازی، برگزارکننده نمایشگاهی: طبق دستورالعمل‌های موجود، سازمان توسعه تجارت مسئول صدور مجوزهاست. متاسفانه روندی طولانی و بروکراتیک در این سازمان برای صدور مجوزها وجود دارد و در بعضی مواقع این روند ناسالم نیز هست.
این سازمان همه‌ساله تمام شرکت‌های برگزارکننده رویدادهای نمایشگاهی را راستی‌آزمایی‌ می‌کند. هر سال این شرکت‌ها اطلاعات کارکنان خود را برای سازمان توسعه تجارت ارسال‌ می‌کنند و این سازمان نیز طبق روال سالانه خود، اقدام به رتبه‌بندی شرکت‌ها‌ می‌کند. این در حالی است که بسیاری از سازمان‌ها تنها یک بار نسبت به تایید و راستی‌آزمایی شرکت‌ها اقدام‌ می‌کنند. ‌به‌عنوان مثال، سازمان نظام مهندسی تنها یک مرتبه تمام مدارک را اخذ و پس از راستی‌آزمایی مجوزهای لازم جهت فعالیت را صادر‌ می‌کند اما متاسفانه شرکت‌های برگزارکننده هر ساله تحت آزمون سازمان توسعه تجارت قرار‌ می‌گیرند.
برای طرح‌های توجیهی نمایشگاه‌هایی که بارها برگزار شده‌اند نیز همین فرآیند طی‌ می‌شود. به نظر‌ می‌رسد روندی که سازمان توسعه تجارت برای صدور مجوزها در نظر گرفته، منطقی نیست.

متاسفانه در برخی مواقع اتفاقات ناگواری نیز رخ‌ می‌دهد. ‌به‌عنوان نمونه در روند صدور مجوزها، به دلایل عجیبی مانند همشهری بودن یا رابطه دوستی مجوزها از برگزارکننده اصلی آن رویداد که با سال‌ها خون دل خوردن و هزینه‌های هنگفت رویداد مدنظر را پرورش داده، گرفته شده و به شخص دیگری اعطا شده است!
من ‌به‌عنوان یک مجری نمایشگاهی با همراهی هیات‌های اقتصادی صدها بار از نمایشگاه‌های خارجی بازدید کرده‌ایم، ما ارتباطات بسیار خوبی را با برگزارکنندگان این رویدادها ایجاد کرده‌ایم و با برخی از آنها نیز همکاری نزدیک داریم. با توجه به این تجربیات باید اذعان کنم که متاسفانه صدور مجوزهای نمایشگاهی در کشور ما هیچ شباهتی به سایر کشورهای دنیا ندارد. در کشورهایی که در صنعت نمایشگاهی حرفی برای گفتن دارند تمام مجوزها به صورت بلندمدت و برنامه‌ریزی شده است. به عقیده من، مشارکت‌کننده قوی و بازدیدکننده قوی، دو پارامتر مهم برای برگزاری یک نمایشگاه خوب به‌شمار‌ می‌روند. در کشور ما نیز الگوی برگزاری نمایشگاه‌ها در کشورهای خارجی باید رعایت شود تا مجریان نمایشگاهی با فکر بازتر و بدون دغدغه به‌دنبال برگزاری هرچه بهتر رویداد خود و به تحقق رساندن این دو پارامتر باشند.

اهمیت صدور به موقع مجوزهای نمایشگاهی
قاسم سالاررضایی، عضو انجمن برگزارکنندگان نمایشگاه‌های ایران: صدور به‌موقع مجوزهای نمایشگاهی، مهم‌ترین انتظار و درخواستی است که برگزارکنندگان نمایشگاهی از دولت دارند. امروزه تمام مجریان با مشکل بزرگی روبه‌رو هستند. در شرایط کنونی، برگزارکنندگان کمتر از یک ماه مانده به برگزاری رویداد، مجوز خود را دریافت می‌کنند. در شرایطی که مجری نمایشگاه هنوز نمی‌داند مجوز برگزاری رویداد صادر خواهد شد یا نه، چگونه می‌تواند فعالیت خود را ادامه دهد؟ در بسیاری از مواقع برگزارکنندگان ما که سابقه‌ای بالای ده سال برگزاری رویدادها را دارند تا یک ماه قبل از برگزاری رویداد نمی‌دانند، مجری برگزاری نمایشگاه مدنظر هستند یا نه!
ما انتظار داریم این مجوزها به صورت ۲ یا ۳ ساله یا حداقل یک‌ساله صادر شوند. در تمام دنیا، عرف صدور مجوزها به صورت بلندمدت است. اگر می‌خواهیم حضور شرکت‌های خارجی در نمایشگاه‌های داخلی را گسترش دهیم باید به موضوع صدور زودهنگام مجوزها نگاهی ویژه و اساسی داشته باشیم. دعوت از شرکت‌های خارجی برای حضور در نمایشگاه‌ها بدون داشتن مجوز غیرممکن است، چراکه آنها برای حضور در رویداد مدنظر در گام نخست مجوز برگزاری نمایشگاه را مطالبه می‌کنند. این در حالی است که تا کمتر از یک ماه مانده به برگزاری رویداد، خود برگزارکننده نیز نمی‌داند مجوز برگزاری رویداد صادر خواهد شد یا نه.
در برخی مواقع نیز شاهد بوده‌ایم که در شب برگزاری نمایشگاه، مجوز صادر شده است. گفتنی است که شرکت سهامی نمایشگاه‌ها همواره همکاری و ارتباط خوبی با برگزارکنندگان داشته و در مسیر فعالیت آنها سنگ‌اندازی نکرده و سازمان توسعه تجارت نیز در دوره جدید مدیریت به روال عادی خود بازگشته است.
براساس آخرین آمارها، ۲۰۰ برگزارکننده فعال در سطح کشور داریم. هر کدام از این شرکت‌ها اگر ۲۰ کارمند داشته باشند، محاسبه کنید که با چه تعداد نیروی انسانی روبه‌رو خواهیم بود. حال اگر مجوز برگزاری رویدادهای نمایشگاهی به نهاد دیگری واگذار شود، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ آیا مجریان برگزاری نمایشگاه به غیر از این شغل به فعالیت دیگری مشغول هستند؟ نباید فراموش کرد که کار ما فقط برگزاری رویدادهاست و با زحمت فراوان به این نقطه رسیده‌ایم. کار دیگری هم جز این بلد نیستیم. برگزارکنندگان حدود ۲ سال بعد از شیوع ویروس کرونا و لغو تمام فعالیت‌های نمایشگاهی به اصطلاح از جیب خوردند و حال که حدود دو ماه از برگزاری رویدادها طبق روال گذشته می‌گذرد، شنیده می‌شود که نهادها و تشکل‌های دیگری قصد ورود به این حوزه را دارند. گفتنی است بسیاری از شرکت‌ها بعد از شیوع ویروس کرونا از برگزاری رویدادها عقب‌نشینی کردند. نکته قابل‌توجه آنکه از حدود ۴ سال قبل به‌دنبال تشکیل فدراسیونی مستقل برای صنعت نمایشگاهی بودیم. در واقع طی جلساتی که با اتاق بازرگانی ایران و تهران به عمل آمد، پیشنهادی مبنی بر تشکیل فدراسیون صنعت نمایشگاهی مطرح شد. برای تشکیل چنین فدراسیونی باید ۵ انجمن از فعالان صنعت نمایشگاهی با یکدیگر متحد می‌شدند. در حال‌حاضر از این ۵ انجمن، ۴ انجمن آماده هستند و به‌زودی انجمن پنجم نیز اضافه می‌شود.

از سازمان توسعه تجارت خواهش می‌کنیم جایگاه انجمن برگزارکنندگان نمایشگاهی ایران را در صدور مجوزها در نظر بگیرد. این انجمن دو سال است که جایگاه خود را در صدور مجوزها از دست داده است. هنگامی‌که در فرآیند صدور مجوزها نماینده‌ای از انجمن وجود نداشته باشد، امکان تضییع حق برخی از برگزارکنندگان وجود دارد.
اگر یک آیین‌نامه مصوب وجود داشته باشد، تمام مشکلات موجود حل و فصل خواهد شد. از آنجا که این آیین‌نامه وجود ندارد، متکی به شخص هستیم و کمیته صدور مجوز با تغییر یک مدیر تحت‌الشعاع مدیر جدید قرار می‌گیرد. این در صورتی است که اگر آیین‌نامه‌ای که پیش‌تر عنوان شد به ابلاغ وزیر برسد، هیچ‌کدام از این دغدغه‌ها و مشکلات وجود نخواهد داشت. از همین طریق این نوید را می‌دهم که با همکاری پایگاه خبری گسترش‌نیوز و موسسه فرهنگی و مطبوعاتی صمت، ماهانه یک میزگرد درباره مشکلات و چالش‌های صنعت نمایشگاهی برگزار خواهد شد که امیدواریم نتایج قابل‌قبول و مطلوبی داشته باشد.

سرگذشت مجوزهای نمایشگاهی از دیروز تا امروز
احسان قمری، مدیرکل پیشین دفتر توسعه خدمات بازرگانی سازمان توسعه تجارت: موضوع صدور مجوزهای نمایشگاهی به سال ۱۳۷۸ و برنامه سوم توسعه بازمی‌گردد. در آن سال، شرکت سهامی نمایشگاه‌های جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از معاونت‌های مرکز توسعه تجارت از این مرکز جدا شده بود تا با اساسنامه و قانون خاص خود به‌عنوان بازوی اجرایی مرکز توسعه صادرات در برگزاری نمایشگاه‌ها فعالیت کند. شرکت سهامی نمایشگاه‌ها بر این اساس و قاعده تاسیس شد. در اساسنامه مصوب مجلس آمده بود که برگزاری هر رویداد نمایشگاهی باید با هماهنگی مرکز توسعه صادرات ایران انجام شود.
تفسیر حقوقی آن دوران کلمه هماهنگی را «مجوز» در نظر گرفتند. به عقیده من به دو دلیل کلمه هماهنگی نمی‌توانست معنی مجوز بدهد. اول اینکه قرار نبود در آن دوران مجموعه‌ای غیر از شرکت سهامی نمایشگاه‌ها اقدام به برگزاری رویدادها کند و به عبارتی می‌توان گفت مفهومی به‌عنوان مجریان نمایشگاهی وجود نداشت.
به این ترتیب، برگزاری نمایشگاه‌ها به بدنه شرکت سهامی ایران واگذار و صرفا هماهنگی برگزاری رویدادهای نمایشگاهی با مرکز توسعه تجارت مطرح شد. در طول برنامه سوم مطرح شد اگر شرکت سهامی نمایشگاه‌ها قصد برگزاری رویدادی را دارد، نیازی به مجوز ندارد و هماهنگی با مرکز توسعه تجارت کفایت می‌کند. اما اگر شرکتی تاسیس شد که در اساسنامه آن برگزاری رویدادهای نمایشگاهی قید شده بود، به‌طور قطع باید با نهاد بالادستی خود هماهنگی‌های لازم را انجام دهد. این هماهنگی ملزم به داشتن برگه‌ای برای برگزاری رویدادهاست. این مسیر تا زمان تاسیس سازمان توسعه تجارت ایران ادامه داشت. براساس اساسنامه سازمان توسعه تجارت ایران، صدور مجوز، نظارت و ارزیابی نمایشگاه‌ها به عهده این سازمان است.