استان گلستان هم در سالیان اخیر با مقوله خشکسالی دست به گریبان بوده و در بسیاری از حوزه‌ها متحمل خسارت‌های پرشماری شده است.کاهش منابع آبی زیرزمینی، افت محسوس رواناب‌ها و کاهش ملموس بارش نزولات آسمانی و به طور کل کاهش منابع آب در دسترس به دغدغه‌ای مهم در استان گلستان تبدیل شده است. گفتنی است، تغییر اقلیم بخش کشاورزی که حدود ۹۰ درصد مصرف آب گلستان را به خود اختصاص داده را با چالش جدی روبه‌رو کرده است.به گفته کارشناسان بیش از ۷۰ درصد منابع آبی حوزه زراعی برای کشت محصولات پرآب مانند شالی، ذرت، چغندر، برخی صیفی جات مصرف می‌شود و با وجود همه هشدارهای نهادهای متولی در مورد ضرورت پرهیز از کاشت گونه‌های آب بر، روند کشت این محصولات به دلیل برخی مباحث اقتصادی همچنان ادامه دارد و کشت‌های جایگزین مورد اقبال زارعان قرار نگرفته است. در همین راستا تلاش شده تا با تغییر در شیوه کشت و یا بهره‌گیری از مکانیزاسیون و ادوات ویژه راندمان و بهره‌وری آب را افزایش دهند که این رویکرد در موضوع کشت شالی به معرفی و حمایت از «خشکه کاری» منتهی شده است. مدیران ارشد و کارشناسان معتقدند خشکه کاری شالی با روش بذرپاشی به جای کشت سنتی - غرقابی می‌تواند بهترین راهکار برای مقابله با خشکسالی و توسعه مزارع برنج در مناطق کم آب کشور باشد، عملیاتی که سبب می‌شود، هم زارعان از منافع اقتصادی کشت شالی بهره‌مند شوند و هم در مصرف آب صرفه جویی شود. در روش سنتی ابتدا بذر شالی در خزانه کشت و بعد از حدود یک ماه در زمین غرقابی نشاء می‌شود اما در شیوه خشکه کاری بذر شالی در زمین اصلی که شخم زده شده همچون بذر دیگر محصولات پاشیده و بعد کشت می‌شود. کشت برنج در هر هکتار به روش سنتی بین ۱۲ تا ۱۵ هزار مترمکعب و در برخی از مناطق استان تا ۱۸ هزار متر مکعب آب نیاز دارد که این میزان در خشکه‌کاری به شکل محسوس کاهش می‌یابد. البته رونق خشکه‌کاری در گلستان، علاوه بر فعالیت‌های ترویجی و تبلیغی به مشوق‌های مالی و حمایت دولت نیاز دارد.

کشاورزان خشکه‌کاری را نمی‌شناسند

یکی از کشاورزان بندرگزی در این خصوص به مهر گفت: بسیاری از کشاورزان و بهره برداران با شیوه کشت خشکه‌کاری آشنایی نداشته و اهل ریسک هم نیستند. غلامرضا ریاحی افزود: دولت و مسئولان استان باید در ابتدای در مورد نحوه خشکه‌کاری و فواید آن به کشاورزان اطلاع‌رسانی کافی و شرایط و زیرساخت‌ها را برای آن فراهم کنند. وی با اشاره به خشکه‌کاری در مزارع خود، بیان کرد: حدود دو سال است که به سبب کاهش دبی آب چاه، به سراغ خشکه‌کاری رفته و سه هکتار از اراضی زیر حد جنگل را به زیر کشت شالی بردم.

شالی‌کاری در عفریت بی‌آبی

ریاحی توضیح داد: برای خشکه‌کاری برنج با توجه به بارش‌های بهاری، چند روز پس از باران و هنگامی که مزرعه دارای رطوبت بالایی است بذرپاشی انجام شود و زمان کشت نباید از دهه اول خرداد عبور کند. وی ادامه داد: همه می‌دانیم که خشکه‌کاری راندمان و تناژ روش غرقابی را ندارد اما هنگامی که آب نداریم چاره‌ای به جز این روش نداریم، البته خشکه‌کاری هزینه‌های کاشت و داشت را به طور محسوسی کاهش می‌دهد. این کشاورز بندرگزی گفت: دستمزدهای بانک نشا، خزانه و کارگر در مرحله نشا در روش غرقابی و سنتی افزایش یافته است، علاوه‌بر آن کیفیت برخی سموم و کودها کمتر شده و برای اثرگذاری بیشتر باید مقدار آنها را افزایش دهیم که این امر هزینه‌های کشت سنتی را چند برابر می‌کند. وی عنوان کرد: حداکثر اختلاف درآمد در هکتار برای کشت غرقابی با خشکه کاری، عددی کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان است که بیش از نصف آن از محل کاهش هزینه‌های کارگری، نرخ سم، کود و خرید آب جبران می‌شود. ریاحی اضافه کرد: اگر دولتمردان افرادی که شالی را به صورت خشکه‌کاری، کشت می‌کنند حمایت مالی و تشویق کنند، بزودی این روش فراگیر می‌شود.

کشت شالی جایگاهی در کشت تابستانه ندارد

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: ما از ۳۰ سال پیش هشدارهای لازم را در خصوص خشکسالی و کشت برنج داده‌ایم. علیرضا کیانی ادامه داد: بیش از ۵۰ درصد از منابع زیرزمینی مختص برنج بوده لذا با توجه به اینکه این گیاه بیش از ۸۳ درصد منابع آبی را استفاده می‌کند هیچ جایگاهی در کشت تابستانه ندارد. محقق آب و خاک گلستان با بیان اینکه بین دو نگاه کشاورز معیشت و نگاه فنی متولیان باید همخوانی ایجاد شود، اضافه کرد: دو نگاه کوتاه مدت و بلندمدت باید در نظر گرفته شود تا بتوانیم کشت این محصول را مدیریت کنیم. وی بیان کرد: خشکه کاری شالی یکی از این روش‌ها است که مصرف آب را از ۱۳ هزار مترمکعب به 7 هزار و ۵۰۰ مترمکعب می‌رساند. کیانی توضیح داد: آمار خشکه‌کاری در گلستان پایین بوده و دلیل آن هم کاهش عملکرد دو تن در هر هکتار است و لذا کشاورز حاضر نیست از درآمد ۳۰۰ میلیونی هر هکتار چشم بپوشد.

راه‌اندازی بورس آب

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان ادامه داد: آب را مجانی در اختیار کشاورزان قرار می‌دهیم و انتظار معجزه داریم که ایشان از این درآمد چشم پوشی کنند.

 وی گفت: آب ارزان‌ترین کالایی است که در گلستان وجود دارد، کشاورز برای بذر، کود، سم و غیره هزینه زیادی پرداخت می‌کند اما برای آب ۳۰ ریال در نظر گرفته شده است. کیانی بیان کرد: خشکه کاری در مقابل کشت گیاهان تابستانه مانند کلزا و پنبه درآمد بیشتری دارد و می‌تواند با آنها رقابت کند. عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: باید در سیاست کلان از این روش حمایت شده و کشاورزانی که از خشکه کاری استفاده می‌کنند سهمیه آب آنها صرفه جویی شده و با ایجاد بورس آب، دولت آن را خریداری کند.

حفظ امنیت غذایی با خشکه‌کاری

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم معتقد است: برای سازگاری با خشکسالی باید از ظرفیت‌های متعددی استفاده کنیم تا بتوانیم علاوه بر حفظ زراعت و کشاورزی، به فکر منابع آب هم باشیم.

 علیرضا صابری گفت: باید با اصلاح بذر و حفاظت از آب و خاک به دنبال تولید پایدار باشیم و امنیت غذایی هم حفظ شود که یکی از این روش‌ها کشت مستقیم و کشت حفاظتی است.

 وی گفت: خشکه کاری در کوتاه مدت و کشت‌های جایگزین در بلندمدت می‌توانند عواقب خشکسالی را کاهش دهند، استفاده از روش‌های نوین آبیاری به جای غرقابی، استفاده از کانال‌های بسته و سیمانی آب، انتقال تولید از تابستان به پاییز و زمستان از جمله راهکارهای دیگر برای کاهش تبعات خشکسالی است. بر اساس برخی آمارها در سال گذشته 3 هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین‌های استان، برنج به روش خشکه‌کاری کاشته شده است.

سخن پایانی

رونق شیوه خشکه‌کاری در اراضی گلستان که با پدیده خشکسالی طی سال‌های متمادی مواجه شده، می‌تواند در تقلیل مصرف آب تا ۴۰ درصد نسبت به کشت معمولی شالی در هکتار، حفظ محیط زیست، پایداری آب و خاک و تولید محصول و کاهش هزینه تولید برای بهره برداران موثر باشد.