نو اما دل‌آزار
تابش خورشید، جریان‌های اقیانوسی و بادها همواره سفیر مطمئنی برای انتقال انرژی در طول میلیاردها سال هستند.
اما این انسان بود که بعد از انقلاب صنعتی با اکتشاف نفت و قیمت گذاری روی آن این تعادل را برهم زد. در این میان، کشورهایی که دست شان از نفت کوتاه بود، تصمیم گرفتند دست به دامان طبیعت شوند و با بکارگیری فناوری ها، خود را تا حدی از وابستگی به سوخت های فسیلی رها کنند.
کارشناسان معتقدند شرایط اقلیمی کشور ظرفیت بهره برداری از نیروی باد و خورشید را به طور همزمان می دهند. هدف گذاری برای نصب ظرفیت های بالای انرژی باد و خورشید، می تواند دلیل مهمی برای ساخت تجهیزات مرتبط با این فناوری در داخل کشور و بومی کردن زنجیره تامین مربوطه با استفاده از توانمندی های داخلی باشد. صمت در این گزارش به چالش های موجود در مسیر توسعه انرژی های نو پرداخته است.
سهم انرژی خورشیدی در تولید برق
یاور عنانی، پژوهشگر دانشگاه تربیت مدرس در گفت وگو با صمت، بااشاره به شرایط فعلی وضعیت ایران در بهره برداری از انرژی های تجدیدپذیر در مقایسه با کشورهای پیشرو گفت: برای اینکه به وضعیت ایران در بهره برداری از انرژی های تجدیدپذیر پی ببریم، بهتر است، ابتدا نگاهی به اعداد و ارقام در سطح دنیا و کشورمان بیندازیم؛ در حال حاضر در بخش تولید الکتریسیته در دنیا، سهم انرژی های تجدیدپذیر با در نظر گرفتن نیروگاه های برقابی حدود ۲۷ . ۳ درصد است. حال اگر سهم این نوع از نیروگاه ها را در نظر نگیریم، با در نظر گرفتن دیگر انرژی های تجدیدپذیر نزدیک به ۱۱ . ۴ درصد از تولید برق دنیا از انرژی باد، خورشید، زمین گرمایی و زیست توده تامین می شود.
به گفته عنانی، از کل میزان انرژی های تولیدشده، انرژی خورشیدی حدود ۳ درصد و انرژی بادی حدود ۶ درصد را به خود اختصاص داده است. در ایران میزان انرژی تولیدشده از انرژی خورشید و بادی به ترتیب ۰ . ۱۵ و ۰ . ۱۸ درصد است که در مجموع به یک درصد هم نمی رسد.
عنانی گفت: دانمارک کشوری پیشرو از حیث تولید انرژی های نو است. این کشور درصد زیادی از انرژی های موردنیاز خود را با استفاده از نیروی باد تولید می کند. گفتنی است، حدود ۵۰ درصد انرژی الکتریکی این کشور از نیروی باد تامین می شود. در این زمینه پس از دانمارک؛ کشورهای ایرلند، اروگوئه، پرتغال، آلمان و اسپانیا قرار دارند که بیش از ۲۰ درصد از انرژی الکتریکی در آن کشورها از انرژی باد تامین می شود.
چین، یک رتبه اولی
این فعال در زمینه تجدیدپذیرها خاطرنشان کرد: میزان کل ظرفیت نصب شده درباره انرژی بادی در جهان حدود ۶۵۱ گیگاوات است. چین با ظرفیت نامی نصب شده ۲۳۷ گیگاوات در رتبه اول از نظر بزرگی ظرفیت نصب شده قرار دارد. امریکا ۱۰۵ . ۶ ، آلمان ۶۱ . ۴ گیگاوات و هند ۳۷ . ۵ گیگاوات در رتبه های بعدی هستند. جالب است، بدانید در حال حاضر ۳۵ کشور دنیا بیش از یک گیگاوات انرژی بادی نصب شده دارند.
به گفته عنانی، یکی از کشورهای پیشرو از حیث درصد انرژی تولیدی در زمینه انرژی خورشیدی، هندوراس است که حدود ۱۵ درصد برق آن از انرژی خورشید تامین شده است. در این زمینه، پس از هندوراس؛ کشورهای آلمان، شیلی، استرالیا و یونان قرار دارند که بیش از ۸ درصد از انرژی الکتریکی در آن کشورها از انرژی خورشید تامین می شود.
ایران از توسعه عقب ماند
وی بااشاره به ظرفیت نصب سلول های خورشیدی در ایران گفت: میزان کل ظرفیت نصب شده درباره انرژی خورشیدی با استفاده از پنل فتوولتاییک یا همان سلول های خورشیدی در جهان حدود ۶۲۷ گیگاوات (هر گیگاوات، هزار مگاوات) است. چین با ظرفیت نامی نصب شده ۲۰۵ گیگاوات در رتبه اول از نظر بزرگی ظرفیت نصب شده قرار دارد. امریکا ۷۶ گیگاوات، ژاپن ۶۳ گیگاوات و آلمان ۴۹ . ۲ گیگاوات در رتبه های بعدی قرار دارند.
در حال حاضر ۱۸ کشور دنیا بیش از یک گیگاوات انرژی خورشیدی و ۹ کشور بیش از ۱۰ گیگاوات انرژی خورشیدی نصب شده دارند. عنانی بااشاره به میزان تولید انرژی های تجدیدپذیر در کشورمان گفت: ظرفیت نصب شده نیز در کشور ما برای انرژی خورشید و باد به ترتیب برابر ۳۶۷ و ۳۰۲ مگاوات است که در مجموع به یک گیگاوات هم نمی رسد.
به گفته این کارشناس، این عددها نشان می دهد ایران مطابق برنامه ششم توسعه حرکت نکرده است و تا حد مطلوب فاصله چشمگیری دارد.
عنانی ضمن اشاره به اقبال انرژی های تجدیدپذیر در دنیا گفت: دلیل اینکه انرژی های تجدیدپذیر در دنیا مورداقبال قرارگرفته اند؛ این است که از یک سو کاهش نرخ ناشی از بهبود روش های ساخت و نصب اتفاق افتاده است و در نتیجه، کاهش هزینه اولیه سرمایه گذاری حادث شده و از سوی دیگر، راندمان و عملکرد تجهیزات مربوط به این تکنولوژی ها افزایش خوبی داشته است. این 2 امر همزمان، موجب کاهش هزینه تمام شده انرژی تولید و در نتیجه گسترش بازار این تکنولوژی ها شده است.
انرژی خورشیدی، به صرفه برای ایران
وی در پاسخ به این پرسش که باتوجه به شرایط اقلیمی کشورمان، کدام نوع از انرژی های تجدیدپذیر در ایران به صرفه تر است، گفت: باتوجه به ظرفیت های بسیار بالای کشورمان در زمینه انرژی های تجدیدپذیر، امکان استفاده از این انرژی در کشور به لحاظ اقلیمی مهیا است. در زمینه انرژی خورشیدی؛ هر یک از استان های کرمان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، فارس و سیستان وبلوچستان براساس برآوردهای انجام گرفته دارای ظرفیت بیش از ۳۰۰۰ مگاوات هستند. در زمینه انرژی بادی نیز استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و قزوین از ظرفیت بسیار بالایی برخوردار هستند.
ایران شرایط بهتری در انرژی بادی دارد
وی گفت: در حال حاضر در بخش انرژی بادی باتوجه به شرکت هایی که در این زمینه ورود و زنجیره تامین را داخلی کرده اند؛ وضعیت از سایر بخش های انرژی تجدیدپذیر از این حیث بهتر است. بااین حال، انرژی خورشیدی نیز نیازمند ورود جدی است و این امر در میان مدت موجب توسعه هرچه بیشتر این بخش خواهد شد، همچنین در بخش زمین گرمایی، ظرفیت شناخته شده کشور حدود ۱۰۰۰ مگاوات و در شمال غرب کشور است و تمام ظرفیت کشور هنوز شناخته نشده است. بااین حال باتوجه به ظرفیت بی نظیر کشور در بخش انرژی خورشید و باد، انرژی زمین گرمایی و استفاده از آن، مسئله روز کشور درباره انرژی های تجدیدپذیر نیست.
انرژی در کشور ارزش واقعی ندارد
مهرداد داوری فر، فعال حوزه تجدیدپذیر در گفت وگو با صمت درباره چالش های موجود در مسیر توسعه انرژی های تجدیدپذیر در کشور گفت: معضل امروز اکوسیستم انرژی در کشور، ناهمگونی سواد مدیران با جایگاهی است که در آن قرار دارند. برای مثال، در صنعت برق افراد غیرمتخصصی که سر رشته ای از آن ندارند، زیاد هستند، بنابراین اتفاقی که در این شرایط می افتد، این است که افراد تمایلی برای فعالیت در این رشته پیدا نمی کنند و به همین دلیل کارآفرینی در دنیای تجدیدپذیرها خواهان کافی ندارد. متاسفانه باوجود منابع انسانی ماهر و با دانش کافی برای توسعه کارآفرینی در حوزه تجدیدپذیرها، هنوز بستر لازم برای فعالیت آن فراهم نشده است.
وی افزود: بی توجهی به توسعه انرژی های تجدیدپذیر در صنعت، دامن بیشتر صنایع را در کشور گرفته است. برای مثال باتوجه به اینکه برق صنعتی مهم و استراتژیک در کشور است، اما ارزش واقعی خود را ندارد و این بی ارزشی به تمام صنایع وابسته به خود هم منتقل شده است.
به گفته داوری فر، خوشبختانه شانس این را داریم که جزو کشورهای خوش تابش باشیم، به طوردقیق اوج پیک مصرف که نیروگاه های حرارتی با گرمای زیاد دچار فرسودگی شده و مشکلات خاص خود را دارند، نیروگاه های خورشیدی اوج تولید را دارند، یعنی بهترین زمان برای تولید و بهره برداری از انرژی برق بدون تلفات است. در این زمان، نیروگاه های سیکل ترکیبی و حرارتی در دوران پیک مصرف، دچار افت راندمان و تلفات بسیار هستند و این از امتیازات صنعت تجدیدپذیر است که می تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد. وی بااشاره به اینکه راه اندازی انرژی های نو در کشور مقرون به صرفه است، گفت: خوب است، بدانید نرخ تمام شده انرژی تجدیدپذیر با در نظر گرفتن تمامی ضعف های اقتصاد در کشور نظیر تورم، به نسبت فرآیند تولید با انرژی های فسیلی انرژی گرانی محسوب نمی شود. حال اینکه بسیاری از صاحبان صنایع، رغبتی برای راه اندازی و تولید انرژی با منابع طبیعی و تجدیدناپذیر را باید در ارزش بسیار کم نفت در کشور بدانیم.
اجبار برای استفاده از تجدیدپذیرها
این کارشناس افزود: اینکه بسیاری از صنایع به منابع رایگان انرژی فسیلی دسترسی دارند، دلیل کافی برای روی نیاوردن آنها به انرژی ها تجدیدپذیر است؛ اما علت اینکه در سال های اخیر برخی نیروگاه ها یا کارخانجات صنایع به استفاده از انرژی های تجدیدپذیر روی آوردند، این بود که با کمبود انرژی مواجه شده اند، نه آنکه دل شان به حال محیط زیست سوخته باشد. خوب است، کمی این روی سکه را هم نگاه کنیم، اگر دولت آن میزان از سوخت های فسیلی را که جای خود را به تجدیدپذیرها داده است، بفروشد و انرژی صنایع را با تجدیدپذیرها تولید کند، صرفه اقتصادی بسیار بالاتری عایدش خواهد شد؛ تا زمانی که تمامی انرژی نیروگاه ها از سوخت های فسیلی تامین شود. گفتنی است، نرخ تمام شده برق با این روش بسیار کمتر تمام می شود، همچنین مشکل اصلی را باید در تعرفه های دستوری نرخ برق بکاویم. در کل، برای کشورهای آفتاب خیز، نرخ تمام شده برق ارزان تر از سوخت فسیلی است. این روال در بیشتر کشورهایی که به انرژی تجدیدپذیر روی خوش نشان دادند، وجود دارد.
داوری فر گفت: در اروپا با انرژی باد، برق تولید می کنند، اما در ایران یارانه های دولتی بلای جان انرژی شده است. امسال قرار است فولاد مبارکه ۶۰۰ مگاوات برق با انرژی خورشیدی تولید کند و اگر بحث مسئولیت اجتماعی بود، باید یک دهه قبل این کار را می کرد، بنابراین سیاست های اقتصادی است که تعیین کرده فولاد مبارکه دست به چنین اقدامی بزند. به اعتقاد من، موتور محرکه توسعه انرژی های تجدیدپذیر، اقتصاد است که دولت سیاست گذار اصلی آن است و امروز بیش از هر زمان دیگری شاهد سهل انگاری دولت در امر توسعه انرژی های تجدیدپذیر به ویژه خورشیدی هستیم.
داوری فر یارانه های انرژی را به سود دولت و نه مردم دانست و گفت: یارانه های دولتی باید به نفع مردم بینجامد، به نوعی که اصلاح سبک زندگی را در پی داشته باشد؛ نه آنکه تنها به نفع خود دولت تمام شود. برای مثال در کشور، بیشتر اجناس ضروری به نرخ دلار محاسبه می شوند، نظیر شیر خوراکی. حال سوال اینجا است که چرا دولت برای این اجناس که به طورکلی با سلامت مردم ارتباط مستقیم دارند، یارانه نمی دهد یا یارانه ای حداقلی در نظر می گیرد، اما برای انرژی، یارانه چند برابری می دهد، چرا که پول ارزاق و کالاهای ضروری را مردم می دهند، اما نفت و انرژی در اختیار دولت است و این یارانه هم در نهایت به جیب خود دولت برمی گردد.
سخن پایانی
باتوجه به موارد اشاره شده در گزارش، مهم ترین چالش در بحث توسعه انرژی های نو در کشور، ارزان بودن نرخ سوخت های فسیلی است که موجب می شود بهینه بودن از منظر اقتصادی برای این تکنولوژی ها همواره موردسوال قرار گیرد. بحث دیگر نوسانات نرخ ارز است. باتوجه به اینکه هنوز موفق به بومی سازی فناوری های مربوطه در داخل کشور به طور کامل نشده ایم، این نوسانات نرخ ارز باعث کاهش نرخ بازگشت سرمایه این پروژه ها و کاهش رغبت سرمایه گذاران می شود. گفتنی است، برای غلبه بر این چالش باید قوانین و مقررات به گونه ای تدوین شوند که موجب ایجاد زنجیره تامین در داخل کشور شوند. این امر هم میسر نمی شود، مگر الزاماتی که موجب شود ظرفیت نصب شده این تجهیزات در داخل کشور افزایش یابد و با تولید انبوه بتوان نرخ تمام شده این تجهیزات را پایین آورد. چالش بعدی هم، واقعی نبودن نرخ انرژی در کشور است. این واقعی نبودن نرخ انرژی موجب می شود، هم بهره وری و مصرف انرژی به شدت تحت تاثیر قرار گیرد و هم روش های تولید برق از سوخت های فسیلی که بیشتر از یارانه های دولتی استفاده می کنند، همچنان موردتوجه باشد.
