چندین‌بار، شاهد آن بودیم که زلزله‌های کوچک، ساختمان‌های زیادی را در شهرهای مختلف کشور ویران کرده است. رعایت نکردن نکات ایمنی در زمان ساخت، یکی از علت‌هایی است که باعث می‌شود بسیاری از ساختمان‌ها در اثر زلزله‌های کوچک تخریب شوند. بارها توسط سازمان آتش‌نشانی، برای ساختمان‌های در حال ساخت، هشدار رعایت نکات ایمنی صادر شده است.

سازندگان ساختمان‌ها، کمتر به نکات ایمنی توجه کرده و ساخت‌وساز اصولی را در نظر نمی‌گیرند. باتوجه به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی و نظارت‌شان بر ساخت‌وسازهای اصولی، همچنان شاهد آن هستیم که تعداد ساختمان‌های پرخطر و در معرض ریزش بسیار هستند. تعدادی از سازندگان، به‌دلیل هزینه‌بر بودن ایمن‌سازی ساختمان‌ها، توجهی به هشدارهای سازمان آتش‌نشانی نمی‌کنند و قوانین ساخت را نادیده می‌گیرند. همین امر سبب می‌شود تا با کوچک‌ترین زلزله، شاهد تخریب ساختمان‌های ناایمن باشیم.

نقش مسکن در بهبود کیفیت زندگی

در کنار ابعاد مختلف کیفیت زندگی، مسکن یکی از مهم‌ترین این ابعاد تلقی می‌شود، زیرا دارای یک نقش اساسی در بهبود وضعیت ساکنان شهرها و تامین‌کننده حس رضایتمندی برای افراد است، همچنین تاثیر عمیقی بر سلامت، کارآیی، رفتار اجتماعی، رضایتمندی و رفاه عمومی جامعه می‌گذارد.

موضوع مسکن باکیفیت و ایمن یکی از مهم‌ترین مسائل کشورهای در حال توسعه از جمله ایران است؛ زیرا اگرچه سرعت گسترش و سرعت در ساخت‌وسازها تا حدودی جوابگوی نیازهای کمی و مادی شهروندان است، اما بی‌توجهی به جنبه‌های کیفی، چالش‌های فرهنگی و روانی را در پی خواهد داشت.

اگرچه تقسیم‌بندی کیفیت ساختمان‌ها و در نظر گرفتن مسکن و مسائل مرتبط با آن، از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران مختلف، متفاوت است، اما این موضوع انکارناپذیر است که یکی از عناصر کلیدی کیفیت زندگی افراد در محیط شهری، همان کیفیت ساختمان‌ها است.

سرپناه مناسب تنها به‌معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست، بلکه آسایش و فضای مناسب، دسترسی فیزیکی، امنیت مالکیت ، دوام سازه‌ای، بهداشت و آموزش است که باید موردتوجه قرار
بگیرد.

 صمت در این گزارش نظارت نهادهای ذی‌ربط را بر ساخت‌وساز و ساختمان‌های ناایمن بررسی کرده و بی‌توجهی سازندگان به نکات ایمنی در ساخت‌وساز را علت‌یابی کرده است.

تولید مسکن افزایش یابد

سیدمهدی هدایت، سرپرست سازمان نوسازی شهر تهران در رابطه با این موضوع به صمت گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در شهر تهران حدود ۲۳۰ هزار پلاک فرسوده و ناکارآمد وجود دارد که البته بافت‌های تاریخی نیز در این محدوده قرار دارند. متوسط تولید مسکن از یک پلاک فرسوده ۵ واحد است. پیش‌بینی می‌کنیم در ۲۳۰ هزار پلاک فرسوده شهر تهران یک میلیون مسکن تولید می‌شود و در واقع برابر آمارهای موجود ما یک میلیون مسکن در شهر تهران کم داریم.

سرپرست سازمان نوسازی شهر تهران بااشاره به اینکه در حال‌ حاضر دوره انتظار خرید مسکن در تهران به ۶۶ سال رسیده است، ادامه داد: وقتی تولید مسکن افزایش یابد، عرضه و تقاضا در بازار مسکن نیز متعادل می‌شود. اقدامی که اکنون باید در شهر تهران انجام شود، این است که از ظرفیت ماده ۱۲ قانون جهش مسکن استفاده کنیم که در آن عنوان شده، ساخت ۴ میلیون مسکن در بافت‌های فرسوده مدیریت شود.

هدایت یادآور شد: با ساخت ۴ میلیون مسکن در بافت فرسوده که در شرایط عادی ایجاد خدمات زیربنایی و روبنایی در آن سخت است، می‌توان باعث ارتقای کیفیت زندگی در این محدوده‌ها شد، این در حالی است که در سال‌های گذشته این امکان را در خارج از شهر تهران با ایجاد شهرک‌های جدید مسکونی مهیا می‌کردند که مشکلی از پایتخت حل
 نمی‌کرد.

وی تاکید کرد: در صورتی که این امکانات در داخل بافت فرسوده شهر تهران ایجاد شود و دولت مشوق‌ها و وام مسکن را حداقل به یک میلیارد تومان با بهره کم برساند و شهرداری نیز پروانه ساختمانی را رایگان در اختیار ساکنان این محدوده قرار دهد، می‌توان شاهد اقدامی جهادی در این حوزه بود. برآورد هزینه دولت در ایجاد زیرساخت‌های خدماتی که در شهرک‌های جدید اطراف تهران انجام می‌دهد، خیلی بیشتر از وامی است که برای انجام ساخت‌وساز در داخل بافت فرسوده به مردم اعطا می‌کند.

سرپرست سازمان نوسازی شهر تهران، در ادامه با تاکید بر اینکه استفاده از ظرفیت ماده ۱۲ قانون جهش مسکن در شهر تهران می‌تواند اتفاق بزرگی را رقم بزند، گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد در دولت هشتم و نهم قرار بود ۴ میلیون مسکن مهر ساخته شود که نیمی از این رقم یعنی ۲ میلیون در روستاها ساخته شد. در روستاها به‌دلیل اینکه زمین آن متعلق به مردم بود و یک وام خوب کم‌بهره نیز به متقاضیان پرداخت شد، تمامی ۲ میلیون مسکنی که برنامه‌ریزی شده بود، ساخته شد.

وی افزود: از ۲ میلیون مسکنی که قرار بود در شهرها ساخته شود، چیزی در حدود یک میلیون و ۱۰۰ واحد مسکونی در بافت فرسوده با دریافت وام ساخته شد، در حالی که کار ساخت ۹۰۰ واحد از خانه‌ها را دولت خود شروع کرد و هنوز نیز تمام نشده است. تجربه نشان داده که دولت و شهرداری سازنده خوبی نیستند و باید فضا را برای ورود بخش خصوصی هموار کرد.

وی بااشاره به اینکه در حال‌ حاضر هیچ‌کدام از پروژه‌های ساخت مسکن در شهر تهران توسط شهرداری و با گرفتن پیمانکار انجام نمی‌شود، بیان کرد: برای ساخت این پروژه‌ها، رویکرد این دوره مدیریت شهری گرفتن شریک است که فضا را برای ورود بخش خصوصی آماده می‌کند. به‌جرات می‌گویم بعد از انقلاب تاکنون موفق‌ترین مدل ساخت مسکن مشارکت بخش خصوصی بوده است.

جان شهروندان در خطر است

مهدی بابایی، عضو شورای شهر تهران به صمت گفت: روند بررسی و رفع خطر ۱۲۹ ساختمان ناایمن و بسیار پرخطر با سرعت کمی در حال انجام است. هر روز در گوشه و کنار این شهر در ابعاد مختلف شاهد رخداد حوادث و آتش‌سوزی در ساختمان‌ها و اماکن ناایمنی هستیم که جان و مال بسیاری از شهروندان در پی آنها به‌خطر می‌افتد و در مواردی هم اخبار تاسف‌باری را به‌دنبال دارد.

رئیس کمیته ایمنی شورای شهر تهران افزود: حوادثی همچون فروریختن ساختمان پلاسکو و انفجار کلینیک سینا مهر شمیران که از بی‌توجهی به اخطارهای مکرر، نبود ضمانت اجرایی و از همه مهم‌تر نداشتن عزم و اراده راسخ در بین مسئولان ذی‌ربط برای تحقق دستورالعمل‌های ایمنی در شهر سرچشمه می‌گیرد. بابایی ادامه داد: سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر تهران به‌عنوان کارشناس فنی و در قالب طرح نظام بازرسی ایمنی تا حدودی به تکالیف خود در بازرسی از ساختمان‌ها، دادن اخطار و دستورالعمل‌های ایمن‌سازی براساس وظایف محوله مستند به ماده یکم مصوبه (توسعه و بهبود خدمات ایمنی و آتش‌نشانی) عمل کرده، از سوی دیگر توجه به این نکته ضروری است که این سازمان ابزار قانونی لازم برای ملزم کردن اشخاص برای تحقق الزامات و ضوابط قانونی ایمنی را در اختیار ندارد،بنابراین اقدامات این سازمان به نتیجه مطلوب نرسیده است.

وی گفت: فهرست ۱۲۹ ساختمان که به‌عنوان ساختمان‌های بسیار پرخطر و بحرانی توسط سازمان آتش‌نشانی شناسایی شده‌اند که در صورت بروز حریق در آنها به‌دلیل بار تصرف، بار اشتعال بسیار زیاد، رعایت نشدن اصول ایمنی و آتش‌نشانی و نداشتن هیچ‌گونه اقدام پیشگیرانه، تلفات جانی و مالی سنگینی را خواهند داشت، مطابق مفاد دستورالعمل پیوست مصوبه الزام شهرداری تهران به ایجاد سامانه پایش ایمنی ساختمان‌های موجود شهر تهران در برابر خطر آتش‌سوزی به تفکیک مناطق به شهرداران مناطق ۲۲گانه برای ابلاغ اخطار و دستورالعمل به مالکان ارائه شده است.

ضرورت توجه به ایمنی ساختمان

عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: بحث ایمنی ساختمان‌ها بسیار بااهمیت و جدی است، چرا که با جان و مال مردم طرف است،بنابراین همه لازم است،تلاش کنند ایمنی و امنیت ساختمان‌ها تامین شود تا شهروندان با خیال راحت در اماکن عمومی و ساختمان‌هایی که بنا شده است، تردد داشته باشند، به‌نحوی که ابتدا با نصب پلاکارد خطر، شهروندان را از ناایمن بودن ساختمان مطلع کرده و ارائه خدماتی مانند، آب، گاز و برق با حکم قضایی قطع شود و در آخرین گام نسبت به پلمپ ساختمان اقدام شود.

وی افزود: برای ساختمان‌های تازه‌تاسیس، بدون مجوز آتش‌نشانی پایان کار صادر نمی‌شود. املاک ناایمن و بحرانی منطقه، به‌طورمکرر موردبازدید قرار گرفته‌اند و اخطارهای لازم توسط شهرداران نواحی داده شده است. باتوجه به اینکه بحث مهمی است، از این‌رو باید در اسرع‌وقت مشکلات اصلی ابلاغ شود و مالکان متعهد شده‌اند که نکات ناایمن را برطرف کنند که نتیجه آن، این است که مردم با ایمنی کامل از ساختمان و اماکن عمومی استفاده می‌کنند. بابایی در پایان گفت: انبارهای آتش‌نشانی، خالی از تجهیزات است و اگر به قید فوریت به آن رسیدگی نشود تا پایان سال دچار بحران خواهیم شد.

سخن پایانی

ایمنی در ساخت یکی از مهم‌ترین عوامل در ساخت‌وساز است. با رشد روزافزون جمعیت، تحولات عظیمی در صنعت ساختمان‌سازی به‌وجود آمده است. در برخی پروژه‌های ساختمانی، کارگران و کارمندان مشغول به‌کار در ساختمان‌ها دچار جراحت می‌شوند. احتمال وقوع حوادث را به‌کلی نمی‌توان از بین برد،اما با رعایت بعضی از نکات ایمنی و حفاظتی می‌توان آن را به مقدار قابل‌توجهی کاهش داد، بدین‌معنی که به‌وسیله مدیریت صحیح و طرح نقشه از قبل و کنترل روش‌های انجام کار، می‌توانیم به هدف‌های حفاظتی خود برسیم. افزایش نرخ مسکن و همچنین کاهش توان خرید مردم، شرایط را برای رونق بازار واحدهای مسکونی بی‌کیفیت بیش از همیشه فراهم کرده است. این وضعیت موجب شده تقاضای مردم در بازار مسکن به‌سمت حاشیه‌نشینی و نیز واحدهای بی‌کیفیت سوق یابد که این موضوع تا حد زیادی موجب نگرانی در سطح جامعه شده است.

در این میان، مسئولان و دست‌اندرکاران نیز از ساخت‌وسازهای شبانه و غیرمجاز در حاشیه شهرها، توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی و خانه سازی‌های غیراصولی ابراز نگرانی می‌کنند. در این شرایط ممکن است خریداران کم‌بنیه از روی شتابزدگی و برای عقب نماندن از افزایش قیمت‌ها به‌ناچار دست به خرید واحدهای مسکونی بی‌کیفیت زده و سرمایه‌ها را هدر دهند. سیاست‌های تامین مسکن روشن و شفاف نبوده و قشر ضعیف جامعه اکنون در تامین مسکن با مشکل جدی روبه‌رو شده‌اند و در این شرایط امکان رشد و توسعه سکونتگاه‌های غیررسمی، ممکن است بخشی از نیازها به‌شکل نادرستی به‌سمت این سکونتگاه‌ها هدایت شوند. در این راستا، ضرورت دارد ساخت مسکن باکیفیت، بانظر به نقش حیاتی و مهمی که در زندگی افراد ایفا می‌کند، موردتوجه قرار بگیرد و فقط جنبه‌های کمی ساخت‌وساز در اولویت نباشد.