گزارش اخیر اتاق بازرگانی تهران در بررسی وضعیت نمایشگاه‌های اقتصادی سراسر جهان حاکی از آن است که این نمایشگاه‌ها در دو سال گذشته به شکلی مداوم یا تعطیل شده‌اند یا با توجه به محدودیت‌ها، عملا امکان ‌پذیرایی از بازدیدکنندگان با حداکثر ظرفیت را نداشته‌اند. با این وجود به نظر می‌رسد در سال ۲۰۲۲ امکان فعال کردن برخی ظرفیت‌های نمایشگاهی وجود خواهد داشت.

صنعت نمایشگاهی در جهان

برآوردها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۸، صنعت نمایشگاهی در سراسر جهان تولید ناخالص ۱۶۷ میلیارد یورویی را به ثبت رسانده و در این حوزه حدود ۳.۲ میلیون شغل نیز ایجاد شده است. میزان فروش کسب‌وکارها در نمایشگاه‌ها نیز حدود ۲۷۵ میلیارد یورو بوده است.

براساس آخرین گزارش‌ها، مجموع فضای نمایشگاهی در سراسر جهان در سال ۲۰۲۲ به حدود ۴۰ میلیون مترمربع می‌رسد و تعداد نمایشگاه‌ها نیز از عدد ۱۳۵۰ عبور خواهد کرد. البته همچنان ۶۰ درصد نمایشگاه‌های جهان در ظرفیتی کمتر از ۲۰ هزار متر مربع برگزار می‌شوند.

نگاهی به نحوه گسترش جغرافیایی نمایشگاه‌ها نیز نشان می‌دهد اروپا و منطقه آسیا و اقیانوسیه به‌ویژه چین بیشترین سهم از فضای نمایشگاهی جهان را در اختیار دارند. بیش از ۶۱ درصد نمایشگاه‌های اروپا در فضایی با ظرفیت کمتر از ۲۰ هزار مترمربع برگزار می‌شوند اما در آسیا، اغلب نمایشگاه‌ها را در محیطی بین ۲۰ تا ۱۰۰ هزار مترمربعی برگزار می‌کنند.

در منطقه خاورمیانه و افریقا، ۹ کشور دارای فضای نمایشگاهی با ظرفیت بالای ۵۰ هزار مترمربع هستند و در این میان، ایران نیز با ظرفیت ۱۹۶ هزار مترمربعی، پس از امارات متحده عربی در رتبه دوم قرار گرفته است.

برآوردهای سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد در سراسر جهان حدود ۳۲ هزار نمایشگاه برگزار شده و بیش از ۳۰۳ میلیون بازدیدکننده در بیش از ۱۸۰ کشور از این نمایشگاه‌ها بازدید کرده‌اند. تعداد برگزار‌کنندگان این نمایشگاه‌ها نیز به حدود ۴.۵ میلیون نفر رسیده است.

خطر از دست رفتن جایگاه صنعت نمایشگاهی در منطقه

این آمار و پیش‌بینی از آینده صنعت نمایشگاهی در جهان در حالی مطرح‌ می‌شود که برخی کارشناسان نگران خطر از دست رفتن جایگاه صنعت نمایشگاهی در منطقه هستند. فعالان صنعت نمایشگاهی کشور همچون سال‌های اخیر سال ۱۴۰۰ را نیز با وجود تمام مشکلات و چالش‌های ناشی از ظهور کرونا در بلاتکلیفی به پایان رساندند. صدور مجوزهای نمایشگاهی موجب شده برگزارکنندگان نمایشگاهی همچنان نسبت به برنامه‌ریزی‌های آتی خود با تردید مواجه شوند.

عبدالکریم جلالی، فعال صنعت نمایشگاهی در گفت‌وگو باصمت گفت: صدور مجوزهای کوتاه‌مدت موجب بروز فضایی ابهام‌آلود در صنعت نمایشگاهی شده است. وی ضمن بیان این مطلب افزود: این بلاتکلیفی‌ها موجب خواهد شد برگزارکنندگان منطقه‌ای و بین‌المللی گوی رقابت را از برگزارکنندگان داخلی بربایند.

سایه سنگین ابهام بر صنعت نمایشگاهی

جلالی با بیان اینکه به‌وجود آمدن فضای مبهم و سردرگمی فعالان صنعت نمایشگاهی بزرگ‌ترین مشکلی است که فرآیند صدور مجوزها در سال‌های اخیر ایجاد کرده، گفت: دوران رشد این صنعت در کشور ما از مقطعی شروع شد که مجوزهای بلندمدت ۳ و ۵ ساله صادر شد. از حدود ۱۵ سال پیش تا ۴ سال گذشته مجوزهای بیشتر رویدادهایی که برگزارکنندگان ثابت و فعالیت مشخصی داشتند به صورت بلندمدت صادر می‌شد. همین موضوع موجب شد صنعت نمایشگاهی کشور روز به روز با شرایط بهتری روبه‌رو شود.

وی افزود: در آن مقطع برگزارکنندگان نمایشگاهی موفق شدند نمایندگی شرکت‌های خارجی را در داخل کشور جذب کنند و با برنامه‌ریزی‌های دقیق و تربیت نیروی انسانی متخصص نه‌تنها موجب رشد صنعت نمایشگاهی کشور، بلکه حضور شرکت‌های ایرانی در نمایشگاه‌های مهم بین‌المللی نیز شدند.

این برگزارکننده نمایشگاهی با بیان اینکه صدور مجوزهای کوتاه‌مدت موجب شد فضای ابهام در صنعت نمایشگاهی دوباره ایجاد شود، گفت: در شرایط کنونی هیچ‌کدام از شرکت‌های برگزارکننده قابلیت تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی ندارند و در سردرگمی محض قرار دارند. این بلاتکلیفی‌ها در بلندمدت موجب خواهد شد که برگزارکنندگان منطقه‌ای و بین‌المللی گوی رقابت را از برگزارکنندگان داخلی بربایند. جلالی در ادامه گفت: شرایط بلاتکلیفی کنونی موجب شده نتوانیم هیچ چشم‌اندازی از این صنعت در سال آینده داشته باشیم.

استفاده از ظرفیت‌ سایت نمایشگاهی شهر آفتاب

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مباحث مطرح‌شده درباره انتقال نمایشگاه‌های پرمخاطب به سایت نمایشگاهی شهرآفتاب اشاره کرد و گفت: به عقیده من نمایشگاه‌های پرمخاطب در هر سایتی برگزار شود، دارای محدودیت‌هایی است. اما نکته اینجاست که ساختار سایت نمایشگاهی تهران درباره ارتقای صادرات و رشد صنعت نمایشگاهی کشور تبیین شده و آزمون و خطاهای خود را گذرانده است.

وی افزود: سایت نمایشگاهی تهران نیز سرمایه‌ای ملی و متعلق به تمام تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی کشور است و باید مورد استفاده قرار بگیرد. به نظر می‌رسد بهترین راهکار در این زمینه توافق و تفاهم نمایشگاه بین‌المللی تهران و سایت نمایشگاهی شهرآفتاب است و به عبارتی مدیریت رویدادهای نمایشگاهی است. در همین زمینه می‌توان برخی از نمایشگاه‌هایی که عمومی‌تر هستند یا رویدادهای تخصصی که قابلیت تفکیک دارند در سایت نمایشگاهی آفتاب و سایر رویدادها در نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار شوند.

نمایشگاه تهران، پارک تجاری می‌شود

نمایندگان بخش خصوصی در تشکل‌های اقتصادی با مدیرعامل شرکت نمایشگاه‌های بین‌المللی در اتاق بازرگانی تهران دیدار و گفت‌وگو کردند. فعالان بخش خصوصی در این گردهمایی از کاستی‌ها و ضعف‌های صنعت نمایشگاهی ایران سخن گفتند و خواستار مشارکت بیشتر تشکل‌های بخش خصوصی در برگزاری نمایشگاه‌ها و توسعه زیرساخت‌ها در این حوزه شدند. رئیس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی در این نشست گفت: رویکرد سازمان توسعه تجارت و شرکت سهامی نمایشگاه‌ها بر این است که مدیریت نمایشگاه‌های B۲C از این شرکت منفک شود و در این زمینه، تصمیماتی اتخاذ خواهد شد. هومن رازدار با تاکید بر اینکه شرکت سهامی نمایشگاه‌ها و سازمان توسعه تجارت ایران، در کارگروه صدور مجوزهای نمایشگاهی حق رای ندارند، افزود: بر اساس قوانین، مجوز برپایی نمایشگاه‌ها، برای نهادهای دولتی صادر نمی‌شود، با این حال برای برگزاری برخی نمایشگاه‌ها، از جمله ایران‌پلاست، در جلسات کارگروه صدور مجوزها، شاهد اختلاف‌نظرهایی از سوی اصناف و نمایندگان بخش خصوصی در این کارگروه هستیم. وی همچنین یادآور شد که شرکت سهامی نمایشگاه‌ها در تلاش است طی مذاکره و رایزنی با گمرک ایران، راهکارهایی برای جابه‌جایی کالاهای شرکت‌های مشارکت‌کننده در نمایشگاه‌های خارجی از مبدا نمایشگاه ‌بین‌المللی ایران به این نمایشگاه‌ها، اتخاذ کند. رازدار در عین حال، تصریح کرد که شورای سیاست‌گذاری برای هر نمایشگاه داخلی در شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی راه‌اندازی خواهد شد. رازدار در ادامه از تلاش شرکت نمایشگاه‌ها برای تغییر عنوان این نهاد به پارک توسعه تجارت خبر داد و گفت: تلاشمان این است که این مرکز به عنوان پاتوق مذاکره‌کنندگان تجاری شناخته شود.

مدیرعامل شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی سپس ابراز امیدواری کرد که مشکلات مطرح‌شده از سوی فعالان اقتصادی در طول زمان و از طریق تقویت تعاملات برطرف شود.

نقطه مطلوب در توافق با شرکت نمایشگاه‌ها

در ادامه این جلسه، دبیرکل اتاق تهران برای جمع‌بندی آنچه در این جلسه مطرح شد، درخواست تشکیل کمیته‌ای مشترک با شرکت نمایشگاه‌های ‌بین‌المللی با محوریت کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران را مطرح کرد و گفت: در سال ۱۳۹۵ به نقطه مطلوبی از نظر توافق با شرکت نمایشگاه‌ها رسیدیم که البته زمانی که این توافق روی کاغذ آمد، گفت‌وگوها متوقف شد. پیشنهاد من این است که برای دستیابی به یک توافق جامع، گفت‌وگوها از جایی که قطع شده، ادامه یابد. بهمن عشقی ادامه داد: برداشت بخش خصوصی از حضور و عملکرد آقایان پیمان‌پاک و رازدار در سازمان‌های توسعه تجارت و شرکت نمایشگاه‌ها این است که این دو نهاد قصد مداخله کمتر و حمایت بیشتر را دارند. اگرچه تغییر در این سازمان‌ها دشوار به نظر می‌رسد اما از مدیرعامل شرکت نمایشگاه‌ها می‌خواهیم که این تغییرات را ایجاد کنند و به طور حتم بخش خصوصی هم از ایشان حمایت خواهد کرد.

سخن پایانی

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۲، با عبور جهان از بخشی از پیامدهای ویروس کرونا، جهان می‌تواند بار دیگر عملکرد خود در حوزه نمایشگاه‌ها را تکرار کند و برخی کشورها آماده هستند، با برپایی دوباره نمایشگاه‌ها بین‌المللی چه در حوزه فروش و چه در حوزه اشتغالزایی آمارهای جدید را به ثبت برسانند.

در این شرایط باید صنعت نمایشگاهی ایران نیز با برنامه‌ریزی برای احیا و توسعه این صنعت گام بردارد.