اهمیت معادن کوچک در اقتصاد معدن
سعید عسکرزاده- دبیر انجمن سنگآهن ایران
در تمامی کشورهای توسعهیافته معدنی جهان، معدنهای کوچکمقیاس با ایجاد کنسرسیومها و واحدهای مشترک، توسعه پیدا میکنند. یکی از راهکارهای تحقق این برنامه، طرح احیا، فعالسازی و توسعه معادن کوچکمقیاس، تجمیع معادن کوچکمقیاس و احداث زیرساختها و کارخانهها فرآوری مشترک است. تشکیل کنسرسیوم موجب میشود ضمن فعالسازی و توسعه این معادن، زمینه ثروتآفرینی و اشتغال مولد برای مناطق کمتر توسعه یافته کشور فراهم شود.
اهمیت معادن کوچکمقیاس، کمتر از معادن بزرگ نیست، چراکه در این معادن، بهویژه در مناطق دورافتاده میتوان اشتغال ایجاد کرد. از سوی دیگر، ورود استارتآپها، پلتفرمها، شرکتهای دانشبنیان و واحدهای فرآوری کوچکمقیاس از دیگر اقداماتی است که برای تسریع در روند احیا و فعالیت معادن کوچک در نظر گرفته شده است. وقتی معدنکاری در معادن کوچک صرفه اقتصادی موردنظر را نداشته و در برخی موارد معدنکاری کوچکمقیاس، به دلایلی از جمله پایین بودن میزان ذخیره یا عیار مواد معدنی نمیتواند توجیه اقتصادی داشته باشد؛ بهاین ترتیب، تجمیع این معادن و تولید محصولات میانی و نهایی زنجیره ارزش، ایجاد واحدهای بازاریابی و بازرگانی مشترک و... میتواند به میزان قابلتوجهی ارزشافزوده مواد معدنی این معادن را بالا ببرد و فعالیتهای معدنکاری را رونق ببخشد.
در جهان، مرسوم است که ادغام معادن کوچک، برای همافزایی و توسعه این معادن اتفاق میافتد؛ در ادغام معادن کوچکمقیاس تاکید بر حفظ مالکیت و منافع همه بهرهبرداران و صاحبان پروانه است. در ایران تا توافقی همهجانبه بین معدنکاران اتفاق نیفتد، این ادغام رخ نخواهد داد. شرکتهای معدنی بزرگ جهان به این نتیجه رسیدهاند که ذخایر معادن کوچکمقیاس تا سال ۲۰۵۰ به پایان خواهند رسید؛ درنتیجه، هدف آنها باید اکتشاف ذخایر پنهان باشد. با توجه به این موضوع، اهمیت اکتشاف ذخایر پنهان افزایش مییابد. معادن کوچک، میتوانند نقش بسزایی در رشد اشتغال مناطق گوناگون کشور داشته باشند. در واقع، یکی از دلایل امیدبخش در ایجاد معادن کوچک، ایجاد اشتغال پایدار است و اگر نیازهای اولیه این مناطق رفع شود، شکوفایی اتفاق میافتد که شروع آن میتواند با رونق معادن کوچکمقیاس همراه باشد.
اما اگر به شرایط بخش معدن بهطور واقعبینانه نگاه کنیم، خواهیم دید افزون بر ۱۲ درصد میزان تولید در بخش معدن و ارزشافزوده معادن توسط معادن کوچک و متوسط مقیاس انجام میشود اما همین معادن حدود ۸۰ درصد تعداد معادن کل کشور را تشکیل میدهند. این معادن در سراسر کشور پراکنده بوده و اقتصاد محلی استانها و مناطق محروم زیادی را تحتالشعاع قرار میدهند. اشتغالزایی، فراهمشدن زیرساختهای مهم مانند جادهسازی و برقکشی، آبادی روستاهای بعضا دورافتاده از جمله ثمرات رونق و حضور این معادن کوچک و متوسط در سراسر کشور است. هر یک از این معادن میتوانند دستکم برای ۵۰ نفر بهطور مستقیم شغل ایجاد کنند. هر چند این تعداد نسبت به اشتغالزایی شرکتهای بزرگ معدنی رقم چندانی نیست اما همین تعداد برای شهرستانها و روستاها مهم بوده و در مجموع تعداد بالایی خواهد شد.
علاوهبر تامین زیرساختها و اشتغالزایی برای هر منطقه، مهاجرت معکوس از دیگر مزایای توجه به معادن کوچک مقیاس و توسعه فعالیت آنهاست. بازگشت خانوارهای مهاجرت کرده به شهرها، بهدلیل نبود کار و مشکلات اقتصادی، یکی از مهمترین پیامدهای مثبتی است که نمیتوان آن را نادیده گرفت؛ بنابراین افزایش توجه دولت به معادن کوچک و متوسط مقیاس، تنها رفع موانع برای معدنکاران بخش خصوصی را به همراه نداشته و شرایط اقتصادی کل جامعه تحتتاثیر آنها قرار خواهد گرفت.
اصلاح نگاه نهادهای دولتی بهویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت به اهمیت معادن کوچک و متوسط و همچنین مصائبی که معدنکاران بخش خصوصی گرفتار آن هستند، تولید، فروش و بهطور کلی اقتصاد بخش معدن را بهبود بخشیده و در این شرایط میتوانیم از رشد اقتصادی معادن صحبت کنیم.
اما در حالحاضر فقط شرکتهای بزرگ معدنی دولتی در شرایط ثبات نسبی قرار داشته و تنها با نگاه کردن به آنها نمیتوان به واقعیت احوالات دیگر معادن پی برد.