چند قدم تا اجرای کامل موافقتنامه تجارت آزاد ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا باقی مانده و خبرهای خوشی از این بحث به گوش می‌رسد. در این راستا، بسیاری از کارشناسان به تحلیل این موافقنامه پرداخته و نقدهای مثبت و منفی مختلفی را به آن وارد می‌کنند. کارشناسان معتقدند توجه به الزامات انعقاد تفاهمنامه‌های چندجانبه تجاری، چارچوب اجرای این توافقنامه‌ها را استوارتر کرده و در نهایت زمینه را برای بهره‌برداری طرفین از مزایای فعالیت‌های تجاری فراهم خواهد کرد. نگاه موکدانه دولت را نسبت به توسعه تجارت ایران با کشورهای منطقه در قالب تفاهمنامه‌ها و عضویت در سازمان‌های همکاری مختلف، می‌تواند پیامدهای مثبتی را برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. از این رو به نظر می‌‌رسد دولت و همچنین فعالان بازرگانی نباید از فرصت‌های اینچنینی برای افزایش درآمدهای صادراتی غافل شوند.

چندی پیش میرهادی سیدی، سرپرست گروه مذاکره‌کننده ایران با اتحادیه اوراسیا از نهایی‌شدن مذاکرات ایران و اوراسیا بر سر موافقتنامه تجارت آزاد خبر داد و اعلام کرد که بیش از ۷هزار و ۵۰۰ قلم کالا تحت پوشش این موافقتنامه قرار می‌گیرد. به گفته این مقام مسئول، ابعاد موافقتنامه تجارت آزاد براساس چارچوب‌های مرسوم در توافقات بین‌المللی تدوین شده و مفصل‌ترین موافقتنامه تجاری ایران با سایر کشورهاست. از این رو انتظار می‌رود تا بسترهای نتیجه‌بخش بودن تجارت آزاد با اوراسیا براساس این موافقتنامه مهیا شده تا به دلیل غفلت یا قصور در تامین الزامات تجاری، فرصت‌های توسعه صادرات غیرنفتی را از دست ندهیم. صمت در این گزارش، به ابعاد مختلف موافقتنامه تجارت آزاد ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا و پیامدهای اجرای این موافقتنامه پرداخته است.

رشد تولید با نگاه صادرات‌محور

نگاهی به آمارها نشان می‌دهد حجم تجارت جمهوری اسلامی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال‌های ۱۳۹۸-۱۳۹۴، حداکثر ۴.۲ میلیارد دلار بوده و در سال۱۴۰۰ به حدود ۵.۰۳۷ میلیارد دلار رسیده است. به گزارش قدس آنلاین، تاکنون بیش از ۱۴ موافقتنامه با کشورهای عضو این اتحادیه در زمینه بازرگانی منعقد شده است. البته موانعی در توسعه روابط بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا موثر بوده‌اند که می‌توان به عدم تطابق نیازهای طرفین، اثرپذیری از تحریم‌ها، ساختار سنتی تولید و صادرات ایران، زیرساخت‌های تجاری و ریلی نامناسب ایران و سایر موارد اینچنینی اشاره کرد. موافقتنامه تجارت ترجیحی با حذف تعرفه‌ها و موانع تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه، این امکان را برای تولیدکنندگان ایرانی فراهم می‌کند که با ارتقای کیفیت محصولات خود بتوانند جایگاه مهمی را در بازار حدود ۲۰۰ میلیون دلاری اوراسیا کسب کنند. در شرایط تحریمی، اهمیت این موافقت‌نامه‌های ترجیحی چندبرابر می‌شود و ایران می‌تواند بازارهای صادراتی خود را با متاثر ساختن موانع تعرفه‌ای و رویه‌های ناهمسان بین کشورهای عضو این اتحادیه گسترش دهد.برخی کارشناسان معتقدند دو نکته مهم درباره توسعه روابط تجاری ایران و اوراسیا حائز اهمیت است: نخست آنکه با توجه منفی بودن تراز تجاری کشور با کشورهای عضو این اتحادیه، توسعه همکاری با این کشورها نیازمند افزایش متوازن صادرات و واردات برای رسیدن به تعادل تجاری است تا امکان تامین ارز مورد نیاز برای واردات فراهم شود. از سوی دیگر توسعه پیمان‌های پولی دوجانبه به‌منظور تسویه تراکنش‌های ارزی با ابزارهای مصون از تحریم ضروری است. در راستای رسیدگی به این جزییات، باید دولت زیرساخت‌ها و بسترهای مناسبی را فراهم کند که در نهایت شاهد ثمره‌دهی موافقتنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اوراسیا باشیم.

افزایش ارزآوری با صادرات به اوراسیا

هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه در رابطه با پیامدهای اجرای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا گفت: اجرای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، تاثیر بر بخش‌های مختلف تجارت کشور تاثیرگذار بوده و می‌تواند تحول اقتصادی چشمگیری را برای ایران به دنبال داشته باشد. به گزارش ایرنا، تیزهوش با اشاره به امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در چند مدت اخیر، اظهارکرد: انجام چنین توافقاتی، تاثیر بسزایی را بر بخش‌های مختلف اقتصادی و تجاری داشته و فضای عمومی اقتصاد کلان کشور را متحول می‌کند. از این رو باید از فرصت به‌دست آمده نهایت استفاده را کرده و از این توافقنامه در راستای جهش و رشد اقتصاد کشور بهره‌مند شویم. اجرای تجارت آزاد با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، نه‌تنها فعالیت‌های تجاری ایران با این کشورها را در بستری تسهیل‌شده سوق خواهد داد، بلکه ارزآوری و دست‌یابی به بازارهای گسترده صادراتی را برای بخش بازرگانی کشور همراه خواهد داشت. این فعال بازرگانی ادامه داد: در رابطه با تاثیر اجرای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا بر بخش تولید باید گفت در بستر این توافقنامه، تولیدکنندگان ایرانی در حوزه‌های صنعتی و کشاورزی، به منظور توسعه صادرات به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، محصولات مورد نیاز این کشورها را تولید خواهند کرد. از سوی دیگر کالاهایی وارداتی از این کشورها به ایران، شامل مواد اولیه و مایحتاج حوزه تولید می‌شود، از این رو بخش‌های تولیدی و صنعتی ایران، با چالش‌های کمتری در زمینه تامین نیازهای تولید مواجه خواهند شد. این موضوع بسیار مورد اهمیت بوده و می‌تواند بهره‌وری این موافقتنامه را افزایش دهد.

ظرفیت‌های تجارت با پول ملی

تیزهوش تابان با بیان اینکه اجرای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا نیازمند تهیه بسترها و پیش‌نیازهای جدی است، تاکید کرد: فراهم آوردن پیش‌نیازها برای اجرای این توافق، به‌تنهایی می‌تواند زمینه‌ساز بهبود و رشد اقتصادی در کشور شود. به عنوان مثال شیوه نقل‌وانتقالات مالی، تامین زیرساخت‌های فنی و رفع نواقص لجستیکی، از موضوعاتی هستند که باید پیش از اجرای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا به آنها پرداخته شود. در صورت بی‌توجهی به این نقایص و مشکلات، نه‌تنها این موافقتنامه بلکه سایر توافقات تجاری و اقتصادی از این دست نیز نتیجه‌ای در بر نخواهند داشت. وی با اشاره به وجود تحریم‌های بین‌المللی در حوزه مبادلات پولی علیه ایران و روسیه، خاطرنشان کرد: به دلیل وجود تحریم‌ها و محدودیت‌ها برای نقل‌وانتقالات مالی ایران و همچنین روسیه، باید باید سازکارهایی برای استفاده مناسب از دوگانه ریال و روبل اندیشیده شود. در این صورت شرایط برای تجارت این دو کشور تسهیل شده و در فضایی تسهیل‌شده‌تر می‌توانند به تجارت بپردازند. از سوی دیگر این سازکار می‌تواند نیاز و تقاضای موجود در بازار داخلی برای دلار و یورو را تا حد معناداری کاهش داده و در این صورت به تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران برای مدیریت بازار ارز کمک خواهد کرد.

تامین زیرساخت‌های فنی، اولویت سودآوری

رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با تاکید بر اینکه شرایط موجود در حوزه زیرساخت‌ها و لجستیک پاسخگوی حجم تجارت کشور نیست، خاطرنشان کرد: هرگونه تحول و توسعه در حجم تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مشروط به توسعه زیرساخت‌های تجاری است. زیرا بستری را برای افزایش میزان تبادلات تجاری میان کشورها فراهم کرده و همچنین هزینه حمل‌ونقل را نه‌تنها برای ایران، بلکه برای کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا کاهش می‌دهد. همچنین با فراهم بودن و به‌روز بودن بسترهای لجستیکی برای فعالیت‌های حمل‌ونقل سایر کشورها به انجام فعالیت‌های ترانزیتی از مسیر ایران علاقه‌مند خواهند شد. تیزهوش تابان ادامه داد: باید خاطرنشان کرد وجود زیرساخت‌های حمل‌ونقل‌های تجاری می‌تواند حوزه سرمایه‌گذاری را متحول کرده و سرمایه‌گذاران خارجی را به ورود بر عرصه‌های فعالیت‌های تجاری ایران جذب خواهد کرد. علاوه بر تمام مزایای عنوان شده، تکمیل و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشو تاثیر مطلوبی بر توسعه عمرانی کشور گذاشته و به تبع آن، دیگر حوزه‌های اقتصادی نیز متحول خواهند شد. بنابراین ایجاد و تکمیل زیرساخت‌های ترانزیتی و حمل‌ونقل اعم از حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، دریایی و غیره، نتایج مطلوبی را برای سطوح کلان کشور همراه خواهد داشت و نباید از آن غافل شد. متاسفانه تا به امروز، نگاه مناسبی نسبت به تکمیل زیرساخت‌های فنی و لجستیکی وجود نداشته و نتوانسته‌ایم تجارت و اقتصاد کلان کشور را در این بسترها توسعه دهیم.

بخش خصوصی، یاری‌رسان دولت

تیزهوش تابان با ابراز امیدواری به اجرای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا اظهارکرد: با توجه به رویکرد سازمان توسعه تجارت ایران و پیگیری‌های سایر مقامات و مسئولان کشور، امیدواریم تا این موافقت‌نامه به نحو مطلوبی اجرایی شود و اهداف ناشی از آن تحقق یابد. از این رو به پیامدهای مثبت موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا امیدوار بوده و انتظار می‌‌رود در ادامه روند مناسبی از اجرای این تجارت را شاهد باشیم. رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه در رابطه با سهم فعالان بخش خصوصی در به ثمر رسیدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا گفت: به منظور نتیجه‌بخش بودن موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا، فعالان بخش خصوصی نیز تلاش خواهند کرد تا به‌عنوان بازوان اجرایی و مشورتی در کنار بخش دولتی ایفای نقش کرده و در تحقق این موضوع مهم ملی و دستاوردهای مطلوب ناشی از آن سهیم باشند.

تعرفه‌ها، مانع تجارت

پیش از این علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران در رابطه با انتظار میزان تعاملات تجاری با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا اظهاراتی کرده بود. این مقام مسئول درباره ظرفیت‌های تجارت ایران و اوراسیا گفت: پیش‌بینی می‌شود با عملیاتی شدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تا پایان سال ۱۴۰۳ به مبادلات بیش از ۱۰ میلیارد دلار با این کشورها دست یابیم. به گزارش ایرنا، پیمان‌پاک با اشاره به بازار ۵۰۰ میلیارد دلاری کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، اظهارکرد: بازار کشورهای اوراسیا، فرصت مناسبی برای رشد صادرات غیرنفتی ایران بوده و زمینه برای توسعه صادرات کالاهای صنعتی، کشاورزی، تجهیزات پزشکی و دارویی به کشورهای عضو این اتحادیه وجود دارد. در برابر صادرات این کالاهای با ارزش افزوده بالا، می‌توانیم نیازهای بخش‌های مختلف تولیدی و همچنین مواد اولیه برای تهیه روغن را وارد کنیم. بنابراین این شیوه تجارت، به نفع ایران خواهد بود. پیمان‌پاک با اشاره به تجارت ترجیحی که طی ۳ سال گذشته ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا برقرار کرده بود، گفت: انجام تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا طی ۳ سال گذشته نشان داده اگر موانع تعرفه‌ای برای تجارت با این کشورها برداشته شود، ظرفیت توسعه تجارت به‌ویژه صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای عضو این اتحادیه‌ها وجود دارد. از این رو با ایجاد شناخت از محصولات صادراتی و همچنین نیازهای طرفین، می‌توان دستاوردهای اقتصادی بسیاری را حاصل کرد.

تولید، صادرات‌محور باشد

رئیس سازمان توسعه تجارت ایران در ادامه تاکید کرد: مشکلات مربوط به تبادلات بانکی، ضمانت‌نامه‌ای و بیمه‌ای برای تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا طی چند مدت اخیر در راستای تسهیل تعاملات تجاری با این کشورها برطرف شده است. نهایی شدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا ۱۰ میلیارد دلار تجارت را افزایش خواهد داد و افق روشنی را پیش روی ایران قرار می‌دهد. رئیس سازمان توسعه تجارت ایران با بیان اینکه اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا از اقتصاد پایداری برخوردار هستند، گفت: با بازارهای قابل پیش‌بینی مانند کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا می‌توان قرارداد خوبی در زمینه‌های مختلف اقتصادی، تجاری و صنعتی به امضا رساند که بر اقتصاد داخلی ایران تاثیر مثبتی می‌گذارد. نکته قابل توجه آن است که تولید صادرات محور به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که دچار کمبود کالا در داخل کشور نباشیم. چراکه در این صورت، با ممنوعیت صادرات کالاها مواجه خواهیم شد.

سخن پایانی

کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند میزان حجم معاملات تجاری کشورهای منطقه خاورمیانه و کشورهای نزدیک به آن، بالغ بر هزار و ۲۰۰ میلیارد دلار در سال است و ایران با توجه به امکانات و مزیت‌های تولیدی و تجاری خود می‌تواند سهمی حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ میلیارد دلار در تجارت منطقه داشته باشد. در حالی که سهم ایران از بازارهای منطقه، بسیار کمتر از این ظرفیت بوده و این عقب‌ماندگی دلایل متعددی دارد. فعالان تجاری بر این باورند از الزامات به ثمر رسیدن موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا، تامین زیرساخت‌های فنی برای حمل‌ونقل و توسعه ترانزیت و همچنین رفع موانع مختلف برای تولید و تبادلات مالی است. پس از رفع این مشکلات، به نظر می‌رسد نتایج مثبتی از اجرای تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا شاهد باشیم.